Morgunblaðið - 24.10.1997, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 24. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
Þátttakendur aldrei fleiri en í ár á Bókastefnunni í Frankfurt, hinni stærstu sinnar tegundar
LISTIR
Þýskaland hlið
að Evrópu
Um síðustu helgi lauk 49. Bókastefnunni í Frankfurt.
Stefnuna, sem er sú langstærsta sinnar tegundar í
heiminum, heimsóttu 288.000 gestir sem er heldur
meira en á síðasta ári en þátttakendur hafa aldrei ver-
ið fleiri en í ár eða 9.587 frá 107 löndum. Þórarinn
Stefánsson var meðal gesta á stefnunni þar sem Portú-
gal var í brennidepli að þessu sinni.
Morgunblaðið/Þórarinn Stefánsson
SIGURÐUR Svavarsson og Halldór Guðmundsson fyrir utan bás Máls og menning-
ar á bókastefnunni í Frankfurt.
ISLENDINGAR tóku bæði virkan og óvirk-
an þátt í Bókastefnunni í Frankfurt að
þessu sinni. Mál og menning ásamt For-
laginu og Vaka-Helgafell voru hvort
með sinn básinn en fulltrúar annarra íslenskra
útgáfufyrirtækja sóttu einnig sýninguna. Þegar
blaðamaður heimsótti íslensku þátttakenduma
var stefnan rétt hálfnuð. útgáfustjórar Ólafur
Ragnarsson frá Vöku-Helgafelli og Halldór
Guðmundsson frá Máli og menningu létu vel
af þátttökunni hingað til.
Ólafur sagðist eyða jafnmiklum tíma í að
kynna útgáfur Vöku-Helgafells fyrir erlend-
um útgáfum og að skoða forvitnilegar erlend-
ar bækur til úgáfu á íslandi. „Við erum í stöð-
ugu sambandi við um eitt hundrað erlendar
útgáfur og menn eru hér á stöðugum fundum
að kanna hvað er á döfinni,“ sagði Ólafur „og
þá ekki síst að sjá fram í tímann. Kosturinn
við þessa Bókastefnu er að hér eru bókstaf-
Iega allir saman komnir sem eitthvað koma
nálægt bókaútgáfu og stefnan sparar okkur
árlega tugi ferða erlendis.“ Góður undirbún-
ingur getur gert gæfumuninn þar sem dagarn-
ir líða hratt í bókahafinu og margmenninu.
Þeir Ólafur og Halldór máttu varla líta upp
úr bókaflóði og fundahaldi. „Hér fara fram
þreifingar og skoðanaskipti en það tíðkast
ekki að skrifa undir samninga á svona stefnu
heldur er skipst á handritum eða úrdráttum
og svo eru málin skoðuð á næstu vikum og
mánuðum,“ sagði Ólafur. „Mér virðist líklegt
að erlendar útgáfur muni kaupa af okkur út-
gáfurétt á nokkrum bókum og er þá aðallega
um að ræða höfunda eins og Halldór Lax-
ness, Ólaf Jóhann Ólafsson og Guðrúnu Helga-
dóttur. Við erum til dæmis að kynna hér nýja
barnabók eftir Guðrúnu myndskreytta af
Brian Pilkington. Þessi bók mun koma út hjá
okkur um jólin og væntanlega verður hún
prentuð samtímis fyrir tvær erlendar útgáfur.
Synir duftsins, fyrsta bók Arnalds Indriðason-
ar, sem einnig verður ein af jólabókunum
okkar, hefur fengið mikla athygli hér þótt hún
hafi enn ekki birst á prenti og á ég von á að
hún verði jafnvel prentuð samtímis fyrir okkur
og nokkur önnur erlend fyrirtæki."
Mál og menning var með veglegri
bás en undanfarin ár þar sem
fyrirtækið fagnar nú sextíu ára
afmæli sínu. Af því tilefni var
haldin mikil veisla fyrir viðskiptafélaga erlend-
is. „Við erum með breiða útgáfu þannig að
hér erum við að vinna í bæði barnabókum,
skólabókum, fræðiritum og fagurbókmennt-
um. Auðvitað hefur aðalatriðið verið að kaupa
en svo erum við í æ ríkari mæli líka að selja
útgáfurétt á bókum og það gengur æ betur,“
sagði Halldór. „Það er góð stemmning fyrir
íslenskum bókum, ekki síst hér í Þýskalandi.
Tímaþjófur Steinunnar Sigurðardóttur hefur
fengið feikigóðar móttökur af fjöimiðlum og
búið að selja rétt til að gefa bókina út í kilju
sem er mjög mikilvægt til að hún nái út-
breiðslu. Snemma á næsta ári koma Englar
alheimsins út hér og Klett cotta útgáfan mun
gefa út íslandsför Guðmundar Andra.“ Áhugi
Þjóðverja á íslenskum bókmenntum á sér
langa hefð en nú virðast samtímabókmenntir
einnig hafa mikinn meðbyr," sagði Halldór.
„Frá Þýskalandi berst síðan áhuginn suður á
bóginn, Þýskaland er hlið íslands að Evrópu,
allavega hvað varðar bókmenntir. Það hefur
ekki mikið að segja varðandi útbreiðslu að fá
bækur þýddar á til dæmis Norðurlandamál,
þau les enginn frekar en íslenskuna. Við erum
til dæmis farnir að finna fyrir áhuga frá Spáni
og Ítalíu og þreifingar farnar af stað.“ Hall-
dór sagðist finna fyrir því á Bókastefnunni
að rífandi gangur virðist vera í útgáfumálum.
„Það er lítið um væl og kvein, eins og vill
verða hjá okkur eins og útgerðarmönnum, og
bóksala virðist vera á uppleið."
Talsvert var komið inn á það í setning-
arræðum Bókastefnunnar að
áhersla á viðskiptalegu hlið bókaút-
gáfu væri orðin fagurfræðinni yfír-
sterkari. „Auðvitað tala menn um það að við-
skiptahliðin sé að verða æ voldugri," sagði
Halldór. „Sjálfsagt er það líka rétt á markaði
eins og til dæmis í Ameríku. Ef við lítum á
hve fáir útgefendur þar þýða góðar bókmennt-
ir og hversu fáir útgefendur hafa áhuga á
fjarlægum löndum og framandi menningu þá
er þar um leiðinlega þróun að ræða. Þar sem
keðjumyndun, risaforlög og bókabúðakeðjur
eru ráðandi, veður æ meira uppi þessi svokall-
aði hreini „bestsellerismi", þá drukkna aðrir
þættir eins og ljóðlistin og aðrir mikilvægir
þættir. Þetta er ekki gróðavænlegt að mínu
viti, ekki einu sinni frá markaðslegu sjónar-
miði, þetta er skammsýni. Ef fólk er fóðrað
á lélegum bókmenntum hverfur það frá bók-
inni þegar til lengri tíma er litið. Þetta er það
sama og gerist með sjónvarpið í Ameríku. Það
verður að passa sig á að vanmeta ekki greind
fólks,“ sagði Halldór Guðmundsson. Ólafur
Ragnarsson tók í sama streng en benti líka á
að „líta yrði á bókaútgáfu sem hreina atvinnu-
starfsemi og að hún væri háð viðskiptum eins
og aðrir þættir í menningarstarfsemi sem lifa
án styrkja. Menning og viðskipti verða hér
að lifa hvort með öðru, metsölubækur eiga
auðvitað jafnmikinn rétt á sér og aðrar og
án þeirra væri ekki hægt að ráða við fagur-
fræðilegri útgáfur. Þetta er ákveðinn línu-
dans.“
Útgáfufyrirtækið Steidl í Göttingen hefur
haft mikinn áhuga á Islandi og íslenskum
bókmenntum og meðal annars gefíð út verk
Halldórs Laxness. Steidl hyggst fara af stað
með ritröð tileinkaða íslenskum samtímabók-
menntum. Fyrstu höfundarnir sem Steidl hef-
ur keypt útgáfuréttinn að eru Fríða Sigurðar-
dóttir, Guðbergur Bergsson, Álfrún Gunn-
laugsdóttir og Ólafur Gunnarsson. Aðalhöf-
undur Steidl útgáfunnar er, ásamt Halldóri,
einn þekktasti og umdeildasti höfundur Þýska-
lands Giinter Grass. Á Bókastefnunni í Frank-
furt komu út áttatíu þúsund nýjar bækur, þar
á meðal Brekkukotsannáll (Fischkonzert) í
nýrri þýðingu Huberts Seelows en enginn
annar þýðandi hefur þýtt fleiri verk Halldórs
á erlent tungumál. Brekkukotsannáll er ellefta
þýðing Huberts en reiknað er með að alls
verði þýðingarnar tólf til að byija með. Bráð-
lega mun Steidl gera sölu- og kynningarátak
á verkum Halidórs Laxness þar sem þýðing-
arnar verða boðnar saman í öskju á mjög lágu
verði. Hubert Seelow heimsótti bás Vöku-
Helgafells og sagðist ánægður með nýju útgáf-
una sem hann fletti þarna í fyrsta sinn, „en
ég er alltaf dauðhræddur við að finna prent-
villur“, sagði Hubert en hann er nú að ljúka
þýðingu á Svaninum eftir Guðberg Bergsson
til útgáfu hjá Steidl útgáfunni nú á næstunni.
Nokkur umræða átti sér stað á Bóka-
stefnunni um stöðu smásölu bóka
og varð aukin bókasala forlaganna
sjálfra í gegnum alnetið tilefni
blaðagreina. Suður-þýska dagblaðið sagði
meðal annars í leiðara að með tilkomu alnets-
ins þyrfti að endurskoða hið hefðbundna sam-
band útgefenda, dreifíngaraðila og smásala
þar sem hlutverk og vinnuumhverfi hefðu
breyst. Sem dæmi var nefnd hugmynd amer-
íkumannsins Jeff Bezos en hann starfrækir
nú stærstu ainets-bókaverslun heims undir
nafniu Amazon.com. Viðskiptavinir koma frá
166 löndum og geta valið úr 2,5 milljónum
titla allan sólarhringinn auk annarra upplýs-
inga varðandi bækur. Hefðbundnar bókaversl-
anir hafa fylgt í kjölfarið og komið af stað
verðstríði í Ámeríku, þar sem verðlag á bókum
er fijálst, og eru titlar seldir á alnetinu allt
að fjörutíu prósentum undir smálsöluverði.
Jeff Bezos hefur nú sett kúrs á Evrópu en,
að sögn Suður-þýska dagblaðsins, þróunin
virðist vera sú að útgefendur og heildsalar
vilja í auknum mæli ná beint til kaupandans
en til þess hentar alnetið mjög vel. Útgefend-
ur bjóða til dæmis upp á þjónustu þar sem
fagfólki er veittur aðgangur að upplýsingum
sem varða sérfag þeirra, svokölluð „print on
demand". Einnig er hægt að fá aðgang til
dæmis að ferðahandbókum þegar heimasíður
ferðaskrifstofa eru heimsóttar og ferð pöntuð.
Þó eru vandamál varðandi höfundarrétt á al-
netinu enn óleyst. Heildsalar bjóða bækur til
sölu á netinu en fara þarf í bókaverslun til
að ná í þær. Það fyrirkomulag hentar bóksöl-
um sem eru í samstarfi við alnetsþjónustu
heildsalanna einnig vel því þannig er viðskipt-
um af netinu beint til þeirra án þess að þeir
þurfi að starfrækja eigin heimasíðu.
Almenningur í Þýskalandi hefur hing-
að til ekki sýnt alnetinu mikinn
áhuga. Hlutfallslega fáir hafa að-
gang og þeir sem hafa boðið upp
á þjónustu á netinu hafa ekki séð hagnað.
Þarna leiðir auðvitað eitt af öðru. Þó gera
menn sér ljóst að ekki er hægt að sniðganga
Alnetið við skiptingu á mörkuðum framtíðar-
innar þar sem hraði á þjónustu skiptir æ
meira máli og tapaðir markaðir verða ekki
auðunnir aftur. Hröð afgreiðsla mun ráða
úrslitum um líf eða dauða fremur en stærð
og veldi verslunar. „Þjóðveijum hættir nú allt-
af til svolítillar svartsýni og alltaf af nýjum
ástæðum, en það hefur verið talað talsvert
um þetta hér,“ sagði Halldór Guðmundsson.
„Vandinn er sá að stíf sölukerfi með föstu
bókaverði eru að láta undan víða um heiminn,
kannski síst hér í Þýskalandi. Þá verða menn
mjög áhyggjufullir og nú er órói á markaðnum
hvað þetta varðar og kröfur til bókabúða eru
að þær veiti fjölbreyttari þjónustu og reyni
að aðlagast breyttum tímum. Sala í gegnum
alnetið fer vaxandi en ég held ekki að það
taki af bókabúðum heldur sé um að ræða
hreina viðbót í sölu. Hins vegar, ef þróunin
verður sú að bækur á netinu verða ódýrari
en út úr búð, felst í því viss hætta fyrir bóka-
búðir. Danir hafa til dæmis áhyggjur af þessu
atriði.“ Ólafur Ragnarsson hjá Vöku-Helga-
felli segir stöðu bókabúða ekki hafa breyst
mikið og hann hefur ekki miklar áhyggjur af
þessari þróun. „Þær bækur sem menn eru að
kaupa á íslandi í gegnum alnetið eru fyrst
og fremst erlendar bækur og fáar bókaverslan-
ir sem sérhæfa sig í erlendum útgáfum. Mér
heyrist á flestum að þetta geti aldrei orðið
umtalsverður markaður fyrir íslenskar bækur.
Eg held að alnetið muni þjóna sem útstillingar-
gluggi sem veitir vissar upplýsingar en sala
mun áfram fara fram í bókaverslunum. Hins
vegar sjá menn að alnetið mun skerða sölu á
upplýsingaritum og fræðiefni sem er auðveld-
ara að nálgast á netinu og geta verið mun
nýrri þar en í bók.“
Talið er ljóst að margmiðlunarútgáfur
munu ekki velta bókinni úr sessi
heldur verða hrein viðbót. Flest for-
lög sem stunda útgáfu á báðum
formunum stilla þeim jafnframt upp hlið við
hlið en ekki hvoru í sínu lagi. Útgáfa margm-
iðlunarefnis er enn ekki nema um þijú pró-
sent veltu fyrirtækjanna. Þrátt fyrir þennan
litla hluta mátti merkja vissa áherslu Bóka-
stefnunnar á þennan þátt. Boðið var upp á
dagskrá undir heitinu „Nám og margmiðlun"
þar sem stefnugestir, aðallega nemendur,
kennarar og foreldrar, gátu af eigin raun sann-
færst um fjölbreytta möguleika þessa nýja
miðiis.
ABókastefnunni í Frankfurt voru veitt
fern verðlaun fyrir mynda-, barna-
og unglingabækur auk uppsláttar-
bóka en aðalverðlaun Bókastefn-
unnar, Friðarverðlaun þýsku bókaútgáfunnar,
hlaut Yasar Kemal. Kemal er Tyrki og hefur
tekið upp hanskann fyrir tyrkneska og ekki
síst kúrdíska rithöfunda og hugsuði. Hann er
mest Iesni höfundur heimaiands síns og hefur
dvalið langdvölum í útlegð vegna skrifa sinna.
í fréttatilkynningu vegna verðlaunaveitingar-
innar segir meðal annars, „Yasar Kemal er
fyrirmynd þeirra sem gera sér annt um frið-
samlega sambúð í lýðræðisríki og skoðana-
frelsi. í nafni fátækra, útskúfaðra og ofsóttra
hefur þessi málsvari mannréttinda frumkvæði
og hræðist hvorki fangelsi né útlegð.“ í þakk-
arræðu sinni vitnaði Kemal í austræna heim-
speki og sagði að „manneskjur sem ljóðin
semja fá meiru áorkað en þær sem lögin setja“.
Að lokum má geta þess að æðið sem ríkt
hefur um útgáfur á bókum um líf og dauða
Díönu prinsessu hefur ekki farið framhjá Bóka-
stefnunni í Frankfurt. Þar var bitist um útgáfu-
rétt á hinum ýmsu útgáfum um Díönu. Mest
áberandi var bók Andrews Mortons sem send
var í tölvupósti til fjölda forlaga um leið og
skráningu hennar var lokið á frummálinu.
Aðeins nítján dögum síðar áttu þýskir lesendur
þess kost að nálgast bókina. Þá hefur hin virðu-
lega útgáfa Suhrkamp í Múnchen gefíð út
ævintýrabók fyrir börn sem byggir á ævi Díönu.