Morgunblaðið - 11.01.1998, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
The Economist gagnrýnir ýkjur í málflutningi um yfírvofandi umhverfíshættur
DÓMSDAGSSPÁRNAR
SEM RÆTTUST EKKI
Reynslan af dómsdagsspám í umhverfísmálum er
svo herfílega slæm að fólk ætti að taka þeim með
fyrirvara í stað þess að gleypa þær í sig af
áfergju, að því er fram kemur í grein í breska
tímaritinu The Economist sem hér fer á eftir.
THOMAS Robert Malthus hóf um-
hverfishyggjuna miklu árið 1798
með metsölubæklingi sínum um
mannfjölgun. Malthus hélt því fram,
með óaðfinnanlegri rökfærslu þótt
forsendurnar væru augljóslega
rangar, að þar sem íbúafjöldinn
hneigðist til að aukast í jafnhlut-
fallarunu (1,2,4,8...) og mat-
vælaforðinn í jafnmunarunu
(1,2,3,4) væri hungursneyð óhjá-
kvæmileg og yfirvofandi í Bretlandi.
Því sem næst allir töldu að hann
hefði á réttu að standa. Hann hafði
rangt fyrir sér.
Stanley Jevons hélt því fram i
áhrifamikilli bók árið 1865, með
álíka góðri rökfærslu en jafn gölluð-
um forsendum, að Bretland myndi
verða uppiskroppa með kol innan
fárra ára. Námastofnun Bandaríkj-
anna spáði því árið 1914 að olíuforði
landsins myndi endast í tíu ár.
Bandaríska innanríkisráðuneytið
sagði 1939 og aftur 1951 að olían
myndi endast í 13 ár. Rangt, rangt,
rangt og rangt.
í þessari grein eru færð rök fyrir
því að reynslan af dómsdagsspám í
umhverfismálum, m.a. þeim nýj-
ustu, sé svo herfílega slæm að fólk
ætti að taka þeim með fyrirvara í
stað þess að gleypa þær í sig af
áfergju. Þrýstihópar, blaðamenn og
framagosar munu vafalaust halda
því linnulaust áfram að ___________
breiða út kenningar um
vistfræðilegar hörmung-
Þótt það hljómi undar-
lega virðast þessir menn
halda að þar sem þeir hafa “”
undantekningarlaust haft rangt fyr-
ir sér sé líklegra að þeir hafi á réttu
að standa í framtíðinni. Betra væri
fyrir okkur hin að minnast þess
hvað varð um síðasta dómsdag þeg-
ar við verðum vöruð við þeim
næsta.
Tómar ímyndanir
Rómarklúbburinn (hópur vísinda-
manna, hagfræðinga, fjármála-
manna, embættismanna og þjóð-
höfðingja frá fímm heimsálfum)
birti árið 1972 mjög áhrifamikla
skýrslu sem nefnd var „Endimörk
vaxtarins“. í augum margra um-
hverfisvemdarsinna er sú skýrsla
enn leiðarljós skynsemi í heimsku-
legum heimi hagfræði. En rættust
spárnar?
í „Endimörkum vaxtarins" var
sagt að heildarolíuforðinn í heimin-
um næmi 550 milljörðum fata. „Við
gætum gemýtt allan þekktan olíu-
forða alls heimsins fyrir lok næsta
áratugar," sagði Jimmy Carter, þá-
verandi forseti Bandarílqanna,
skömmu síðar.
Rétt er að á tímabilinu frá 1970 til
1990 notaði heimsbyggðin 600 millj-
arða fata af olíu. Samkvæmt Róm-
arklúbbnum vora því 50 milljarðar
fata nýttir umfram forðann til árs-
ins 1990. Staðreyndin er að það ár
nam ónýttur olíuforði heimsins 900
milljörðum fata - og þá er ekki tek-
ið tillit til leirsteinssetlaga, en í að-
eins einu slíku setlagi í Alberta í
Vestur-Kanada era rúmlega 550
milljarðar fata af olíu.
í skýrslu Rómarklúbbsins komu
fram álíka rangar spár um jarðgas,
silfur, tin, úran, ál, kopar, blý og
sink. í öllum tilvikunum var sagt að
takmarkaður forði þessara jarðefna
myndi brátt ganga til þurrðar og
verð þeirra snarhækka. I öllum
þessum tilvikum, nema hvað varðar
tin, hefur þekkti forðinn í reynd
aukist frá því skýrsla Rómarklúbbs-
ins var birt; í sumum tilvikum fjór-
faldast. Höfundar „Endimarka
vaxtarins" misskildu einfaldlega
merkingu orðsins „forði“.
Mistök Rómarklúbbsins hafa
ekki rýrt sjálfstraust hans. Seinna
gaf hann út „Yfír endimörkin", bók
sem fékk góðan hljómgrann og
meginboðskapur hennar var: Þótt
við höfum áður verið of svartsýn á
framtíðina, þá erum við enn jafn
svartsýn á framtíðina nú.
Umhverfisverndarsinnar hafa þó
verið svolítið varkárari í að spá
jarðefnaþurrð frá árinu 1990. Það
ár sendi lofsæll umhverfisverndar-
sinni, Paul Ehrlich að nafni, hag-
fræðingnum Julian Simon ávísun að
andvirði 570,07 dala vegna veðmáls
og orð hans era óþrjótandi (þó ekki
óendanlegur: á því er munur) forði
rangra spádóma í þessari grein.
Veðjað um verð málma
Ehrlich hélt því seinna fram að
hann hefði verið „knúinn til að veðja
-------- við Simon um efni sem
hefur lágmarksþýðingu í
umhverfismálum". Samt
sagði hann þegar hann
tók veðmálinu að hann
vildi fyrir alla muni „taka
” þessu furðulega tilboði
Simons áður en aðrir ágjarnir menn
verða fyrri til“.
Ehrlich valdi fimm málma: wolfr-
am, nikkel, kopar, króm og tin. Þeir
komu sér saman um hvað hægt
hefði verið að kaupa mikið af þess-
um málmum fyrir 1.000 dali árið
1980 og tíu áram seinna reiknuðu
þeir síðan út hversu mikið sama
magn af málmunum kostaði (tekið
var tillit til verðbólgunnar) og
Ehrlich féllst á að greiða mismun-
inn ef verðið lækkaði en Simon ef
það hækkaði.
Simon vann auðveldlega; reyndar
hefði hann unnið þótt þeir hefðu
ekki tekið tillit til verðbólgunnar og
þótt Ehrlich hefði valið nánast
hvaða málm sem er; af 35 málmum
lækkaði verð 33 þeirra á síðasta
áratug. Mangan og sink voru einu
undantekningamar (1. línurit).
Simon hefur oft boðist til þess að
Umhverfis-
grýlurnar
geta verið
skaðlegar
140
40
Verð málma og
jarðefna
Vísitala 1960=100
i----1---1----1---1—
-1---1---ri
1960 1970 1980 1990
FÓRNARLAMB hungursneyðar af völdum styrjaldar og óstjórnar
marxista í Eþíópíu á siðasta áratug. Ýmsir umhverfisverndarsinnar
hafa spáð hungursneyðum vegna mannfjölgunar en þær spár hafa
ekki ræst. Dauðsföll af völdum hungursneyðar, sults eða vannæringar
eru færri en nokkru sinni fyrr.
endurtaka veðmálið með hvaða
þekktum dómsdagsspámanni sem
er en hefiir ekki enn fundið neinn
sem vill taka því.
Aðrir hafa ekki enn áttað sig. I
breskri kennslubók fyrir grann-
skóla frá árinu 1983 sagði að sink-
forðinn myndi endast í tíu ár og
jarðgas í 30 ár. Árið 1993 hafði höf-
undurinn tekið þá hyggilegu
ákvörðun að sleppa því að fjalla um
sink (frekar en að útskýra hvers
vegna það hefði ekki gengið til
þurrðar) og hann sagði að jarðgasið
myndi endast í 50 ár, sem gerði spá
hans frá því tíu árum áður hlægi-
lega. Enn var þó ekkert minnst á
verðið, villandi eðli „forðans" eða
hvort annað gæti komið í staðinn
fyrir hann.
„Hundruð milljóna manna
svelta þá í hel“
Látum þetta nægja um málmana.
Reynslan af röngum spám um mat-
vælaforðann er enn verri. Hér era
tvær tilvitnanir í metsölubækur
Pauls Ehrlichs á áttunda áratugn-
um:
„Landbúnaðarsérfræðingar segja
að matvælaforði heimsins þurfi að
þrefaldast á næstu 30 áram eða þar
um bil til að hægt verði að fæða 6-7
milljarða manna sem gætu lifað árið
2000. Fræðilega kann slík aukning
að vera hugsanleg en menn gera sér
æ betur grein fyrir því að hún er
öldungis ómöguleg í reynd.“
„Baráttunni fyrir því að brauð-
fæða mannkynið er lokið. Á áttunda
áratugnum mun heimsbyggðin
ganga í gegnum hungursneyð -
hundruð milljóna manna svelta þá í
hel.“
Hann var ekki einn um þessa
skoðun. Lester Brown, hjá World-
watch Institute, tók árið 1973 að
spá því að íbúafjöldinn myndi brátt
aukast meira en matvælaframleiðsl-
an og hann heldur því áfram í hvert
sinn sem hveitiverð hækkar tíma-
bundið. Eftirfarandi sagði hann árið
1994, eftir að hafa haft rangt fyrir
sér í 21 ár: „Eftir metframleiðslu-
aukningu í 40 ár hefur framleiðslan
á hvert mannsbam tekið að minnka
með óvæntum hraða.“ Metuppskera
var tvö næstu árin og hveitiverðið
Matvæla framleiðsla —aJ

Vísitala 1961 =100
H-----1---1----1---h
I---1---h
1960 1970 1980 1990
varð lægra en nokkru sinni fyrr.
Svartsýni Browns er enn jafn
óhagganleg og hylli hans meðal
blaðamanna.
Staðreyndirnar um matvæla-
framleiðsluna í heiminum vekja svo
sannarlega furðu meðal þeirra sem
aðeins hafa heyrt skoðanir dóms-
dagsspámanna. íbúafjöldi heimsins
hefur næstum tvöfaldast frá 1961
en matvælaframleiðslan er orðin
rúmlega tvöfalt meiri. Matvæla-
framleiðslan á hvert mannsbarn
hefur því aukist um 20% frá 1961
(sjá 2. línurit).
Þessar framfarir einskorðast ekki
við auðugu löndin. Að sögn Mat-
væla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna (FAO) er hita-
eininganeyslan á hvert mannsbarn
27% meiri í þriðja heiminum en hún
var 1963. Dauðsföll af völdum hung-
ursneyðar, sults eða vannæringar
era færri en nokkra sinni fyrr.
Fimmfaldast verð matvæla?
Nefnd stórmenna og góðmenna
skrifaði skýrslu („Global 2000“) fyr-
ir forseta Bandaríkjanna árið 1980.
Hún hafði svo mikil áhrif að einn
þáttarstjórnenda CNN „breyttist
úr hlutlausum blaðamanni í mál-
pípu“ dómsdagsspámanna í um-
hverfísmálum.
I skýrslunni var því spáð að íbúa-
fjöldinn myndi aukast hraðar en
matvælaframleiðslan í heiminum,
þannig að verð matvæla myndi
hækka um 35-115% fyrir árið 2000.
Síðan hefur vísitala matvælavið-
skipta í heiminum lækkað um 50%
(sjá 3. línurit). Nú eru tvö ár til árs-
ins 2000 og verð matvælanna getur
enn fimmfaldast og spá skýrsluhöf-
undanna ræst. Vill einhver veðja?
Ef til vill telur lesandinn að tónn-
inn í þessari grein sé nokkuð ósann-
gjam. Þessar spár kunni að hafa
verið býsna rangar, en mönnunum
hafi gengið gott eitt til. Sé það svo
hljóta þeir sem hér hefur verið vitn-
að í að geta viðurkennt mistök sín,
en það hafa þeir ekki gert.
Til vora menn sem spáðu gnægð
matar árið 1970, spáðu ódýrri olíu
árið 1975, spáðu ódýrari málmum
og meira framboði af þeim árið
1980. Þessir menn - þeirra á meðal
Norman Macrae á The Economist,
Julian Simon og Aaron Wildavsky
- eru nú virtir að vettugi í fjölmiðl-
unum og rægðir á meðal umhverfis-
vemdarsinna. Sannleikanum verður
hver sárreiðastur.
Krabbameinsvaldandi
efni sögð í öllu
Á meðan hefur athyglin beinst að
menguninni. Efni sem valda
krabbameini era nú allt einu sögð
vera út um allt: í vatni, í matvælum,
í umbúðum. Edward Goldsmith
kenndi efnum um dauða bróður
síns, sir James, síðastliðið sumar;
öll krabbamein era af völdum efna,
sagði hann, og krabbameinstilfell-
um fjölgar.
Það er ekki rétt. Tíðni dauðsfalla
af völdum krabbameins, sem tengist
ekki reykingum, fer í reynd
síminnkandi meðal fólks á aldrinum
35-69 ára - hefur minnkað um
15% frá 1950. Lífrænt ræktað
spergilkál og kaífi er fullt af nátt-
úralegum efnum sem era alveg eins
krabbameinsvaldandi og efni gerð
af mannahöndum í stórum skömmt-
um og alveg eins hættulaus í minni
skömmtum.
Súrt regn og hnignun skóga
í byrjun síðasta áratugar varð
súrt regn vinsælt viðfangsefni