Morgunblaðið - 07.10.1997, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
áli þegar um aldamót
íi'son, Friðrik Sophusson ásamt dóttur sinni, Halidór Jónatansson
og fleiri gestir á Grundartanga.
ling1-
og
íðnir
Morgunblaðið/Ásdís
imkvæmdum Norðuráls miðaði og
Frá vinstri eru Friðrik Sophusson
Peters frá þýska fyrirtækinu Ve-
tjórnarformaður Landsvirkjunar,
Norðuráls, Ken Peterson og Finn-
nm
varla til ama. Löngu sumarnæt-
urnar séu heillandi en erfiðara
geti orðið að sætta sig við
skammdegið.
„Ég er kennari og fékk leyfi
frá störfum. Unglingunum í
bekknum mínum fannst það
mjögspennandi þegar þau
heyrðu að ég ætlaði að flytja til
íslands. Annars held ég að þeim
hafi þótt merkilegast að eldra
fólk gæti yfirleitt breytt til í Iíf-
inu!“ segir hún og hlær dátt.
Henni finnst tungumálið for-
vitnilegt, segist vera í íslensku-
tímum einu sinni í viku, á þriðju-
dagskvöldum, ásamt eiginmanni
sínum. Þegar spurt er hvort hún
hafi smakkað þjóðarrétti á borð
við hangikjöt segist hún eiga það
eftir. „Og ég efast um að ég leggi
í kæstan hákarl.“
hefðu lagt hönd á plóginn við að láta
hugmyndina verða að veruleika. Cau-
dill sagði að framkvæmdir stæðust
nokkurn veginn áætlun og allt benti
til þess að hægt yrði að hefja fram-
leiðslu í júní á næsta ári. Aðspurður
sagði hann að engin óvænt vandamál
hefðu komið upp og gert væri ráð
fyrir að jarðvinnu lyki í nóvember.
Búið er að gera undirstöður kerskála
og stefnt að því að ljúka við að steypa
upp skálana í desember. Hafin er
vinna við að reisa stálgrind aðalbygg-
ingar, ákveðið hefur verið að aðallitur
verksmiðjunnar verði grænblár.
ÍSAL er sem kunnugt er að láta
stækka verksmiðjuna í Straumsvík.
Caudill var spurður hvort um eitt-
hvert samstarf væri að ræða, hvort
skipst væri á nytsömum upplýsingum.
Hann sagði samskiptin með ágætum
og benti á að meðal gestanna væri
forstjóri ÍSAL, Rannveig Rist. „Hjá
þeim er verið að ljúka við stækkunina
og það hefur komið sér vel fyrir okk-
ur að verktakar hafa getað farið beint
úr því verki til okkar.“ Sagðist Cau-
dill einnig vænta góðs samstarfs við
stéttarfélög, fulltrúar þeirra sýndu
mikinn áhuga á framkvæmdunum.
Samkeppni við plast
Ken Peterson sagði aðspurður að
þurft hefði að gefa mönnum nokkurn
tíma til að hugsa sig um áður en þeir
samþykktu að flytja hingað til íslands
til að taka við stjórnunarstöðum, eink-
um ef þeir hefðu ekkert vitað um land-
ið. Hann var spurður hvort hann teldi
að aðrir málmar og efni myndu veita
áli mikla samkeppni í iðnaðarfram-
leiðslu á næstu árum.
„Já, ég óttast að plast geti komið í
staðinn fyrir ál á sumum sviðum og
orðið harður keppinautur, einkum í
framleiðslu íláta fyrir drykkjarvörur.
Þetta er þegar orðin staðreynd hér og
í Bandaríkjunum. Einnig er unnið mik-
ið þróunarstarf í stáliðnaði til að auka
samkeppnishæfnina.
Sjálfur tel ég að vegna eiginleika
áls sé hægt að nota það í mun ríkari
mæli í farartækjum vegna þess að
stöðugt er verið að reyna að gera þau
léttari og draga þannig úr mengun.
Sé horft til skamms tíma eru horfurn-
ar því góðar í atvinnugreininni. Það
eru engin sérstök hættumerki núna
en auðvitað myndi það hafa áhrif á
framleiðslu okkar ef hagvöxtur í heim-
inum minnkaði eða kreppa hæfist.“
Hann var spurður hvort hann teldi
að settar yrðu skorður við starfsemi
stóriðjufyrirtækja á borð við Norðurál
ef alþjóðlegir samningar tækjust um
samdrátt í losun koldíoxíðs.
„Ef litið er á málið í heild, nýtingu
á áli, þá er það mjög umhverfisvænt
vegna þess að hægt er endurvinna það
margsinnis með auðveldum hætti.
Loftmengun í tengslum við endur-
vinnsluna er hverfandi.
Mikilvægast er að á fundinum í
Kyoto í desember um loftslagsbreyt-
ingar verði gætt sanngirni. Ef samið
verður um að hægt verði að skiptast
á losunarkvótum fyrir koldíoxíð skiptir
öllu að framkvæmdin verði í lagi. Þá
held ég að það væri hægt að nota
aðferðir af því tagi.
En er það sanngjarnt að leyfa eða
takmarka koldíoxíðlosun hjá stórþjóð-
um en takmarka hana hjá smáþjóðum?
Það finnst mér ekki. Sömu takmarkan-
ir eiga að gijda um Kína, Bandaríkin,
Indland og ísland. Ef reglurnar mis-
muna ekki þjóðum, veita ekki sumum
þeirra forskot í samkeppninni, get ég
ekki séð að vandinn verði mikill.“
ÞRIÐJUDAGUR 7. OKTÓBER 1997 31
■ ' ..... ............ ........ ' ........... " ' ■ +>
Nóbelsverðlaunin í læknisfræði veitt Bandaríkjamanni
Uppgötvun er eykur
skilning á heila-
rýrnunarsjúkdómum
Stokkhólmi. Reuter.
STANLEY B. Prusiner hefur
gert uppgötvanir er veitt
hafa lykilupplýsingar um
heilarýrnunarsjúkdóma, að
því er fram kemur í tilkynningu
Karolinska Institutet í Stokkhólmi í
gær, er greint var frá því að Prusin-
er hafi verið veitt Nóbelsverðlaunin
í læknisfræði 1997. Prusiner er 55
ára og prófessor við Kaliforníuhá-
skóla í San Francisco, þar sem hann
starfar bæði við taugasjúkdómadeild
og_í lífefnafræði.
í tilkynningu Karolinska í gær
sagði að vinna Prusiners hafi átt
dijúgan þátt í því, að
heimsbyggðin hafi öðlast
aukinn skilning á Alz-
heimer-sjúkdómnum og
riðu. Hann hlýtur verð-
launin fyrir uppgötvun á
príoni, „alveg nýjum sjúk-
dómsvaldi,“ eins og segir
i tilkynningunni. Prusiner
setti fram kenningu sína
um príon 1982. Þykir upp-
götvunin auka líkur á að
hægt verði að komast til
botns í Alzheimer-sjúk-
dómnum.
Hin svonefndu „príon“
eru sjúkdómsvaldar, hlið-
stæð bakteríum og vírus-
um. Prusiner hóf rann-
sóknir sínar 1972 eftir
að einn sjúklinga hans
lést af völdum hrörnunar
er hlaust af Creutzfeldt-
Jakob sjúkdómnum. Tíu
árum síðar tókst honum,
ásamt samstarfsfólki
sínu, að einangra úr
heilavef riðusýktra
hamstra sýkil sem Prus-
iner nefndi „prion“.
Uppgötvun Prusiers
var umdeild vegna þess
að samkvæmt kenningu
hans eru príon ólík öðrum
sýklum að því leyti að í þeim væru
engin erfðaefni. Þau séu einungis
prótín. Príonprótín getur birst á
tvennan hátt, annarsvegar sem
meinlaust, eða eðlilegt príon, en hins
þau komast inn í heilann, með því
að breyta lögun meinlausra, eða eðli-
legra príona, sem síðan breyta enn
lögun annarra meinlausra. Þannig
hefst keðjuverkun er drepur heila- ■>*
frumur og veldur því að heilinn rýrn-
ar.
Uppgötvun príona „skapar grund-
völl fyrir þróun lyfja er geta stöðvað
breytingu eðlilegs príons í sjúklegt
príon,“ sagði Ralf Petersson, pró-
fessor í frumulíffræði við Karol-
inska, í samtali við Associated Press
í gær.
í tilkynningu Karolinska segir að
Prusiner hafi leyst gátuna
um eiginleika príons.
„Uppgötvun Prusiners
veitir mikilvæga innsýn
sem verða kann grundvöll-
ur frekari skilnings á þeim
líffræðilegu þáttum sem
eru ástæða annarra gerða"
sjúkdóma, er tengjast and-
legri hrörnun, til dæmis
Alzheimer-sjúkdómsins,
og skapa möguleika á þró-
un lyfja og annarrar lækn-
ismeðferðar,“ segir enn-
fremur í tilkynningu Ka-
rolinska.
Prusiner tekur nú þátt
í endurskoðun á banda-
rískri reglugerð sem miðar
að því að hindra útbreiðslu
heilarýrnunarsjúkdóma.
Hann sagði í gær að verð-
laun á borð við þessi
myndu ekki sanna gildi
vinnu sinnar. Hann tók
fram, að nýjar hugmyndir
í vísindum hljóti ekki al-
mennt samþykkti nema á
löngum tíma. „Það er mik-
ilvægt að framvinda
[nýrra hugmynda í vísind-
um] sé hæg og stigvax-
andi,“ sagði Prusiner.
Hann kvaðst himinlif-
andi með að hafa hlotið Nóbelsverð-
launin, en bætti því við að árangur-
inn sé einnig að þakka fjölda starfs-
bræðra hans, sem hafi tekið þátt 1
rannsóknunum.
Stanley B. Prasiner,
prófessor í taugasjúk-
dómafræði, hlýtur verð-
launin fyrir uppgötvun á
príoni, „alveg nýjum
sjúkdómsvaldi“ en hann
setti fram kenningu sína
um príon árið 1982.
Reuter
STANLEY B. Prusiner kvaðst himinlifandi yfir því
að hafa hlotið Nóbelsverðlaunin í læknisfræði.
vegar sem hættulegur sjúkdóms-
valdur og jafnvel banvænn.
Meinlaus príon eru prótín í heil-
anum. Hættuleg príon hafa aðra lög-
un en þau meinlausu og smita, ef
Nóbelsverðlaunahafinn í læknisfræði
Gestafyrirlesari á Keldum
á næsta ári
„MÉR kemur þessi viðurkenning ekki á
óvart og hann er mjög vel að henni
kominn. Það skemmtilega fyrir okkur
er það að Stanley Prusiner er væntanleg-
ur hingað til lands í ágúst á næsta ári
til að halda fyrirlestur á ráðstefnu hjá
okkur,“ sagði Guðmundur Georgsson,
forstöðurmaður Tilraunastöðvar Há-
skóla íslands í meinafræði að Keldum.
Bandaríkjamaðurinn Stanley Prusin-
er, prófessor í taugasjúkdómafræði við
Kaliforníuháskóla í San Francisco, hlýt-
ur Nóbelsverðlaunin fyrir kenningu sína
um sérstöðu smitefnis, svonefnds prion-
smitefnis í hrörnunarsjúkdómum en til
þeirra mátelja Creuzfelt-Jakob sjúk-
dóminn í mönnum og riðu í sauðfé.
„Hann setti fram djarfa kenningu árið
1982 eftir 10 ára rannsóknir um smit-
efni í þessum sjúkdómum, að í þeim væri ekkert
nema prótín, að þarna væri ný tegund sýkla því
venjulegir sýklar, bakteríur og veirur, hafa erfða-
efni eða kjarnsýru," segir Guðmundur Georgsson í
samtali við Morgunblaðið. „Þessi kenning var n\jög
umdcild og ég efaðist mjög um hana sjálfur í fyrst-
unni en nú hefur honum og samstarfs-
mönnum hans og reyndar fleirum sem
unnið hafa að svipuðum rannsóknum, '
tekist að renna sífellt fleiri stoðum und-
ir hana og hann er nú leiðandi maður í
heiminum á þessu sviði. Þetta er mjög
sérstæð hugmund sem síðan hefur tekist
að færa gild rök fyrir.“
Skyldir sjúkdómar til rannsóknar
Meðal verkefna á Keldum frá upphafi
hafa verið rannsóknir á skyldum hrörn-
unar- eða heilarýrnunarsjúkdómum, svo
sem á riðu í sauðfé sem Guðmundnr
segir að Björn heitinn Sigurðsson, fyrr-
verandi forstöðumaður, hafi flokkað
undir hæggenga smitsjúkdóma og að sú
hugmynd hans hafi staðist tímans tönn.
Stanley Prusiner verður gestafyrirles-
ari á ráðstefnu í lok ágúst á næsta ári sem Tilrauna-
stöðin stendur fyrir í tilefni af 50 ára afmæli henn-
ar. „Ég skrifaði honum snemma á þessu ári og tók
hann boðinu strax sem ég er mjög ánægður með
því hann er mjög umsetinn og vinsæll fyrirlesari,“
sagði Guðmundur Georgsson að lokum.
Guðmundur
Georgsson