Morgunblaðið - 12.12.1997, Qupperneq 40

40 FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
•Rúmlega þriðjungur 17 ára unglinga reykir daglega*Stúlkur reykja þrátt
fyrir að vera meðvitaðri um áhættuna»Vinahópurinn hefur áhrif á reykingar
• Drekka oft 5 glös eða meira*Niðurstöðurnar gætu nýst í forvömum
Almenn drykkja
17 ára unglinga
Dr. Sigrún Aðalbj amardóttir,
prófessor við Háskólann,
hefur undanfarin ár unnið að
langtímarannsókn á áhættu-
hegðun unglinga. Sigrún
fylgdist með sama hópi
reykvískra unglinga frá 1994
til 1996. Fyrsta rannsóknin
var gerð þegar unglingamir
voru 14 ára í 9. bekk vorið
1994,þá 15 ára í10.bekk í
upphafi árs 1995 og loks
þegar þeir voru flestir orðnir
17 ára síðla árs 1996.
Ragnhildur Sverrisdóttir
ræddi við Sigrúnu og kynnti
sér niðurstöðumar.
Morgunblaðið/Kristinn
DR. SIGRÚN Aðalbjarnardóttir,
prófessor við Háskóla íslands.
| Könnuð viðhorf til tóbaksreykinga
Hefur þú prófað að reykja sígarettur?
Aldur Aldrei 1-2 sinnum 3-5 sinnum 6-9 sinnum Oftar Samtals Fjöldi svara
14 ára 45% 18% 6% 5% 26% 100% 1.281
15ára 38% 14% 7% 6% 35% 100% 1.099
17 ára 22% 11% 7% 5% 55% 100% 926
Könnuö viðhorf til áfengisneyslu eftir neysluhópum
Mjög á móti því að fólk drekki...
... öðru hverju
Spurð
14
L
I|41%
E
l 30%
ara
Drekka ekki 17 ára
Drukku fyrst 16-16 ára
Drukku fyrst 15 ára
Drukku fyrst 14 ára
Spurð I
I | 24%
15 ára ■S 4% : Fjöldi þeirra sem svöruðu
Spurð 17 ára I □ 16% 123
r~~i6% B1% 11% 115 223 403
C
... einu sinni í viku
Spurð
14
ára
]82%
3 81%
i 66%
I 50%
Spurð
15
ára
Spurð
17
ára
U84%
384%
j 56%
147%
□ 69%
3 68%
I 43%
I 33%
UNGLINGARNIR voru öll
árin spurðir um tóbaks-
reykingar, áfengis-
neyslu og hassreyking-
ar, en síðasta árið voru þeir einnig
spurðir um neyslu annarra ólög-
legra vímuefna. Auk þess að kanna
neyslu unglinganna voru þeir sér-
staklega spurðir um viðhorf sitt til
neyslunnar. Rannsóknin náði til
allra unglinga í þessum aldurshóp-
um og svöruðu 90% þeirra, eða
1.293 nemendur, fyrsta árið. Árið
á eftir náðist til 85% þessa hóps
eða 1.103 unglinga og í lokakönn-
uninni svöruðu 65% upphaflega
hópsins, eða 928 unglingar.
Sigrún hefur gefið niðurstöður
sínar út í ritinu Áhættuhegðun
reykvískra unglinga og eru með-
höfundar hennar Sigurlína Davíðs-
dóttir og Eyrún M. Rúnarsdóttir.
Niðurstöðurnar eru greindar í
nokkra þætti og verður í þessari
grein sérstaklega litið til tóbaks-
reykinga og áfengisneyslu.
Stúlkur fyrri til
að reykja
Hafa ber í huga, að flestir ungl-
inganna reyktu ekki daglega. Þeg-
ar þeir voru 14 ára reyktu 82%
þeirra ekki, 77% þeirra reyktu ekki
við 15 ára aldur og 66% við 17
ára aldur.
Hin hliðin á málinu er sú, að
tæpur fimmtungur 14 ára unglinga
reykti daglega. Þetta hlutfall var
komið í tæpan fjórðung ári síðar
og við 17 ára aldur reykti rúmlega
þriðjungur unglinganna daglega.
Þannig fjölgar þeim milli ára sem
reykja.
Í ljós kom að algengara er að
14 ára stúlkur reyki daglega en
14 ára piltar, en sá kynjamunur
var horfinn síðar. Stúlkurnar bæði
prófa að reykja og hefja daglegar
reykingar yngri en piltar. Ef þeir
reykja, þá reykja þeir fleiri sígar-
ettur á dag en stúlkurnar við 14
og 15 ára aldur, en þessi munur
var horfinn þegar unglingarnir
voru orðnir 17 ára.
Niðurstöðurnar gætu
gagnast við forvarnir
Um leið og reykingar ungling-
anna aukast hröðum skrefum með
hveiju árinu linast afstaða þeirra
til tóbaksreykinga fólks og mat
þeirra á áhættu, sem fylgir tóbaks-
reykingum. Það er athyglisvert,
að í hópi þeirra unglinga sem ekki
reykja 14 ára má merkja eftir við-
horfum þeirra til reykinga almennt
hveijir eru líklegir til að hefja reyk-
ingar á næstu árum. „Þessar niður-
stöður gætu gagnast við forvarn-
ir,“ segir Sigrún Aðalbjarnardóttir.
„Með því að greina afstöðu ungl-
inganna snemma er spurning hvort
ekki megi grípa til sérstakra ráð-
stafana til dæmis í hópi þeirra, sem
eru linari í afstöðunni gegn reyk-
ingum, því sá hópur er mun lík-
legri til að hefja reykingar síðar.“
Eftir að reykingar hefjast verður
viðhorf unglinganna til reykinga
fólks svipað, hvort sem þeir byij-
uðu að reykja 14 ára eða síðar.
Piltar voru hlutfallslega fleiri mót-
fallnir því að fólk prófi að reykja,
en stúlkur voru mótfallnari því að
fólk reyki pakka á dag. Það vekur
hins vegar athygli, að stúlkur meta
áhættu af reykingum meiri en pilt-
ar, þrátt fyrir að þær reyki ekki
síður. „Þannig er eins og ímynd
reykinga sé jákvæðari fyrir stúlk-
urnar en piltana, þótt þær séu
meðvitaðri um áhættuna. Hugsan-
legt er að áróður tóbaksframleið-
enda nái betur til stúlkna en pilta.
Til dæmis er hugsanlegt að það
freisti þeirra meira en piltanna að
verða grannar með tilstyrk tóbaks-
reykinga, eða að þeim finnist það
merki um jafnrétti að taka þátt í
þeirri áhættuhegðun. Þessi munur
kynjanna á viðhorfum og mati á
áhættu er athyglisverður með til-
liti til forvarnastarfs," segir í sam-
antekt Sigrúnar á niðurstöðum
rannsóknanna.
Félagslegir þættir
Félagslegt umhverfi hefur áhrif
á reykingar unglinga. Þeir eru lík-
legri til að reykja ef vinir þeirra
gera það og einnig ef foreldramir
reykja. Vinahópurinn hefur þó mun
meira að segja í þessu tilviki en
foreldrarnir. Fjölskyldugerð teng-
ist ekki reykingum pilta, en stúlkur
sem búa hjá föður og móður eru
ólíklegri til að reykja daglega en
þær sem búa við aðrar fjölskyldu-
gerðir. Ekki kom hins vegar fram
munur á reykingum unglinga eftir
stéttarstöðu foreldra þeirra.
Sigrún segir erfitt að bera ná-
kvæmlega saman hlutfall þeirra
unglinga sem reykja samkvæmt
þessari rannsókn við fyrri kannan-
ir hér á landi. Niðurstöðurnar bendi
þó til að reykingar séu að verða
almennari á síðustu árum. Það sé
Ijóst, að mun fleiri í hópi 17 ára
unglinga árið 1996 hafi reykt en
í hópi jafnaldra þeirra 1986 og
1989. „Það er því áhyggjuefni hve
hátt hlutfall unglinga reykir og hve
reykingar þeirra virðast hafa auk-
ist á síðustu árum. Sú ánægjulega
þróun sem varð á 9. áratugnum,
þar sem jafnt og þétt dró úr reyk-
ingum, virðist vera að snúast við.
Ljóst er því að þjóðin verður að
halda vöku sinni í þessu efni,“ seg-
ir Sigrún.
Mörg glös af sterku
áfengi
íslenskir unglingar drekka mik-
ið ef þeir neyta áfengis á annað
borð. Um 30% 14 ára unglinga sem
neyta áfengis segist drekka 5 glös
eða fleiri þegar þeir drekka og
tæpur helmingur þeirra segist oft-
ast eða næstum alltaf verða fullur
þegar hann drekkur. Við 15 ára
aldur eru þessi hlutföll komin upp
í um 40% og 60% og við 17 ára
aldur drekka 60% þeirra sem neyta
áfengis 5 glös eða meira og 70%
þeirra segjast oftast eða næstum
alltaf verða full. í hópi 17 ára
stúlkna sem neyta áfengis drekka
48% fimm glös eða meira hveiju
sinni, en 69% piltanna.
Aðeins 12% 17 áraunglinga
hafa aldrei prófað áfengi
Ekki neyta þó allir unglingar
áfengis. Rúmlega 40% 14 ára ungl-
inganna sögðust aldrei hafa prófað
áfengi, um 30% þegar þeir voru
orðnir 15 ára, en það hlutfall var
komið niður í 12% við 17 ára ald-
ur. Áfengisneysla er því orðin al-
menn við 17 ára aldur. Þá er svo
komið að 60% þeirra sem neyta
áfengis hafa drukkið 10 sinnum
eða oftar á liðnu ári, en það á við
um 30% þeirra sem neyta áfengis
15 ára og 15% 14 ára.
Bjór og sterkir drykkir eru ráð-
andi hjá þeim unglingum sem
drekka. Stúlkur drekka fremur