Morgunblaðið - 21.10.1997, Blaðsíða 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 21. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
AÐSENDAR GREINAR/PRÓFKJÖR
Metum hvert annað
að verðleikum
EINS og alþjóð veit
standa kennarar í kjara-
baráttu um þessar
mundir, reyndar eins og
svo oft áður. Krafan er
einfóld, hækkun grunn-
launa. Kennarar tala um
að borin von sé að fram-
fleyta sér og sínum á
þeim lúsarlaunum sem
borguð eru fyrir kennslu
*■ í dag. Þið getið nú rétt
ímyndað ykkur að það
sé erfitt þegar launaseð-
illinn hljóðar upp á
70.000 krónur. í gegn-
um tíðina hafa kennarar
aðallega reitt sig á eina
baráttuaðferð, nefnilega
verkfall. Undanfamar vikur hafa einn-
ig heyrst raddir, hjá allra hörðustu
baráttumönnum, að gripið verði til
íjöldauppsagna í grunnskólum lands-
ins. Hvort áðumefndar baráttuaðferð-
ir eru þær vænlegustu eður ei ætla
ég ekkert að tjá mig um, hins vegar
langar mig að velta upp því atriði sem
ég tel vera lykilinn að réttinda- og
kjarabaráttu kennara, þ.e. viðhorfum
— og virðingu ráðamanna og fólksins í
landinu til kennarastarfsins.
Almenningsálitið
Það viðhorf hefur lengi heyrst að
hver sem er geti orðið kennari. Því
er ég ekki að öllu leyti ósammála
heldur er margt sem þarf að huga að
í þessu sambandi. Hér á landi em
þijár háskólastofnanir sem útskrifa
kennara og fyrir tilvist þeirra hlýtur
að vera ástæða. Eða hvað? Ég man
ekki eftir neinu öðra starfi en kenna-
4 rastarfinu þar sem tíðkast að ráða
ófaglærða leiðbeinendur til að fylla
upp í stöður. Það er staðreynd að
kennarar neyðast oft á tíðum til að
hætta kennslu vegna lágra launa og
það virðist ekkert vera því til fyrir-
stöðu að ráða svokallaða leiðbeinend-
ur í staðinn. Hvaða mynd fær al-
menningur af kennarastarfinu að
þessu gefnu? Að mínu mati ýtir þetta
undir þá skoðun almennings að hver
sem er geti kennt og óþarfi sé að
vera að mennta fólk til þess sérstak-
iega. Svo kvarta margir um leið og
einhver slæm tíðindi berast af
menntamálum hérlendis en sjaldan
er horft á þær staðreyndir að ófag-
lærðir leiðbeinendur
gegna stöðum í skólun-
um. Málið er bara ekki
svona einfalt. Við verð-
um að líta á málið til
lengri tíma. Sú aðferð
sem ég vil kalla skamm-
tímalausn að ráða leið-
beinendur skilar sér
ekki eins vel og ef um
menntaðan kennara
væri að ræða.
Mig langar að segja
ykkur eina dæmisögu
sem ég heyrði um dag-
inn þessari skoðun
margra til stuðnings.
Þannig var að löglærður
einstaklingur hafði sam-
band við skólastjóra út af kennara-
stöðu sem auglýst hafði verið. Af
eðlilegum ástæðum ákvað skólastjór-
inn að forvitnast um bakgrann þessa
einstaklings og spurði fýrst hvort sá
löglærði hefði einhveija uppeldis-
menntun eða menntun svipaða henni.
„Neiii," sagði sá löglærði. „Hefur þú
einhveija starfsreynslu sem þú telur
nýtast þér í kennslu?" spurði skóla-
stjórinn þá. „Neiii,“ svaraði sá lög-
lærði. Þá fór skólastjórinn að velta
ajvarlega fyrir sér af hveiju viðkom-
andi væri að sækja um þetta starf
og ákvað að spyija hann að þvi. „Jaa,
það er nú eiginlega þannig að mig
hefur alltaf langað til að prófa að
kenna.“ Þessi saga fínnst mér lýsa
nokkuð vel hvert almenningsálitið er
í mörgum tilfellum. Kannski er þetta
bara svona auðvelt. Þegar ég hugsa
um það þá hefur mig alltaf langað
til að prófa að vera flugmaður eða
skurðlæknir. Ef til vill ætti ég að
fara og sækja um.
En hvernig líta
ráðamenn á málið?
Sérfræðiþekkingu verður að virða,
jafnt í kennarastarfínu sem og í öðr-
um greinum. Slíka virðingu er
menntamálaráðherra ekki að sýna
með því að gefa út ijölda samþykkta
sem heimila leiðbeinendum að kenna
á grann- og framhaldsskólastigi.
Hvemig í ósköpunum er hægt að
standa í kjarabaráttu þegar kennarar
fá slík skilaboð? Era menntaðir kenn-
arar kannski óþarfi? Auðvitað verður
að halda skólunum gangandi en hvað
Trausti
Hafsteinsson
Nýjar hafvillur
ÉG FER ekki mörg-
um orðum um grein
Hannesar Gissurarsonar
á föstudaginn. Mér
sýndist hún missagna-
laus, en honum tókst þó
að sanna gamlan áburð
á Adam Smith. Hann
sagði einnig að kvóta-
málið snerist um hvort
treysta ætti útgerðar-
mönnum eða stjóm-
málamönnum fyrir auð-
lindaarðinum. Ég hef
áður bent á að gjafak-
vótakerfið felst í að
stjómmálamenn úthluta
styrkjum til útgerðar-
manna til frjálsra afnota,
sennilega í þeirri von að þeir hafi vit
fyrir þjóðinni. Einhver myndi kalla það
sjóðasukk í sauðargæru. Auk þess er
nákvæmara að segja að málið snúist
um hver eigi að fá auðlindaarðinn og
hvernig sé best að koma honum til
skila. Nóg um föstudagspistilinn.
Á laugardaginn komu hins vegar
tvær splunkunýjar villur, sem ég
stenst ekki freistinguna að stugga
við. Báðar vaxa raunar upp af skiln-
ingssprotum sem visna án þess að
ná þroska. Eigi að síður sýna þessir
vísar að Hannes er þrátt fyrir allt
hugkvæmasti og öflugasti veijandi
sérhagsmuna á Islandi.
Fyrri villan er órökstudd fullyrðing
um að ef opinber aðili bjóði kvótann
út, þá fáist ekki fullt verð vegna þess
að kvótinn sé þá ekki varanleg sér-
eign. Það er vitað að ef gjafakvóta-
markaður þróast, þá
mun hann virka eins og
uppboðsmarkaður. Það
er fásinna að uppboðs-
markaðir virki ekki í
rekstri með langtíma-
fjárfestingum. Til dæmis
kaupa flugfélög elds-
neyti á uppboðsmarkaði
eða með viðmiðun við
uppboðsverð. Þar fyrir
utan er auðvelt að koma
við langtímaleigu á
kvóta. Að það skipti ein-
hveiju hvort uppboðs-
haldarinn heitir Jón eða
séra Jón er sérkennileg
hugsun. Helst gæti hún
byggst á þeirri forsendu
að útgerðarmenn yrðu látnir borga
fyrir prósentuna sem þeir leigðu, og
myndu þá pressa á að hvert prósent
Gjafakvótakerfið felst í
að stjórnmálamenn út-
hluta styrkjum til út-
g'erðarmanna til fijálsra
afnota. Markús Möller
telur að einhver myndi
kalla það sjóðasukk.
gæfi sem flest tonn og heildarkvóti
yrði ákveðinn hærri en vit væri í. Þá
er því til að svara, að bæði er hægt
að sníða stofnanir sem standast slíka
Markús Möller
gerist svo þegar næsta alþjóðlega
samanburðarkönnun verður gerð?
Nóg var nú um lætin síðast! Þá skell-
ir almenningur skuldinni á kennara-
stéttina og heimtar úrbætur. Ég er
sannfærður um að því meiri sérfræði-
þekkingu sem við náum að halda í
kennarastarfínu því öflugra verður
það.
Þama eram við e.t.v. komin að
kjama málsins. Að sannfæra ráða-
menn og almenning um að í skólunum
fari fram metnaðarfullt starf, því ég
Ég er sannfærður um,
segir Trausti Haf-
steinsson, að því meiri
sérfræðiþekkingu sem
við náum að halda í
kennarastarfinu því öfl-
ugra verður starfið.
veit að á vinnumarkaðnum era ijöl-
margir starfandi kennarar með mikinn
metnað í starfí. Geta kennarar hins
vegar haldið endalaust áfram á metn-
aðinum einum saman þegar sífellt
dregur úr starfsánægjunni vegna
lágra launa? Við hljótum öll að vera
sammála um að því meiri starfs-
ánægja sem ríkir því meiri árangurs
er að vænta úr starfinu. Ánægður
kennari gefur meira af sér en hinn
óánægði. Þessari starfsánægju náum
við ekki til fúlls nema að borga mann-
sæmandi laun fyrir vinnuna.
Laun fyrir vinnu sína
Ef til vill væri ráð að opna betur
skólana til að leyfa almenningi að
sjá betur það starf sem þar fer fram.
Kannski þurfa kennarar að sanna sig
betur og sýna hvað þeir geta. í kjöl-
far þess væri hægt að sýna fram á
hvernig sérfræðiþekkingin skilar sér
í skólana og mikilvægi jiess að halda
í menntaða kennara. Ég er ekki að
segja að leiðbeinendur séu óþarfir
heldur þarf að sýna sérfræðiþekking-
unni virðingu og meta kennara að
verðleikum. Fyrsta skrefið í rétta átt
er að sýna kennarastarfinu þá virð-
ingu sem það á skilið og meta það
sem fram fer í skólunum. Borgum
kennuram mannsæmandi laun fyrir
vinnu sína sem efalaust skilar sér í
menntun og ánægju þegar til lengri
tíma er litið.
Höfundur er nemi við
Kennaraháskóla íslands.
pressu og eins er hægt að bjóða út
prósentur en láta borga fyrir veidd
kíló. Þá reynast útgerðarmenn engan
hag hafa af of háum heildarkvótum.
Mín útfærsla á veiðigjaldskerfi (Vís-
bending, 29/2/96) hefur gengið út á
slíka Ieigu og til Iangs tíma.
Seinni villan er skemmtilegri.
Hannes segir að það borgi sig ekki
nógu vel fyrir útgerðarmenn án eign-
arkvóta að finna upp nýjungar. Aftur
er grannhugmyndin í lagi, en á auðvit-
að einungis við ef uppgötvarinn getur
ekki setið einn að uppfinningunni, þvi
auðvitað græða menn ef þeir geta
veitt ódýrar en aðrir og allir borga
sama fyrir kvóta. Hannesi yfirsést í
annan stað að vandinn yrði því sem
næst eins í gjafakvótakerfinu. Útgerð-
armaður sem ætti 5% af heildarkvóta
fengi ekki nema 5% af þeim spamaði
sem hann byggi til með eftirherman-
legri nýjung, sem Hannes segir rétti-
lega að myndi hækka kvótaverð. Það
sem verra er, kvótalausir aðilar hefðu
sáralítinn hvata til að uppgötva og
útgerðarmenn eru sjaldnast snjallir
verkfræðingar eða vélahönnuðir.
Hannesi yfirsést hins vegar að þetta
er almennt vandamál í efnahagsstarf-
seminni, vandamál sem venjulegir
markaðir ráða illa eða ekki við. Hvat-
inn til nýjunga sem aðrir geta hermt
ókeypis eftir er of lítill. Slíkar nýjung-
ar era dæmi um það sem kallað er
almannagæði eða public goods. Þess
vegna eru rannsóknir styrktar og regl-
ur settar um einkaleyfi. En siðmennt-
aðar þjóðir reyna að setja slíkar regl-
ur þannig að ábati almennings verði
sem mestur. Það væri gjafakvótasinn-
um hollt að hugleiða.
Höfundur er hagfræðingur.
Óviðunandi ástand í
málefnum aldraðra
A ÞESSU kjör-
tímabili hefur ríkt
stöðnun íþjónustu við
aldraða. I grein eftir
undirritaðan í
Morgunblaðinu 1.
október sl. kom fram,
að aðeins 46 ný
hjúkranarrými hafa
verið tekin í notkun í
Suður-Mjódd og 30
þjónusturýmum á
Droplaugarstöðum
hefur verið breytt í
hjúkrunarrými. Þetta
þýðir 76 ný hjúkr-
unarrými í 40 mán-
aða valdatíð R-listans
eða innan við tvö rými
á mánuði. Biðlistar
eftir þjónustu hafa lengst og engin
ákvörðun hefur verið tekin um fleiri
hjúkrunarheimili. Þrátt fyrir fögur
fyrirheit R-listans um að gera betur
í þessum málafiokki en sjálfstæðis-
menn á síðasta kjörtímabili hafa
efndirnar orðið að hinu gagnstæða.
Svikin loforð R-listans era einna
grófust í þessum málaflokki, enda
þótt af nógu sé að taka í þeim efnum.
Hækkanir á fasteigna- og þjón-
ustugjöldum hafa komið illa niður á
eldri borgurum. Nái sjálfstæðismenn
aftur meirihluta í borgarstjórn næsta
vor þarf að afnema skatta- og gjald-
skrárhækkanir R-listans og hefja
nýtt endurreisnartímabil í öldrunar-
þjónustu á vegum Reykjavíkurborg-
ar. Ástæða er til að ætla að það
geti tekist, því mun meiri uppbygg-
ing í þjónustu við aldrað fólk átti
sér stað á síðasta kjörtímabili en á
þessu, þrátt fyrir mun verri skilyrði
í þjóðfélaginu þá en nú.
Ósanngjörn áhrif jaðarskatta
og tekjutengingar bóta
En það er víðar pottur brotinn í
málefnum aldraðra en hjá Reykja-
víkurborg. Ósanngjörn áhrif jaðar-
skatta og tekjutengingar
bótagreiðslna valda því,
að hærri tekjur úr lífeyr-
issjóðum geta leitt til
þess, að rauntekjur aldr-
aðra minnki! Þetta er al-
ger fásinna, sem ekki er
hægt að una við. Sjálf-
stæðismenn í borgar-
stjórn Reykjavíkur verða
því að beijast fyrir leið-
réttingu þessara mála.
Það er ekki nóg að af-
nema skatta- og þjón-
ustugjaldahækkanir R-
listans. Krafán um af-
nám tvísköttunar líf-
eyrisgreiðslna á mikinn
rétt á sér. Fyrsti áfang-
inn að því markmiði væri
að skattar á lífeyristekjur lækkuðu
t.d. til samræmis við fjármagnstekj-
ur, enda í báðum tilvikum um skatt-
lagningu á sparnað fólks að ræða.
Á tímum góðæris í land-
—
inu, segir Olafur F.
Magnússon, eru aukn-
ar álögur á borgarbúa
en þjónustan við aldraða
skert.
Aldraðir þurfa á margvíslegri
þjónustu að halda, sem má ekki vera
þeim of kostnaðarsöm. Lág þjón-
ustugjöld fyrir aldraða eru því mikil-
vægur hluti þess velferðarþjóðfé-
lags, sem við viljum byggja upp hér
á landi. Á tímum góðæris í landinu
eru auknar álögur og skert þjónusta
við aldraða óafsakanlegar.
Höfundur erlæknir og
frambjóðandi í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
Ólafur F.
Magnússon
Nýtum þekkingn
og reynslu í skóla- og
uppeldismálum
ÞAÐ ER mikið lán
fyrir okkur Reykvíkinga
að jafnhæfur einstakl-
ingur og Bryndís Þórð-
ardóttir skuli gefa kost
á sér á lista Sjálfstæðis-
flokksins í komandi
borgarstjórnarkosning-
um. Bryndís fæddist í
Laugarneshverfi í
Reykjavík 1951. Hún
lauk kennara- og stúd-
entsprófi frá Kennara-
skóla íslands. Hún lauk
félagsráðgjafanámi frá
Háskólanum í Gauta-
borg og framhaldsnámi
í Bandaríkjunum.
Bryndís hefur starfað
við kennslu og félagsráðgjöf hér í
borg og einnig við sálfræðideild skóla
í Reykjavík. Hún er gift próf. Einari
Stefánssyni og eiga þau fimm böm.
Bryndís er virk í félagsmálum, var
formaður Foreldrafélags Árbæjar-
skóla, í stjórn Framfarafélags Ár-
bæjar og Seláshverfis og fyrsti for-
maður Vinafélags Blindrabókasafns
íslands.
Bryndís er fylgin sér, en um leið
afar þægileg og gefandi. í samstarfi
er hún málefnaleg, lipur og dugleg.
Þekking hennar og reynsla á sviði
skóla- og uppeldis- og félagsmála
er slík að leitun er að. Eins og
ástandið er nú í þeim málum í borg-
inni, er brýnt að fá jafnhæfan ein-
stakling á því sviði og hana í borgar-
stjórn. íslenskt þjóðfélag verður að
fá að byggja á djörfung, metnaði
og þekkingu vel menntaðs æsku-
fólks, sem eflt getur atvinnulíf og
fundið leiðir til nýsköpunar. Bryndís
þekkir náið innviði skólaskipulags-
ins, bæði sem foreldri
og kennari og mun m.a.
beita sér fyrir veruleg-
um bótum á grunn-
skólanum. Hún getur
blásið þar í glæðurnar.
Brýnt er að sinna þörf-
um ijölda aldraðra, sem
settir eru skör lægra
en aðrir þegnar samfé-
lagsins. Bryndís er vel
heima í málefnum
þeirra og hefur skipu-
lagshæfileika og vel-
vilja til að bera. Hún
hefur varpað fram
skynsamlegum hug-
myndum á því sviði í
greinarskrifum sínum.
Bryndís hefur ekki aðeins stjórnun-
arhæfileika, heldur einnig kraft og
djörfung sem Guðríður Þorbjarnar-
Bryndís er fylgin sér,
segir Arni B. Stefáns-
son, en um leið afar
þægileg og gefandi.
dóttir forðum á Vínlandi og sómir
sér vel í forystufylkingu Sjálfstæð-
isflokksins í komandi borgarstjórn-
arkosningum. Borginni okkar við
sundin væri sómi að Bryndísi í borg-
arstjórn og mikilvægt er að hún fái
að sanna sig í málefnum hennar.
Ég vil hvetja alla, yngri sem aldna,
að nota tækifærið og setja Bryndísi
ofarlega á lista í komandi prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
Höfundur er augnlæknir.
Árni B.
Stefánsson