Morgunblaðið - 02.12.1997, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 1997
MORGUNB LAÐIÐ
PlnrgminMiiliili
STOPNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EKKIHVORT
HELDUR
HVE MIKIÐ
UMRÆÐUR um veiðileyfagjald hafa smátt og smátt ver-
ið að færast í þann farveg, að það sé ekki spurning
um hvort heldur hve mikið útgerðin skuli greiða fyrir réttinn
til þess að nýta fiskimiðin við íslandsstrendur. Á flokksráðs-
fundi Sjálfstæðisflokksins, sl. laugardag, sagði Davíð Odds-
son, forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins, að
það væri ekkert vandaverk að ná sáttum um þetta mál, eft-
ir að umræður væru komnar niður á skaplegt plan að hans
mati. í því sambandi sagði forsætisráðherra, að nú væri
ekki lengur talað um milljarðatugi heldur jafnvel einn millj-
arð og þar með væri málið orðið að minni háttar skattamáli.
í samtali við fréttamann ríkissjónvarpsins sl. laugardags-
kvöld sagði Davíð Oddsson orðrétt, aðspurður um, hvað
hann ætti við: „Ég á við það þegar menn eru farnir að tala
um tölur af þessu tagi, að það mundi friðþægja þeim, að
slíkar tölur yrðu innheimtar, þá er það ekkert vandamál. Þá
er það bara innheimt, sem þjónustugjald af útgerðinni fyrir
þjónustu, sem veitt er. Það er gjald, sem menn geta kallað
auðlindaskatt, ef það hentar, gerir mér ekkert til og það
má auðvitað túlka það svo, að þjónustugjaldið sé auðlinda-
skattur, það má kalla það svo.“
Það sem Morgunblaðið telur ekki sízt mikilvægt í ummæl-
um forsætisráðherra er það, að hann er tilbúinn til að ræða
innheimtu auðlindagjalds af útgerðinni, þótt forsenda hans
sé vissulega sú, að þar eigi að vera um lága upphæð að
ræða. Ummæli hans eru því áþekk þeim orðum Þorsteins
Pálssonar, sjávarútvegsráðherra, að deilan snúizt ekki um
það hvort taka eigi slíkt gjald heldur í hve ríkum mæli.
Samkvæmt þessum yfirlýsingum liggur það fyrir, að nú-
verandi og fyrrverandi formaður Sjálfstæðisflokksins eru
báðir tilbúnir til að ræða um auðlindagjald með þeim skýra
fyrirvara þó, að um lágar upphæðir sé að tefla. Afstaða
Friðriks Sophussonar, varaformanns Sjálfstæðisflokksins,
hefur lengi verið ljós, þ.e. að hann er hlynntur veiðileyfa-
gjaldi.
Morgunblaðið hefur í sinni umfjöllun um þetta mál aldrei
nefnt upphæðir í því sambandi. Þvert á móti hefur málflutn-
ingur blaðsins verið sá, að það skipti máli, að samkomulag
næðist í grundvallaratriðum um greiðslu veiðileyfagjalds.
Þegar slíkt samkomulag lægi fyrir væri eðlilegt, að útgerðin
fengi ákveðinn umþóttunartíma áður en til greiðslu veiði-
leyfagjalds kæmi og í upphafi yrði um lágar greiðslur að
ræða, sem síðan mundu væntanlega hækka smátt og smátt.
Morgunblaðið hefur því ekki blandað sér í vangaveltur manna
um það, hversu hátt slíkt gjald gæti orðið.
Á hinn bóginn fer ekkert á milli mála, að útgerðin hefur
á undanförnum árum verið að greiða býsna hátt gjald fyrir
réttinn til þess að nýta auðlindina við íslandsstrendur. Er
þess skemmst að minnast, að Útgerðarfélag Akureyringa
staðgreiddi fyrir skömmu um ellefu hundruð milljónir króna
fyrir veiðirétt og skip, sem hingað til hafa verið gerð út frá
Suðurnesjum og var þar auðvitað fyrst og fremst um að
ræða greiðslu fyrir kvóta. Þegar rætt er um bolmagn útgerð-
arinnar til slíkra greiðslna er ekki við öðru að búast en al-
menningur í landinu stöðvi við slíkar upphæðir, sem hins
vegar ganga ekki í almannasjóði heldur til mjög fámenns
hóps manna, sem lögum samkvæmt eru að selja það sem
aðrir eiga. Þar stendur hnífurinn í kúnni.
Það sem máli skiptir nú er hins vegar það, að umræðurn-
ar hafa smátt og smátt færst úr þeim farvegi, að spurt sé
hvort veiðileyfagjald komi til greina til þess, að rætt er um,
hvort það eigi að vera lægri upphæð eða hærri. Þar með
hafa orðið ákveðin þáttaskil.
Nú er kominn jarðvegur fyrir að taka upp alvarlegar
umræður um það hvaða aðferðum eigi að beita við álagn-
ingu veiðileyfagjalds og þá jafnframt hvert bolmagn útgerð-
arinnar er til þess að greiða slíkt gjald. Það hafa verið sett-
ar fram margar hugmyndir um það, hvernig afrakstrinum
af auðlindinni verði komið til þjóðarinnar með hagkvæmust-
um hætti. Nú er komið að því að ræða slíkar hugmyndir
efnislega.
Þótt margir talsmenn veiðileyfagjalds séu fullir efasemda
um að hugur fylgi máli hjá þeim, sem að undanförnu hafa
léð máls á slíku gjaldi og telji að markmið þeirra sé það eitt
að sleppa með sem minnstar greiðslur, nást engar sættir
nema menn hafi kjark til þess, a.m.k., að kanna hvort um
útrétta sáttarhönd sé að ræða. Nú er tímabært að sýna slík-
an kjark.
Til varnar í
borgaran
Davíð Oddsson forsætisráðherra sagði um he
kanna hvort stofna bæri embætti umboðsmar
vart skattyfírvöldum. Karl Blöndal kannaði 1:
myndar og kynnti sér stöðu almennings
manninum í nágrannalöndui
SKATTYFIRVÖLD virðast
víðast hvar hafa tilhneigingu
til að verða ríki í ríkinu sé
J)eim ekki veitt nauðsynlegt
aðhald. I haust voru vitnaleiðslur á
Bandaríkjaþingi þar sem sagðar voru
slíkar hryllingssögur af ágangi skatt-
heimtunnar að Bandaríkjamönnum
blöskraði. Slíkar uppljóstranir hafa
ekki verið hér á landi, en engu að síð-
ur sá Davíð Oddsson forsætisráð-
herra ástæðu til þess um helgina að
segja að til álita kæmi að stofna emb-
ætti umboðsmanns almennings gagn-
vart skattyfirvöldum.
í Bandaríkjunum er þegar til emb-
ætti umboðsmanns skattgreiðenda,
en það hefur verið mikið til óvirkt.
Danir þurfa að leita til umboðsmanns
þingsins telji þeir að réttur sinn hafi
verið brotinn líkt og Islendingar hafa
leitað til umboðsmanns Alþingis.
Bretar stofnuðu hins vegar sérstakt
embætti árið 1993, sem hefur eftirlit
með ýmiskonar skattheimtu. Það
embætti er sjálfstætt og óháð og veit-
ir meðal annars skatt- og tollyfirvöld-
um aðhald.
Davíð sagði í gær að þetta fyrir-
komulag væri tU staðar í mismunandi
myndum víða annars staðar. Að baki
þessari hugmynd lægi að það kæmi
fyrir að skattheimtumenn gengju of
langt eins og komið hefði fram í
Bandaríkjunum.
Gegn óþarfa hörku
skattheimtumanna
„Það hefur borið á því, ekki síst er-
lendis, að skattheimtumenn hafi mis-
beitt valdi sínu og sýnt óþarfa hörku í
samskiptum við skattborgara," sagði
forsætisráðherra. „Eg tel ástæðu til
að ætla að svipað kunni að hafa gerst
hér og því er nauðsynlegt að þannig
sé búið um hnútana að valdi af þessu
tagi sé ekki misbeitt og almenningur,
jafnt einstaklingar sem fyrirtæki, hafi
til einhvers að snúa sér, sem ber að
lögum að gæta hagsmuna þeirra sér-
staklega. Það hefur ekkert með það
að gera að ekki eigi að koma í veg fyr-
ir skattsvik, það er allt annar hlutur."
Davíð sagði að umboðsmaðurinn
yrði að hafa vald til að grípa inn í,
annars yrði embættið gagnslaust. I
flestum tilvikum væri slíkt vald leið-
beinandi í upphafi, en reynslan af
stjórnsýslulögunum og upplýsinga-
lögunum væri sú að kærurnar segðu
ekki alla söguna. Stjórnkerfið yrði
skilvirkara og menn gættu sín betur:
„Tilvera þessa embættis ein og sér
mundi veita slíkt aðhald.“
Davíð sagði að hann vekti ekki
máls á þessari hugmynd nú vegna
einhvers ákveðins máls, en í gegnum
tíðina hefði hann fengið ýmsar at-
hugasemdir, sem erfitt væri að fá
staðfestar. Oft fengju menn skamman
frest og engar upplýsingar um það
hvenær niðurstöðu væri að vænta.
„Þarna höfum við gleymt okkur“
„Þetta er allt á aðra hliðina," sagði
hann. „Ef skattalög og þess háttar
eru athuguð höfum við stjómmála-
mennimir oftast komið fram sem full-
trúar skattstofunnai- á þjóðþinginu,
en ekki almennings. Þarna höfum við
gleymt okkur og þurfum að passa
okkur betur.“
Hann kvaðst stefna að því að kynna
frumvarp um þetta mál fyrir ríkis-
stjórninni eftir áramót.
Tæki við málum
óánægðra skattborgara
Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra sagði í gær að valdsvið umboðs-
mannsins yrði væntanlega að taka við
málum óánægðra skattborgara, sem
teldu að á sér hefði verið
brotið með stjómvaldsað-
gerðum. Einnig sagði
hann að sú hugmynd hefði
komið fram að gefa skatt-
greiðendum og þá einkum
fyrirtækjum kost á því að
leita eftir áliti skattyfirvalda um ein-
stök mál og fá úrskurð áður en talið
er fram. Þetta mundi auðvelda
ákvarðanir í rekstri fyrirtækja.
Friðrik sagði að reynslan af um-
boðsmanni Alþingis hefði verið góð og
stofnað hefði verið embætti umboðs-
manns barna, sem virtist hafa skilað
góðum árangri: „Því vaknar sú spurn-
ing hvort ekki sé eðlilegt að taka upp
svipað kerfi þegar um skatta er að
ræða, enda skipta skattar hvern ein-
asta Islending máli.“
Margir viðmælenda Morgunblaðs-
ins sögðu að tímabært væri að skatt-
heimtunni yrði veitt aukið aðhald og
kváðu hugmyndina um umboðsmann
skattborgara tímabæra.
í þágu almennings en ekki ríkis
Ólafur Nilsson endurskoðandi
sagði að það væri þarft að stjórnvöld
færu að taka tillit til gjaldenda með
þessum hætti. Það hefði ekki verið
gert nægilega og gjaldendur biðu yf-
irleitt lægri hlut í viðm-eigninni við
skattyfirvöld.
„Eg held að menn þurfi að fara að
huga að skattamálum hér með öðrum
hætti en eingöngu að þyngja refsing-
ar gagnvart skattborgurunum þannig
að menn nái rétti sínum gagnvart yf-
irvöldum með eðlilegum hætti,“ sagði
hann. „Mér líst vel á þessa hugmynd
einmitt með tilliti til þess að stjórn-
völd eru farin að hugleiða rétt skatt-
borgaranna, en ekki alltaf vald ríkis-
ins. Þetta er spurning um að hugleiða
hvernig farið er með það vald, sem
skattyfirvöld og einstakir starfsmenn
þeirra hafa gagnvart skattborgurun-
um, bæði til að taka upp mál og ljúka
málum.“
Mikil þörf
Ólafur Egilsson, alþingismaður og
framkvæmdastjóri Verslunarráðs,
sagði í gær að mikil þörf væri fyrir að
stofna embætti umboðsmanns al-
mennings gagnvart skattyfirvöldum.
„Ástæðan er sú að mað-
ur heyrir mikið kvartað
undan vinnubrögðum
skattyfirvalda," sagði Eg-
ill. „Þá er ég ekki endilega
að tala um úrskurði sem
slíka heldur ekki síður
kröfur, sem eru gerðar til manna um
skil á bókhaldsgögnum og samskipti
skattyfirvalda og skattborgara. Menn
eiga eiginlega ekki í nein hús að
venda ef þeir telja að skattyfn-völd
gangi fram með hætti, sem er ekki í
neinu hlutfalli við tilefnið, vegna þess
að fólk þarf að sitja og standa eftir
því sem skattyfirvöld segja. Ég held
að það væri gott ef til væri aðili, sem
gæti tekið á þessum hlutum.“
Vilhjálmur sagði að umboðsmaðui-
inn þyrfti að geta afgreitt mál hratt
og geta passað upp á það að ekki sé
verið að biðja skattgreiðendur um
hluti, sem ekkd fái staðist. Nefndi
hann sem dæmi þegar fyrirtæki væru
látin leggja út í kostnað, sem ekki
væri fótur fyrir, til dæmis með því að
útvega heilu hlössin af gögnum með
tilheyrandi vinnu í stað þess að senda
einfaldlega mann á staðinn til að
fletta upp í bókhaldsgögnunum.
Kemur í hlut umboðs-
manns þinganna
Á Norðurlöndunum virðist gilda sú
regla, sem nú er viðhöfð hér á landi,
að skattgreiðendur geti leitað til um-
boðsmanns þingsins telji þeir að rétti
sínum vegið. Claus Haagen Jensen,
lagaprófessor við Álaborgarháskóla,
sagði í samtali við Morgunblaðið í
gær að í Danmörku kæmi það í hlut
umboðsmanns þingsins að bregðast
við kvörtunum borgaranna.
„Ef fólk telur að það hafi ekki notið
réttar síns, ekki hafi verið farið eftir
settum reglum eða viðkomandi
ákvörðun hafi verið röng getur það
leitað til umboðsmannsins," sagði
hann. „Fyrst þarf það hins vegar að
hafa leitað allra venjulegra áfiýjunar-
leiða.“
Haagen Jensen sagði að það væri
algengt að fólk leitaði til umboðs-
manns þingsins, en hins vegar væri
skattakerfið í Danmörku rótgróið og
það hefði áhrif á vinnubrögð umboðs-
mannsins: „Engu að síður fær um-
boðsmaðurinn mörg mál til umfjöll-
unar.“
Bilað kerfi í Danmörku
Skattkerfið í Danmörku komst í
fréttir í fyrra vegna þeirra aðferða
sem þar var beitt undir þeim merkj-
um að auka ætti skilvirkni. Þá komst
kerfi, sem kennt var við kröfu um ár-
angur, undir smásjána. Kerfi þetta
gefur yfírmönnum kost á að bæta
tekjur sínar til muna. Kerfínu var
ætlað að mæla hversu djúpt skatt-
heimtan seilist í vasa borgaranna.
I upphafi virtist þetta kerfi skila
árangri með aukinni skattheimtu. En
þegar betur var að gáð kom annað í
ljós. Samkvæmt úttekt danska dag-
blaðsins Jyllnndsposten var rúmum
helmingi þeirra mála, sem skatt-
heimtan hóf undir kröfunni um ár-
angur og viðkomandi vísuðu til lands-
Sýnt óþarfa
hörku í sam-
skiptum við
skattborgara