Morgunblaðið - 11.01.1998, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 11. JANÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Dýrara tóbak
dregur úr
reykingum
Verð á tóbaki hækkaði um 10% um ára-
mótin og þar áður um 11,8% í september. I
grein Ragnhildar Sverrisdóttur segir að
tóbak hafí á undanförnum árum hækkað
umfram almennt verðlag. Kannanir sýna
að hátt tóbaksverð er öflugasta vopn sem
völ er á gegn reykingum.
RIKISSTJORNIN ákvað í
desember að hækka skyldi
tóbak, líkt og í september
þegar sú hækkun var
bundin öflun aukins fjár til heil-
brigðismála. Pakki af algengri sí-
garettutegund kostar nú víðast
hvar um 360 krónur í verslunum.
Reykingamenn ráku upp rama-
kvein við hækkunina, en tóbaks-
vamaforkólfum þykir ekki nóg að
gert.
Þjóðhagsstofnun vann nýlega at-
hugun á áhrifum verðhækkana á tó-
baki fyrir tóbaksvamanefnd og
studdist við tölur yfír neyslu og
verð tóbaks árin 1957-1994. Stofn-
unin komst að því að 10% raunverð-
hækkun tóbaks á ári leiddi til 4,5%
samdráttar í neyslu á mann á sama
tímabili. Þegar til lengri tíma er litið
em áhrifin meiri og 10% verðhækk-
un leiðir til u.þ.b. 8% samdráttar
neyslu á mann. „Eftir 4-5 ár má
reikna með að samdrátturinn verði
að langmestu leyti kominn fram,“
segir Þjóðhagsstofnun. „Tekjuáhrif
era einnig mikilvæg hvað neysluna
varðar; ef ráðstöfunartekjur vaxa
um 10% má gera ráð fyrir 5% aukn-
ingu á tóbaksneyslu litið til eins árs,
en til langs tíma eykst neyslan um
u.þ.b. 7%. Fyrir utan verð- og tekju-
áhrif virðist hafa dregið úr neyslu
tóbaks um 1,3-1,4% að jafnaði á ári
á gagnatímabilinu.“
Þjóðhagsstofnun bendir á að tó-
baksneysla vegur um 1,5% í verð-
vísitölu neysluvöra, þannig að 10%
verðhækkun tóbaks, líkt og varð um
síðustu áramót, leiði til um 0,15%
hækkunar vísitölunnar. „Á móti
hækkuninni má vega, t.d. með því
að verja auknum skatttekjum til
lækkunar á almennum virðisauka-
skatti.“
Niðurstöður Þjóðhagsstofnunar
era í samræmi við yfirlýs- ____
ingu Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar
(WHO) frá maí á síðasta
ári, þar sem segir að
rannsóknir í fjölda landa
hafi sýnt að hækki tóbak
um 10% umfram almennar raun-
hækkanir dragi úr reykingum um
2-8%. „Frekari rannsóknir sýna,
að verðhækkanir hafa sérstaklega
áhrif á unglinga, því 10% verðhækk-
un á tóbaki dregur úr neyslu þeirra
um meira en 10% og kemur í veg
fyrir að margir byrji nokkum tím-
ann að reykja,“ segir í yfirlýsing-
unni. „Þetta skiptir sérstaklega
miklu máli, því ef fólk nær yfir tví-
tugt án þess að byrja að reykja er
mjög ólíklegt að það byrji.“
14 þúsund milljarðar glatast
WHO vísar einnig til þess, að
reykingar séu ekki eingöngu heil-
brigðisvandamál. „Tóbaksvörur
valda efnahag heimsins svo miklum
skaða, að jafnvel hógværustu áætl-
anir telja hann meiri en sem nemur
fjárveitingum allra þróunarlanda
til heilbrigðismála samanlagt," seg-
ir WHO.
Hækki raun-
verð um 10%
minnka reyk-
ingar 2-8%
WHO vitnar jafnframt til könn-
unar, sem Alþjóðabankinn gerði
árið 1993, en niðurstaða hennar var
sú, að yfir 200 milljarðar banda-
ríkjadala, eða 14 þúsund milljarðar
króna, glötuðust á ári hverju vegna
tóbaksnotkunar, þar af helmingur-
inn í þróunarlöndunum. Að auki
væri svo allur sá skaði sem erfitt
væri að meta, svo sem vegna minni
lífsgæða reykingamanna og fjöl-
skyldna þeirra. Alþjóðabankinn
sagði forvarnir gegn reykingum
einhverja hagkvæmustu heilbrigð-
isaðgerð sem völ væri á.
WHO segir að tekist hafi að
draga úr reykingum með ýmsum
aðgerðum, en efnahagslegar að-
gerðir, t.d. hækkun skatta á tóbak,
hafi skilað mestu.
Kostnaður meiri
en tekjur
Hér á landi hefur verið reynt að
meta hve miidð reykingar kosta
þjóðfélagið. Árið 1992 kom út
skýrsla Hagfræðistofnunar Há-
skóla Islands, sem Björgvin Sig-
hvatsson hagfræðingur vann sem
lokaritgerð sína við Háskólann.
Hann komst að þeirri niðurstöðu,
að árið 1990 hafi kostnaður þjóðfé-
lagsins af reykingum verið
200-700 milljónir króna umfram
þá 3 milljarðar sem ríkið hafði í
tekjur af tóbakssölu það árið.
Björgvin taldi að beinn heilbrigðis-
kostnaður vegna reykinga hafi ver-
ið á bilinu 370 til 400 milljónir og að
almennur sjúkrahúskostnaður
vegna sjúkdóma af völdum reyk-
inga hafi numið um 470 milljónum.
Óbeinn kostnaður þjóðfélagsins
vegna reykinga hafi þetta eina ár
verið um 3 milljarðar króna, þar af
um 2 milljarðar vegna framleiðslu-
eða vinnutaps vegna ótímabærra
_________ dauðsfalla, örorkuþega
og veikindaforfalla
reykingamanna. Annan
þjóðfélagslegan kostn-
að, s.s. vegna eldsvoða
af völdum reykinga og
“ framleiðslutaps fyrir-
tækja vegna reykinga á vinnustöð-
um, aðallega vegna reykingahléa
starfsmanna, taldi Björgvin vera
um milljarð.
Þjóðhagsstofnun segir í úttekt
sinni fyrir tóbaksvarnanefnd að
tekjur ríkissjóðs af sölu tóbaks hafi
verið um 2,1 milljarður árið 1996
og áætlaðar um 2,25 milljarðar á
síðasta ári. Heildai-velta í tóbaks-
sölu hafi numið um 4,8 milljörðum
árið 1996 svo hlutur ríkisins væri
um 43% af sölunni. Á fyrsta ári
verðhækkunar um 10% myndu því
tekjur ríkissjóðs aukast um u.þ.b.
120 milljónir á verðlagi og granni
ársins 1996, miðað við að neysla
drægist að magni til saman um
4,5%. Langtímatekjuáhrif yrðu
minni, eða um 100 milljónir, en
erfitt væri að meta þau og eins lík-
legt að þau yrðu engin eða jafnvel
neikvæð.
Þá segir Þjóðhagsstofnun sjálf-
140
Raunverð tóbaks 1960-1998
Vísitala, 1990 = 100
132,25
Verð á einum pakka
af Winston KSF------- 350
1986-98 / kr
-------------------n 300
á verðlagi hvers árs
Heimild: Pjóðhagsstofnun
70’60 '65 70 75 '80 ’85 '90 ’95
Smásöluverð 1986-1996.
Lágmarksverð frá 1997.
-i—i—i—r-
-i—i—r—i—t—r-
'86 '88 ’90 '92 '94 ’96 '98
sagt að hafa í huga jákvæð lang-
tímaáhrif vegna minni heilbrigðis-
útgjalda, meiri starfsorku einstak-
linganna o.s.frv. og vitnar stofnun-
in í því sambandi til skýrslu Björg-
vins Sighvatssonar.
Tóbaksvarnanefnd vill
meiri hækkanir
Raunverð tóbaks hefur hækkað
umfram almennt verðlag á síðustu
áram, en gerði það hins vegar ekki
áratugina á undan. Lögum sam-
kvæmt skal fjármálaráðuneytið
hafa samráð við tóbaksvamanefnd
um stefnumörkun varðandi inn-
flutning og verðlagningu tóbaks.
Tóbaksvamanefnd hefur löngum
hvatt til mikilla hækkana á tób-
aksverði. Þorgrímur Þráinsson,
framkvæmdastjóri nefndarinnar,
segir að nefndin hefði gjaman viljað
að sígarettupakkinn hækkaði í
a.m.k. 400 krónur nú um áramótin
og helst í 500 krónur.
Verð á tóbaki hér er það lægsta
sem þekkist á Norðurlöndum. I
Noregi kostar pakki af algengum,
bandarískum sígarettum t.d. rúmar
500 krónur.
Samkvæmt upplýsingum Þjóð-
hagsstofnunar, sem ná allt til ársins
1957, hefur tóbak oftast hækkað
minna en almennt verðlag. Ef mið-
að er við vísitöluna 100 árið 1990 var
tóbaksverðið á hægu skriði upp á
við næstu árin á eftir og fór mest í
109,33 árið 1994, en frá 1990 til árs-
loka 1996 hækkaði tóbak um rúm
7% umfram almennar verðhækkan-
ir.
Árið 1957 var raunverð tóbaks
um 75% af því sem það var árið
1990. Það náði ekki sama raunverði
og 1990 fyrr en árið 1980, en lækk-
aði svo næstu ár á eftir, þegar það
fylgdi ekki mikilli verðbólgu. Næstu
árin stóð tóbaksverð næstum í stað,
en eins og áður sagði hækkaði það
um rúm 7% umfram almennar verð-
hækkanir árin 1990 til 1996. Með
síðustu hækkunum hefur tóbakið
farið um þriðjung fram úr almenn-
um verðhækkunum frá 1990.
Ákvæði heilbrigðis-
áætlunar mildað
Með því að líta á sögu heilbrigð-
isáætlunar á þingi sést að verð-
hækkun á tóbaki umfram almennar
verðhækkanir hefur ekki náðst
þrautalaust fram. Tillaga Guð-
mundar Bjamasonar þáverandi
heilbrigðisráðherra til þingsálykt-
unar um íslenska heilbrigðisáætlun
fram til ársins 2000 var lögð fram á
þingi 1988-89. Þar sagði, að á Is-
landi væri áætlað að 200-300
manns létust á hverju ári af tób-
aksreykingum, beinum og óbein-
um. „Þess vegna er talið eðlilegt að
stuðla markvisst að útrýmingu tób-
aksneyslu. Með verðstýringu má
hafa áhrif á neyslu tóbaks en óeðli-
legt er að hækkun tóbaksverðs hafi