Morgunblaðið - 07.10.1997, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1997 11
Varði dokt-
orsritgerð
•ÓSKAR Þór Jóhannsson varði
hinn 3. júní sl. doktorsritgerð sína
„Hereditary Breast Cancer in So-
il5b,32mSg-
nidnifrom studi-
es on the role of
BRCA1“ við
læknadeild Há-
skólans í Lundi,
Svíþjóð.
Ritgerðin
fjallar um rann-
sóknir á krabba-
meinsgeninu BRCAl. Meðfædd
stökkbreyting í þessu geni eykur
hættuna á að arfberi fái brjósta-
og eggjastokkakrabbamein síðar á
ævinni. Ritgerð Óskars lýsir rann-
sóknum hans og samstarfsmanna
hans á gerð og tíðni BRCAl-stökk-
breytinga í rúmlega 100 sænskum
fjölskyldum með háa tíðni brjósta-
krabbameins. Kannaðar voru lifun-
arhorfur þeirra kvenna sem bera
BRCAl-stökkbreytingu, ogathug-
að hvort líffræði- og meinafræði-
þættir BRCAl-tengdra æxla væru
frábrugðnir öðrum brjóstaæxlum.
Meginniðurstöður rannsóknanna
eru þær að stökkbreyting í BRCAl-
geninu skýrir aukna tíðni brjósta-
krabbameins í um þriðjungi þeirra
fjölskyldna sem rannsóknin tók til.
Líkindi þess að BRCAl-stökkbreyt-
ing væri til staðar ræðst ekki af
fjölda brjóstakrabbameina meðal
fjölskyldumeðlimanna, heldur af
því hve mörg eggjastokkaæxli hafa
greinst hjá fjölskyldumeðlimum.
Lifunarhorfur sjúklinga með arf-
gengar breytingar í BRCAl reynd-
ust þær sömu og annarra sjúklinga
sem hafa greinst með krabbamein
í brjóstum eða eggjastokkum. Hins
vegar reyndist meinafræði- og líf-
fræðileg hegðun BRCAl-tengdra
brjóstaæxla frábrugðin brjóstaæxl-
um af öðrum uppruna og greindist
há tiðni brenglana á litningasvæð-
um sem sjaldan sjást brengluð í
öðrum brjóstaæxlum. Talið er að
við myndun illkynja krabbameins-
vaxtar þurfi starfsemi fleiri gena
en BRCAl-gensins að fara úrskeið-
is og vonir eru bundnar við að frek-
ari rannsóknir á þessum litninga-
breytingum leiði til uppgötvunar
slíkra gena. Einnig lýsir ritgerðin
nýrri og einfaldri aðferð sem nota
má til þess að greina æxli sem eru
tilkomin vegna stökkbreytinga í
BRCAl.
Leiðbeinendur Óskars voru þeir
dr. Hákan Olsson, prófessor í
krabbameinslækningum, og dr.
Áke Borg, dósent og sameindalíf-
fræðingur við Krabbameinslækn-
ingadeild Háskólasjúkrahússins í
Lundi. Andmælandi við vörnina
var. dr. Carl Blomqvist frá Krabba-
meinslækningadeild Háskóla-
sjúkrahússins í Helsinki, Finnlandi.
Rannsóknirnar voru unnar í sam-
vinnu við rannsóknarhópa í Finn-
landi (Tampere), Bandaríkjunum
(University of Berkeley) og Frumu-
líffræðideild Landspítalans, auk
annarra rannsóknarhópa í Evrópu
og Bandaríkjunum.
Óskar Þór Jóhannsson varð stúd-
ent frá Menntaskólanum í Reykja-
vík 1980. Hann var við nám í
Gínur og herðatré
?Ofnasmiðjan
Verslun Háteigsvegi 7 • Sími 511 1100
Verksmiðja Flatahrauni 13 • Sími 555 6100
Læknadeild Háskóla íslands 1980-
1987, þar sem hann auk lækna-
prófs lauk B.Sc.-námi í læknavís-
indum. B.Sc.-ritgerð hans fjallaði
um ættlægt bijóstakrabbamein. Að
loknu námi sem aðstoðarlæknir á
Landspítalanum fluttist hann 1990
til Svíþjóðar. Samhliða doktors-
námi sínu stundaði Óskar fram-
haldsnám í krabbameinslækning-
um við Krabbameinslækningadeild
Háskólasjúkrahússins í Lundi.
Hann starfar nú sem læknir við
þá deild.
Foreldrar Óskars eru Jóhann
Gunnar Þorbergsson læknir, sér-
fræðingur í lyflækningum og
gigtarsjúkdómum, og Ágústa Ósk-
arsdóttir, stjórnarráðsfulltrúi og
skjalavörður í utanríkisráðuneyt-
inu. Óskar er kvæntur dr. Helgu
Gunnlaugsdóttur, sem sjálf lauk
doktorsnámi 30. maí síðastliðinn.
Þau eiga eina dóttur, Kristínu 5
ára.
FRÉTTIR
Doktor í
matvæla-
fræði
•HELGA Gunnlaugsdóttir varði
hinn 30. maí sl. doktorsritgerð sína
í matvælafræði við Tækniháskól-
ann í Lundi, Sví-
þjóð. Ritgerðin
heitir „Lipase-
Catalysed Lipid
Modifications in
Supercritical
Carbon Di-
oxide“.
Ritgerðin
fjallar um
hvernig nota megi enzym (lipasa)
til að umbreyta fitu og öðlast
þannig nýja og/eða breytta efna-
og eðliseiginleika, sem leitt geta
til nýrra notkunarmöguleika.
Efnahvörfin áttu sér stað í koltví-
sýringi, svokölluðum supercritical
koltvísýringi. Við ákveðin skilyrði,
þ.e. loftþrýsting og hitastig yfír
73 bör og 31°C er supercritical
koltvísýringur góður leysir fyrir
fituefni. Hann er ólíkur hefð-
bundnum leysiefnum s.s. lífrænum
leysum að því leyti, að hann er
umhverfisvænn. Annar góður
kostur hans sem leysiefnis er að
eðliseiginleikar hans eru háðir
bæði loftþrýstingi og hitastigi. I
efnahvörfum með enzymum má
notfæra sér þennan eiginleika til
þess að aðgreina myndefni frá
hvarfefnum meðan á efnahvarfi
stendur. Eitt af meginviðfangsefn-
um þessarar ritgerðar var að nota
lipasa til að framleiða etyl estra
úr þorskalýsi og etanóli. Meginá-
hersla var lögð á að rannsaka
áhrif mismunandi aðstæðna, s.s.
áhrif loftþrýstings á aðgreiningar-
hæfni koldioxíðsins fyrir myndefn-
ið, þ.e.a.s. etyl estrana.
Leiðbeinandi Helgu var dr. Björn
Sivik en andmælandi við vörn var
dr. Jerry W. King frá National
Center for Agricultural Utilization
Research í Bandaríkjunum.
Helga lauk stúdentspróf frá
Menntaskólanum að Laugarvatni
1983. Að loknu B.Sc.-prófí í mat-
vælafræði 1987 starfaði Helgasem
matvælafræðingur hjá Lýsi hf. til
haustsins 1989. Þá hóf hún mast-
ersnám við Technical University
of Nova Scotia í Kanada. Að því
námi loknu fluttist hún 1992 til
Svíþjóðar. Helga starfar nú hjá
lyfjafyrirtækinu Ferring í Malmö.
Foreldrar Helgu eru Gunnlaugur
Skúlason héraðsdýralæknir í
Laugarási, Biskupstungum, og
Renata Vilhjálmsdóttir kennari.
Eiginmaður Helgu er dr. med. Ósk-
ar Þór Jóhannsson læknir og eiga
þau eina dóttur, Kristínu 5 ára.
„Ivii gera stíliðnaðarnene i Sheffield, Englandi,
jtgar enga viniu er li fí, engir peeiegar til
ig sjálfsálitið i lágmarki?"
frumsynd 17. oktöber.
www.skifan.com
DpGMOAniMM
LEY
□OE^yj* f rnm m nmí á rcaVíctor|
W SELECTED THEATRES I------------------------'
AVD
1
IIONPÍ'
KMOORE
UBERTO PASOLIN

ROB
ER'
ODY
IEB ™íSS JOHN DE BORMAN esc
mms
convBmEncafniRfn ,
REIEJISED Bt TdflMfTH CEWSY R3X a
www.foxsearchlight.com