Morgunblaðið - 21.02.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 1998 39^
+ Henrietta Bernd-
sen fæddist á
Skagaströnd 7. nóv-
ember 1913. Hún lést
á heimili dóttur sinn-
ar og tengdasonar í
Reykjavík hinn 15.
febrúar síðastiiðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Regine
Henriette Hansen og
Fritz Hendrik Bernd-
sen, trésmiður á
Skagaströnd. Systk-
ini Henriettu eru
Anna, sem búsett var
í Búðardal, látin,
Carla, búsett á Sauðárkróki,
Elísabet, búsett í Hafnarfirði,
Jörgen, búsettur í Kópavogi, og
Hans, búsettur í Reykjavík. Hen-
rietta var næstelst systkina
sinna. Henrietta fór á unglings-
aldri til starfa á landssímastöð og
heimili Ingibjargar Sigurðardótt-
ur og Boga Sigurðssonar kaup-
manns, vestur í Búðardal.
Hinn 5. maí 1933 giftist Henri-
etta Óskari Sumarliðasyni, bif-
Pegar ég fluttist sex ára gamall til
Búðardals haustið 1935 var þetta
litla þorp við Hvammsfjörðinn mjög
frábrugðið því sem það er í dag. Það
var heldur ekkert líkt Vesturbænum
í Reykjavík, sem verið hafði heim-
kynni mitt til þessa. I Búðardal voru
engir fiskreitir, engin höfn og heldur
enginn slippur. Þá voru þrjú íbúðar-
hús fyrir innan kaupfélag og sex á
útplássinu. Þessi níu hús stóðu í
skjóli undir háum börðum, sem
skýldu okkur fyrir norðaustanvind-
inum, sem þama á það til að vera
þrálátur. Einkum var skjólið gott á
útplássinu, þar voru börðin hærri og
lega þeirra hagstæðari. Hið efra
voru Fjósabæimir tveir og Bjama-
bær. Þetta litla samfélag einkenndist
af mikilli samheldni, samhjálp og
vináttu fólksins sem þama bjó. Lífs-
baráttan var hörð, atvinna oft stopul
og flestir ef ekki allir drýgðu tekjur
sínar með skepnuhaldi. í dag myndu
kjör af þessu tagi þykja kröpp en
þama undu allir glaðir við sitt.
Ég var fljótur að taka eftir fallegu,
hvítu steinhúsi, sem stóð í brekku-
fætinum, rétt ofan við fjömna. Þama
bjuggu Oskar Sumarliðason og kona
hans Henrietta, ævinlega kölluð
Henný, og hjá þeim Kristín Jóns-
dóttir, móðir Óskars, og Ásta systir
hans. A þessum tíma var elsti sonur-
inn, Gunnar, aðeins tveggja ára og
systkini hans þrjú ekki fædd.
Óskarshús, eins og það var jafnan
nefnt, átti síðar eftir að stækka vera-
lega og tók þá á sig þá mynd sem
það hefur í dag. Á þessum fýrstu ár-
um bjuggu fósturforeldrar mínir,
Guðríður Guðbrandsdóttir og Þor-
steinn Jóhannsson, í leiguhúsnæði
uppi í miðri brekkunni, en síðar
byggðu þau sér hús í brekkufætin-
um, aðeins steinsnar frá húsi
Hennýjar og Óskars. Við þessa góðu
nágranna bundu fósturforeldrar
mínir og böm þeirra vináttubönd
sem enst hafa fram á þennan dag.
Allt til þessa dags hefur Henný hald-
ið heimili í húsinu þeirra í Búðardal,
en Óskar andaðist í júlí 1992, nær 88
ára að aldri. Henný og Óskar voru
óvenju glæsileg ung hjón og héldu
reisn sinni vel fram eftir aldri. Heim-
ili þeirra í Búðardal var rómað fyrir
gestrisni og myndarskap.
Fósturforeldrar mínir fluttust til
Reykjavíkur upp úr 1950, og þar
andaðist fóstri minn árið 1985. Þrátt
fyrir fjarlægðina ræktu Henný og
fóstra mín vináttuböndin til hinsta
dags. Ég held að Henný hafi varla
komið svo til Reykjavíkur, að hún
hafi ekki heimsótt Guðríði og þetta
var gagnkvæmt: Guðríður kom
aldrei svo í Dalina, að hún liti ekki
inn hjá vinkonu sinni í Óskarshúsi.
Síðasti samfundur þeirra var í
Reykjavík, á heimili Hildar Óskars-
dóttur, aðeins örfáum dögum áður
en Henný var burt kölluð úr þessum
heimi.
Sjálfur á ég margar góðar minn-
ingar úr Óskarshúsi. Aldursmunur-
inn á okkur Gunnari, sem var að
reiðastjóra í Búðar-
dal, fæddum 29. júlí
1904, og þar áttu þau
heimili sitt alla tíð.
Óskar lést 23. júlí
1992. Böm þeirra em:
1) Gunnar, f. 15. júm'
1933, kvæntur Jak-
obínu Kristjánsdóttur
og eiga þau eina dótt-
ur. 2) Birgir, f. 21.
júní 1939, kvæntur
Jóhönnu Bimu Sig-
urðardóttur og eiga
þau tvær dætur. 3)
Hildur, f. 12. desem-
ber 1940, gift Róbert
Fearon og eiga þau tvær dætur og
einn son. 4) Hilmar, f. 11. október
1950, kvæntur Ingu Maríu Páls-
dóttur og eiga þau þrjár dætur og
einn son. Henrietta eignaðist sitt
tólfta barnabarnabani síðustu
jólanótt. Böm Henriettu em bú-
sett í Reykjavík, nema Ililmar
sem búsettur er í Búðardal.
Henrietta verður jarðsungin frá
Hjarðarholtskirkju í Laxárdal í
dag og hefst athöfnin klukkan 14.
sönnu nokkur í fyrstu, var fljótur að
jafnast. Gunnar átti mekkanó, sem
svo var kallað og til þess fallið að
smíða úr því hina listilegustu gripi,
og margan daginn sátum við heima
hjá honum yfir þessu töfraleikfangi.
Það var þó hápunktur tilverannar,
þegar við fengum að sitja uppi á lofti
og fara í gegnum gamla árganga af
Hjemmet og Familie Journalen.
Skilningur á hinum prentaða texta
var að vísu mjög takmarkaður, en
myndimar stóðu fyrir sínu. Við þetta
bætast svo minningar um gagn-
kvæm gestaboð, einkum á hátíðum
og tyllidögum, og ekki má gleyma
öllum bílferðunum, sem Óskar og
Henný buðu okkur í, en Óskar var
með allra fyrstu bíleigendum og bif-
reiðastjóram í Dölum. Húsmóðirin í
Óskarshúsi hafði lag á því að taka
þannig á móti nágrannabömum að
þeim fannst ævinlega sem væru þau
heima hjá sér. Að leiðarlokum skal
nú þakkað fyrir þessar Ijúfu stundir.
Hvert það bam, sem lagst hefur
til svefns fyrir opnum glugga á út-
plássinu í Búðardal, hlýtur að geyma
í huga sér endurminningu um slátt
lognöldunnar, þegar hún fellur upp á
sandinn í aðfalli. Eins og sporin í
sandinum mást út á hverju nýju
flóði, svo munu og sjávarföll tímans
smám saman leggjast yfir spor þess
góða fólks, sem þama bjó á æsku-
dögum mínum. En sem betur fer
kemur ný kynslóð á vettvang í stað
þeirrar, sem nú býr sig til ferðar, og
hin nýja kynslóð mun skilja eftir sig
ný spor.
Á þessum tímamótum þökkum við
Henný fyrir vináttu hennar og
tryggð á liðnum áratugum. Sérstaka
kveðju og þakkir flyt ég frá fóstur-
móður minni, Guðríði Guðbrands-
dóttur. Bömum Hennýjar og fjöl-
skyldum þeirra vottum við dýpstu
samúð.
Sigurður Markússon.
Minningar um sólrík sumur
bemskunnar sækja á hugann, því
fastar sem æviárum fjölgar. Og
fríkka enn með aldrinum. Það helg-
ast trúlega af því, að eftir því sem
lengra líður verða þær líkari vera-
leikanum, eins og hann er í eðli sínu.
Tíu ára fékk ég að vera sumar-
langt hjá hjartahlýjum og barngóð-
um hjónum vestur í Búðardal, ðsk-
ari Sumarliðasyni, vélgæslumanni og
bifreiðarstjóra, og konu hans, Henrí-
ettu Berndsen. Ég held þau hafi
fyrst kynnst þegar þau voru ung að
áram í vist hjá Boga Sigurðssyni,
langafa mínum, og Ingibjörgu Sig-
urðardóttur, seinni konu hans. Æ
síðan bára þau góðan hug til fjöl-
skyldu þeirra og auðsýndu afkom-
endunum mikið trygglyndi.
Óskar og Henný vora bráðmynd-
arleg hjón, fríð sýnum, greind og vel
máli farin. Þau áttu heima í reisu-
legu húsi undir Barðinu niður við
sjó. Sýslumaðurinn bjó nokkrum lóð-
um sunnar og uppi á hæð syðst í
þorpinu læknirinn með apótek sitt.
Vestast i plássinu, hinum megin við
gamla kaupfélagshúsið og bryggj-
una, var pósthúsið. Þar bjuggu
Anna, systir Hennýjar, og maður
hennar, Hallgrímur Jónsson frá
Ljárskógum. Mig minnir að fleiri en
ein af dætram Önnu og Hallgríms
hafi heitið Anna að seinna nafni,
enda sagðist Halli jafnan vera „Önn-
um kafinn“.
Fjaran var ævintýraheimur. Það
var fjaran, þar sem mamma sagði, að
krabbinn hefði forðum bitið í tána á
Jóu frænku. Fór ómældur tími í það
hjá mér að skoða skeljar, kuðunga
og skrýtna steina, og fegurðina allt í
kring. Fuglar hlupu fram og aftur í
fjöraborðinu eða flugu lágt yfir
haffletinum, sumir með mjög tíðum
vængjaslætti. Ég fann upp á því,
sem ég hef ekki heyrt fyrr eða síðar
að nokkur hafi tekið sér fyrir hend-
ur, að safna fjöðrum og líma inn i
stflabók. Við hverja fjöður skrifaði
ég nafnið á fuglinum. Hvernig sem
ég reyni núna get ég ekki munað að-
ferðina sem ég hafði til þess að vita
af hvaða fugli hver fjöður væri.
Kannski ég hafi séð hana losna við
fuglinn og svífa til jarðar?
Ég óð í miðjan legg út í sjó og sá
gegnum tært, sóllýst vatnið að breið-
vaxnir fiskar lágu við gáróttan sand-
botninn. Stundum rerum við Birgir
Óskarsson á agnarlitlu horni út á
Hvammsfjörð, en aldrei langt. Þó
einu sinni svo langt, að áður en við
vissum stóð Henný í fjörunni og
skipaði okkur háum rómi að koma í
land.
Ég leit ákaflega upp til Birgis,
sem var fáum áram eldri en ég. Við
hugsuðum margt í sameiningu og
vorum á ýmsum sviðum það, sem nú
á dögum væri kallað „nokkuð út-
pældir“. Höfðum við sitthvað að at-
huga við veröld hinna fullorðnu og
strengdum þess heit á einu méli að
aldrei skyldum við að nauðsynja-
lausu bera hárgreiðu okkur í höfúð.
Birgir fékkst við að búa til lönd og
eyjar með því að hræra dagblaða-
pappír saman við hveitilím og móta
þetta á krossviðarplötu. Þegar þorn-
að var málaði hann landslagið með
vatnslitum og vora þar bæði hólar og
hæðir, börð og bringur, fjöll og fell
og jaftivel skínandi jökultindar. Á
lognsælum víkum og vogum flutu
skip með rá og reiða, listilega tegld.
Þetta var mikið augnayndi, en gáfan
fengin í arf frá báðum foreldram, því
að Henný var listfeng og hugkvæm,
en Óskar hagleiksmaður - og mús-
íkalskur; hafði ungur smíðað sér
fiðlu.
Á malarkambinum neðan við íbúð-
arhúsið stóð braggi með mikla sál,
bflageymsla og verkstæði heimilis-
ins. Innst var kompa full af verkfær-
um, olíubrúsum, rafgeymum og
fleira dóti á mismunandi stigum
notagildis - og af öllu saman mikil
lykt og góð og holl fyrir andann. Við
Birgir undum í bragganum langdvöl-
um að skemmta okkur og dáðist ég
að því hve vel hann blístraði. Einn
smellurinn sem hann flautaði af mik-
illi list hét minnir mig „Sixteen
tons“, en annar „Up a Lazy River“.
Henný hafði mjög holla návist og
talaði við börn eins og þau væra full-
orðið fólk. Það var mjög gott í eld-
húsinu hjá henni og þangað sóttu
margir til þess að drekka kaffisopa
og spjalla. Hún hafði þann sið ís-
lenskra húsfreyja fyrr á tíð að setj-
ast ekki sjálf til borðs heima hjá sér.
Stundum kom Stjáni litli, alvöragef-
inn og virðulegur öldungur, mjög
lágvaxinn og klæddur buxum og
jakka úr bláu „mannkyni". Nokkram
sinnum kom maður, sem ég held
endilega hafi verið kallaður Guð-
mundur Kamban. Ég var ekki kom-
inn lengra í bókmenntasögunni en
það, að ég hélt lengi vel að þetta
væri skáldið fræga. En hann reynd-
ist þá vera frá Kambsnesi.
Óskar hafði gaman af krökkum.
Við spiluðum oft Olsen-Olsen við eld-
húsborðið hjá Hennýju. Hann var út-
setinn að svindla í spilinu: breytti
reglunum þá minnst varði, sveik lit
og laumaðist til að leggja niður tvö
spil í staðinn fyrir eitt. Höfðum við af
þessu mikla skemmtun. Hann var í
vegavinnu á sumrin og stundum
bauð hann mér í bfltúi- með sér á
vörubílnum sínum, sem hafði skrá-
setningarnúmerið D-2, kannski að
líta á veginn að brúnni yfir Fáskrúð;
það voru ógleymanlegar ferðir. Oft
gekk ég með honum yfir í mótorhús
þorpsins, þar sem Óskar sneri í gang
með tröllaukinni sveif stóreflis
maskínu, sem hefur sennilega verið
vararafstöð. Þar inni var allt fágað
og fínt. Margt kvöldið sátum við öll
inni í borðstofu, þar sem útvarpsvið-
tækið var, og hlustuðum á sögulest-
ur á öldum Ijósvakans, eins og þá var
oft komist að orði. Við héldum næst-
um niðri í okkur andanum, því að
þetta var svokölluð sakamálasaga og
hét „Hver er Gregory?" Á undan og
eftir þessu var leikið í útvarpinu
mjög ískyggilegt tónstef, ættað ein-
hvers staðar úr undirdjúpunum, svo
að manni rann kalt vatn milli skinns
og hörunds.
Vestan við íveruhúsið var fjós og
hlaða handa einni kú, sem Henný
mjólkaði. En á kambinum austan við
braggann stóð hænsnakofi. Hænsnin
átti Ásta Sumarliða, saumakona,
systir Óskars. Hún batt prjónles úr
ull utan um prikin í kofanum, svo
hænunum yrði ekki eins kalt á fótun-
um. Ur eggjunum bakaði Henný
kökur, sem voru dásamlegar og óvið-
jafnanlegar. Ásta, mágkona hennar,
bjó í tveimur herbergjum uppi á
lofti, þar sem pelargóníur og hor-
tensíur stóðu með blóma, en útsýn
viðbrigða fögur yfir fjörðinn á góð-
veðursdögum; hafflöturinn eins og
þúsund litlir speglar.
Stundum lagðist flóabáturinn
Baldur að bryggju og þá var upp-
skipun og litlir pollar fengu að hjálpa
til og gátu jafnvel unnið sér inn eitt-
hvert smáræði. Og krökkum var
leyft að vera í reikningi hjá Kaupfé-
laginu og sumir, og þar á meðal ég,
tíndu hagalagða sem vora vigtaðir
og andvirðið lagt inn á reikninginn
þeirra ásamt vinnulaununum fyrir að
vera léttadrengir við uppskipun. Eft-
ir þetta barst þeim Hennýju árlega
skilmerkilegt yfirlit, þar sem inneign
mín var tíunduð, ásamt vöxtum og
vaxtavöxtum, og stundum sendu þau
mér þetta plagg suður til upplýsing-
ar. Fyrir nokkrum áram ætlaði ég að
gamni mínu að grennslast fyrir' um
innstæðu þessa skoplitla, en hún var
þá samkvæmt lögmálum æðri fjár-
mála orðin að engu.
í Búðardal kynntist ég jafnaldra
mínum, Unnsteini Þorsteinssyni.
Hann var sonur sæmdarhjónanna
Þorsteins Bjamasonar og Sigríðar
Helgu Aðalsteinsdóttur í Borgar-
nesi. Unnsteinn dvaldi á sumrin hjá
móðurforeldrum sínum, þeim Aðal-
steini og Steinunni í Búðardal, en
þau áttu heima í brekkunni innan- og
ofantil við hús Óskars og Hennýjar.
Unnsteinn var mjög indæU drengur
og vel gerður og einhver allra
skemmtilegasti leikfélagi sem hægt
var að óska sér. Við fóram margar
landkönnunarferðir um nágrennið
og komum man ég dag einn til gömlu
hjónanna í Bjamabæ. Unnsteinn lést
af slysföram tvítugur að aldri, mikill
harmdauði.
Uppi á Barði bjó frændi minn,
Magnús Skóg Rögnvaldsson, vega-
verkstjóri, og eiginkona hans, Krist-
jana Ágústsdóttir, og vora vel látin
heiðurshjón og góðvinir Óskars og
Hennýjar. Bróðir Magnúsar, Elís
Þorsteinsson, bjó þá búi að Brautar-
holti í Laxárdal. Eg hafði haft gígju
mína með mér í sveitina og var að
bera mig að spila fyrir EUa lögin
sem ég hafði lært hjá dr. Edelstein.
Man ég að hann hvatti mig til þess
að taka mér til fyrirmyndar cellóleik
hálflanda okkar, Erlings Blöndals-
Bengtssonar, einkum hið mjúka og
skýra bogastrok hans. Oft hefi ég
hugsað síðan, hve þarna var í raun á
ferðinni merkUeg ábending og upp-
hvatning.
Böm Óskars og Hennýjar era öll
vel af Guði gerð, flínkar manneskjur
og hæfileikafólk. Þetta sumar 1955
var Gunnar farinn að heiman, Birgir
unglingur að aldri og sömuleiðis
einkadóttirin Hildur, sem um vetur-
inn á undan hafði verið við nám á
Héraðsskólanum i Reykholti. Yngsti
sonurinn, HUmar, var enn á barns-
aldri, nú rafvirkjameistari í Búðar-
dal.
Mamma og Henný höfðu þá fostu
reglu árum saman að hringja hvor
aðra upp á aðfangadag jóla. Og eftir
að ég flutti til Bolungarvíkur og
raunar lengi síðan kom ég stundum í
heimsókn til þeirra Óskars og átti
alltaf elskulegum viðtökum að
fagna. Henný var þá farin að vinna á
símstöðinni þar sem falleg rödd
hennar naut sín einkar vel. A meðan
við bjuggum í Reykjavík skutumst
við stundum vestur að kaupa slátur*
Og þegar við vorum sest að hér í
Holti stöldraðum við tíðum hjá
henni á leið að heiman eða heim. Þá
brást ekki, að hún hafði einmitt ver-
ið að baka eða þá hún var rétt að
verða tilbúin með kvöldmatinn og
ekki að tala um annað en ganga í
bæinn og þiggja viðurgjöming og
helst að gista. Ög að morgni, þegar
við voram búin að drekka kaffið,
stakk hún að Ágústu spennandi upp-
skrift að skilnaði.
Við kveðjum góða konu. Við biðj-
um Guð að blessa legstað hennar við
hlið elskaðs eiginmanns og vensla-'*
fólks, undir bjartri sól Dalanna. í
huga eftirlifenda vakir hjartans þökk
og dýrmæt minning, mikill auður.
Eg bið Guð að blessa minningu hjón-
anna Óskars Sumarliðasonar og
Henríettu Bemdsen og minningu
systur Óskars, Ástu Sumarliðadótt-
ur. Hann gefi ástvinum þeirra alla
himneska blessun og náð, bæði hér
og í komandi heimi.
Gunnar Bjömsson.
Þar sem öldumar gjálfra við
ströndina, þangilmurinn og
fuglakliðurinn berst til eyrna á kyir-
látum dögum, niðri við ströndina^í
Búðardal, nánar tiltekið í Sumarliða-
húsi, bjó vinkona mín, Björg Henri-
etta Bemdsen, öll sín búskaparár.
Hún átti langan og mikinn vinnudag
að baki, hafði unnið allt af sömu
snyrtimennsku og alúð, eins og
henni einni var lagið og vissi að
hverju dró.
Árið 1929 kom hún frá Skaga-
strönd þar sem hún var fædd og j
uppalin, til þjónustustarfa hjá póst- ,
meistaranum Boga Sigurðssyni í }
Búðardal. Þar kynnist hún manni i.
sínum Óskari Sumarliðasyni sem lát-^j, |
inn er fyrir fáum áram og eignaðist »
með honum fjögur mannvænleg t
börn, þau Gunnar, Birgi, Hiidi og
Hilmar.
Ég kom fyrst sumarið 1949 sem
ferðamaður í Búðardal og átti því
láni að fagna að fá gistingu á heimili
Hennýjar og Óskars. Ekki óraði mig
fyrir því þá að ég ætti sjálf eftir að
eiga heima þar, og hefur vinskapur
okkar haldist óslitinn frá 1953 er ég
settist þar að.
Hjónaband Óskars og Hennýjar
var ávallt mjög gott og friðsælt og
skemmtilegt var að sækja þau heim,
enda engum í kot vísað. Þau vora
ófá skiptin sem ég og maðurinn
minn, Magnús heitinn Rögnvalds-
son, gengum niður eftir til þeirra f*~-
jólaboð eða annað með vasaljós, til
að rata í myrkrinu, þar sem um
engin götuljós var að ræða á þeim
tíma. Við áttum með þeim margar
unaðsstundir enda störfuðum við
saman að ýmsum málefnum til
framfara fyrir héraðið. Þau hjónin
störfuðu mikið að félagsmálum, má
þar nefna söngfélagið Vorboðann, <
þá var Henný ein af stofnendum
kvenfélagsins Þorgerðar Egilsdótt-
ur.
Með láti vinkonu minnar fækkar
enn þeim sem voru uppistaðan í því
samfélagi sem nú er senn að líða
undir lok. Það var samfélag sam-
hjálpar og samhygðar, þar sem fólk
starfaði saman að því að gera sit&,
besta til uppbyggingar samfélagsins.
Vikona mfii var á margan hátt stór-
brotin kona, gjafmild og kærleiksrík.
Hún var ein af þeim sem ekkert
aumt máttu sjá, en af engu var gum-
að og gleðin hennar ef hún gat rétt
hjálparhönd. Því hefur verið haldið
fram að maður komi í manns stað,
það getur vel verið, en það er ekki
hinn sami. Það er líkt og eitthvað
hafi brostið og tómleikinn situr eftir,
það sem var kemur ekki aftur. Þau
sem settu svip á þennan bæ forðum
era nú óðum að hverfa af sjónarsvið-
inu. t.
Lífsgöngu er lokið, starfsdagur á
enda, samt niðar áin en til sjávar, út
í hið mikla haf, aftur til síns heima,
eilífðarhringrásin.
Ég kveð nú vinkonu mína hinstu
kveðju hérna megin grafar, bið ljós
kærleikans að styrkja hana og ást-
vini hennar, þakka af alhug þá miklu
vinsemd og vináttu sem hún gaf mér. _
Kristjana Ágústsdóttir.
HENRIETTA
BERNDSEN