Morgunblaðið - 03.05.1998, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 3. MAÍ1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1998 33
SHttngmiÞlafrtfr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
BORGARFULLTRÚAR og
frambjóðendur Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík hafa mikið
til síns máls í gagnrýni sinni á
fyrirhugaða ráðstöfun Geldinga-
ness sem iðnaðar- og atvinnu-
svæðis að meginhluta til. Á blaða-
mannafundi sl. fimmtudag lýstu
talsmenn D-listans þessu sem
umhverfisslysi.
Slík umhverfisslys hafa orðið
mörg á höfuðborgarsvæðinu á
undanförnum áratugum. Að hluta
til hafa þau orðið vegna þess, að
fyrr á árum var viðhorf manna
til umhverfis og náttúruverndar
allt annað en nú. Tíðarandinn
hefur gjörbreytzt í þessum efnum
eins og mörgum öðrum. Það er
t.d. alveg ljóst að sá múrveggur,
sem reistur hefur verið með bygg-
ingum meðfram Kleppsveginum
og byrgir mönnum sýn yfir sund-
in og til Esjunnar er meiri háttar
mistök í skipulagsmálum. Út með
Fossvoginum, Kópavogsmegin,
var fyrr á árum komið fyrir at-
vinnustarfsemi, sem engum
mundi detta í hug að gera nú.
Mörg fleiri dæmi mætti nefna af
þessu tagi.
Munurinn þá og nú er hins veg-
ar sá, að nú gerir fólk sér vel
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
grein fyrir því hversu miklu skipt-
ir að standa þannig að skipulags-
málum, að fegurstu bygginga-
svæðin séu nýtt fyrir fólkið bæði
til bygginga á íbúðarhúsnæði og
einnig til útivistar. Á þessum for-
sendum eru hugmyndir Reykjavík-
urlistans um ráðstöfun Geldinga-
ness vanhugsaðar og raunar ill-
skiljanlegar.
Geldinganesið er áreiðanlega
eitt fegursta byggingasvæðið, sem
nú er völ á í Reykjavík. Þar á að
leggja áherzlu á að gefa fólki kost
á að byggja yfir sig, jafnframt
því, sem óhikað má fuílyrða, að
þetta svæði getur i framtíðinni
orðið eitt vinsælasta útivistar-
svæði í höfuðborginni. Það er eyði-
legging á svæðinu að koma þar
fyrir iðnaðarhverfi og umfangs-
mikilli hafnarstarfsemi.
Það er full ástæða til að þetta
mál verði rætt ítarlega í kosninga-
baráttunni, sem nú er að hefjast
vegna borgarstjórnarkosninganna
seinni hluta þessa mánaðar.
Áhugamenn um umhverfis- og
náttúruvernd þurfa að skoða þetta
mál rækilega. Það verður ekki
aftur snúið, ef niðurstaðan verður
sú, að taka verulegan hluta þessa
svæðis undir atvinnustarfsemi.
TJANING-
ARFRELSI
ISAMTALI við fréttavef Morg-
unblaðsins í fyrradag sagði
Helgi S. Guðmundsson, formaður
bankaráðs Landsbanka íslands
hf., að hann „hefði mestar áhyggj-
ur af Morgunblaðinu" eftir að
hafa lesið grein Sverris Her-
mannssonar, fyrrverandi banka-
stjóra, hér í blaðinu í fyrradag og
„hvert blaðið sé að stefna" eins
og hann komst að orði. Áþekk
ummæli lét formaður bankaráðs-
ins falla í samtölum við sjónvarps-
stöðvarnar í fyrrakvöld. Af þessu
tilefni er ástæða til að undirstrika
meginreglur Morgunblaðsins í
sambandi við birtingu aðsendra
greina.
Ljóst er að Morgunblaðið hefur
um langt skeið verið einn helzti
vettvangur landsmanna til þess
að láta í ljósi skoðanir sínar á
mönnum og málefnum. Ritstjórn
Morgunblaðsins er ljóst, að þessu
hlutverki fylgir mikil ábyrgð. Þar
hlýtur fyrsta boðorðið að vera að
standa vörð um tjáningarfrelsi
fólks. Meginregla Morgunblaðsins
er sú, að birta ekki greinar, þar
sem um er að ræða ærumeiðandi
ummæli um nafngreinda einstakl-
inga. Túlkun á því, hvort og hve-
nær sú meginregla er brotin er
alltaf álitamál. En jafnframt fer
ekki á milli mála, að við mat á
því skiptir réttur einstaklingsins
til þess að tjá sig og lýsa skoðun-
um sínum miklu máli.
í þessu ljósi eru ummæli for-
manns bankaráðs Landsbanka ís-
lands hf. meira en hæpin. Þrír
fyrrverandi bankastjórar Lands-
banka íslands hf. hafa með einum
eða öðrum hætti verið bornir
þungum sökum. Hver þeirra um
sig hlýtur að hafa rétt til þess að
veija hendur sínar. Samfélag okk-
ar væri á hættulegri leið, ef sá
réttur væri ekki virtur.
GELDIN G ANES
Trú, fegurð og
vísindi
Jónas Hallgrímsson
var barn síns tíma og
leit á tilveruna sem
óumdeilanlega sköp-
un guðs og náttúruna og líf manns-
ins sem merki um nálægð hans. í
ritgerðinni Um eðli og uppruna
jarðarinnar virðist Jónas ýja að
nýstárlegum kenningum eðlisfræð-
innar á þessari öld þegar hann talar
um að fyrirkomulag sólkerfis vors,
eins og hann kemst að orði, hagg-
ist ekki af nýjum og stórkostlegum
viðburðum. Það er þetta orð, við-
burðir, sem ég staldra við og tel
vísa fram á okkar öld sem einskon-
ar skáldlega hugljómun eða vísinda-
legt innsæi. Það rúmar margvísleg
fyrirheit, ekki sízt um alltsjáandi
guðdóm, þótt eðli heimsins breytist
ekki í sjálfu sér. Það voru grundvall-
arvísindi náttúrufræðinnar á dögum
Jónasar. Síðan vitnar hann með
velþóknun í formálann að Snorra
Eddu til að minna á hugmyndir
forfeðranna, en þar séu þær settar
fram „með (so) snotrum og kjarn-
góðum orðum“ og meðal annars
fjallað um samræmið í náttúru jarð-
ar þegar grös og blóm vaxa og
falla síðan og fölna eins og hár
dýra og fuglsfjarðrir. En kjarninn
í þessari hugmyndafræði er sá að
jörðin sé kvik, fæði af sér allt líf;
eignist “allt þat er dó“. Af þeim
sökum röktu menn ættir sínar til
hennar.
En hvað segir þá Jónas um guð-
dóminn sem hann nefnir oft í ljóðum
sínum með trúarlegum ástríðuhita
og að því er virðist einlægri sann-
færingu. Hann skýrir kenningar
Platóns um uppruna heimsins á
skáldlegan og fagran hátt og aug-
Ijóst að honum er ekki sízt að skapi
sú hugmynd að veröldin sé „guðs
hugarveröld". Hann talar um að
tilgáta Platóns sé svo merkileg að
ekki sé unnt annað en nefna hana,
þótt heimspekinga í Aþenu „vantaði
reynsluna sem smátt og smátt hef-
ir leitt í ljós ið rétta eðli heimsins,
og sambandið milli orsaka og afleið-
inga f náttúrunni", en
þá hafi þeir gripið „til
skáldlegra hugminda;
og opt og tíðum eru
þær so fagrar og sam-
tvinnaðar við sannar
og skarpvitrar íhug-
anir, að mörgum hættir til að
gleyma, á hvað veikum fæti þær
eru bygðar". En sú hugsun virðist
Jónasi þóknanleg að guð hafí ekki
getað skapað og hafi ekki skapað
aðra veröld en „þá beztu veröld af
öllum sem skapaðar urðu“. Á hinu
liggur hann þó ekki að “fegurstar
og háleitastar eru samt hugmindir
austurlenzka spekíngsins um sköp-
un heimsins, sem standa í upphaf-
inu á fyrstu Mósesbók, og hvurjum
manni eru so alkunnar, að ég þarf
ekki að geta þeirra hér. Ég vil því
einúngis drepa á, að so afbragzleg
dirfska og skáldlegt fjör, sem lýsir
úr hvuiju hanns orði, virðist þó
ekki að síður frásögn hanns um
sköpunarverkið, vera sprottin upp
af djúpsærri náttúruskoðun." Um
þetta er Jónas sannfærður þótt
hann viti einnig að margt er enn
„óljóst í æfísögu jarðarinnar, því
þessi vísindagrein er ennþá mjög í
bernsku, og fer þessi árin so óðum
fram, að valla mun líða lángt um,
áður enn hún verði búin að fá ann-
að fegra útlit“. Þannig afgreiðir
hann heimsmyndarfræði síns tíma.
Þetta er afar nútímaleg afstaða
til vísinda. En nú þarf Jónas að
svara mótsögn sem hann er hrædd-
ur um að vefjist fyrir mörgu skyn-
sömu fólki, „því ég býst við menn
segi, það sé ekki varlegt, að tala
um hvað jörðin sé furðulega göm-
ul, og þessháttar ransóknir geti
orðið hættulegar fyrir trúna, því
af biblíunni geti hvur maður sjeð,
að jörðin sé ekki fullra 6 þúsunda
ára, og þaráofan sé hún öll sköpuð
á 6 dögum; enn ransóknir jarðfræð-
ínganna og nýstárlegu uppgötvanir
leiði til áliktana, sem séu gagnstæð-
ar ritníngarinnar orðum, og komist
menn so í bobba sem ekki verði
greitt úr með nokkru móti, og það
sé ekki trútt um, að in óbifanlega
nauðsyn og eylífu lög, sem náttúru-
fræðin sýni að heimurinn hafi hlot-
ið að mindast eptir, og æfínlega
viðhaldist, geti leitt til guðs afneit-
unar. Enn þessu er au(n)gvan veg-
inn so varið. Ritníngin segir, að í
upphafí skapaði guð himin og jörð,
og því mun aungvum koma í hug
að neita; enn hún talar ekkert um
hvunær upphaf tímans hafí verið,
eður hvað við hafi borið frá upp-
hafi, og til þess tímabils, þá jörðin
var eyði og tóm, og guð lét Ijósið
skína í myrkrunum, og greindi vötn-
in að frá þurlendinu, so hún yrði
byggileg að nýju.“ Hann bætir því
við að þessi hugmynd um uppruna
jarðar sé svo háleit að engir mundu
vilja missa hana úr biblíunni. „Hvað
öblum náttúrunnar og eylífa lög-
máli viðvíkur, þá sjá menn einnig,
við nákvæmari íhugun, að þau
reyndar eru in endanlega mind, er
oss auðnast að sjá vilja guðs og
hina eylífu skýnsemi í; enn hjá sjálf-
um guði er engin umbreyting né
umbreitíngarskuggi, so guðrækileg
skoðun hlutanna hlýtur, ekki síður
enn heimspekilegar rannsóknir, að
leiða menn á þá sannfæríngu, að
lögmál náttúrunnar sé eylíft og
óumbreytanlegt. Því fer so fjarri,
að almætti guðs og fijálsu vizku
sé neitað fyrir það, að einmitt af
því að inn fijálsi guð er fullkominn
og ótakmarkaður, hljóta hans gjörð-
ir fyrir vorum augum að líta út sem
eylíf og óbifanleg lög, er allir hlutir
verði að hlýða. Tökum til dæmis
þyngdina. I fyrstunni kemur hún
oss fyrir sjónir eins og almennt lög-
mál fyrir hlutina hér á jörðu; við
nákvæmari ígrundun sjá menn að
hún er aðdráttarkraftur allra skap-
aðra hluta sín á milli; ennfremur,
að hún er sá ablfjötur, sem tengir
saman alheiminn, og loksins birtist
hún oss sem sá guðlegur vilji, er
viðheldur hnattakerfum heimsins í
sínu fagra og undrunarverða sam-
bandi. Hér höfum við hafið oss
smátt og smátt frá einni skoðun til
annarar háleitari, — og komum þar
eins og annars staðar til þeirrar
áliktunar að upphaf allra hluta sé
guð.“
M.
HELGI
spjall
RE YKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 2. maí
IMORGUNBLAÐINU I GÆR,
föstudag, er frá því skýrt, að
Clinton Bandaríkjaforseti hafí á
blaðamannafundi lýst áhyggjum
sínum yfir framkomu Kenneth
Starrs, sérstaks saksóknara,
gagnvart samstarfsmönnum sín-
um. Atganga saksóknara hefði
leitt til þess, að þeir hefðu orðið að kaupa
sér rándýra lögfræðiaðstoð, sem þeir hefðu
ekki efni á en saksóknarinn gæti varið tug-
milljónum dollara af fé skattborgaranna í
rannsóknir sínar.
Þessar athugasemdir Bandaríkjaforseta
eru aðeins lítill angi af þeim ótrúlegu og
hatrömmu átökum, sem fram fara á milli
Clintons og samstarfsmanna hans, og and-
stæðinga forsetans. í raun og veru er ekki
hægt að skynja umfang þessara átaka nema
dveljast í Bandaríkjunum um skeið. Þótt al-
þjóðleg fjölmiðlun sé mikil og víðtæk megn-
ar hún ekki að koma því til skila til fólks í
öðrum löndum, sem er að gerast í þessum
átökum. Fyrstu þijár vikur aprílmánaðar var
ekki hægt að opna sjónvarpstæki í Banda-
ríkjunum án þess að rekast á umfjöllun um
kvennamál forsetans og hinar ýmsu lagalegu
og stjómmálalegu hliðar þeirra. Þau voru
til umfjöllunar í hveijum einasta sjónvarps-
fréttatíma á öllum helztu sjónvarpsstöðvum
í landinu. Þau voru aðal umræðuefni í öllum
umræðuþáttum allra sjónvarpsstöðva á
hveijum einasta degi á hvaða tíma sólar-
hrings, sem var.
Sjónvarpsfréttastofumar og stjórnendur
umræðuþátta í sjónvarpsstöðvunum kölluðu
alla hugsanlega sérfræðinga til þess að fjalla
um allar hliðar á kvennamálum forsetans.
Fyrrverandi blaðafulltrúar Bandaríkjafor-
seta síðustu fjörutíu ár vom kallaðir til þess
að Qalla um málið. Fréttamenn og blaða-
menn komu fram í sjónvarpsþáttum af sama
tilefni. Núverandi og fyrrverandi lögfræðing-
ar deiluaðila vom stanzlaust í sjónvarpi.
Öldungadeildarþingmenn og fulltrúadeildar-
þingmenn voru kallaðir til að bera vitni.
Fyrrverandi öryggisverðir komu við sögu.
Æskuástir Clintons vom dregnar fram í
dagsljósið til þess að segja frá samskiptum
við forsetann, þegar hann var unglingur og
ungur maður. Það er ekki hægt að gefa
tæmandi upplýsingar um þann mikla fjölda
fólks, sem þátt tók í þessum umræðum.
Fyrstu viðbrögð þeirra, sem eiga stutta
viðdvöl í landinu, em áreiðanlega þau, að
það sé nánast óhugsandi, að nokkur stjórn-
málamaður lifi af slíka umfjöllun um einka-
líf sitt, hvað svo sem kann að vera satt eða
logið í þeim ásökunum, sem fram eru færð-
ar. En það sérkennilega við þá stöðu, sem
nú er uppi í bandarískum stjómmálum, er
sú staðreynd, að á sama tíma og sjónvarps-
stöðvamar fjalla á ótrúlega nærgöngulan
hátt um einkalíf forsetans eru vinsældir
hans meðal almennings meiri en nokkru sinni
fyrr og óvenju miklar í ljósi þess að svo langt
er liðið á forsetaferil hans en forsetinn á
nú eftir um tvö og hálft ár í Hvíta húsinu.
Þrátt fyrir þessar vinsældir virðist stór hluti
Bandaríkjamanna þeirrar skoðunar, að tölu-
vert sé til í þeim ásökunum, sem fram eru
bomar á forsetann en þær virðast hins veg-
ar ekki vega þungt í afstöðu til þess árang-
urs, sem hann hefur náð á ferli sínum.
Kjarninn í ásökunum á hendur forsetanum
virðist vera sá, að hann hafi átt í ástarsam-
bandi við umtalsverðan fjölda kvenna. Það
er hins vegar ekki brot á lögum, hvorki í
Bandaríkjunum né annars staðar. Enda er
þetta efni málsins ekki aðalatriðið í þeim
gífurlegu umræðum, sem fram' fara um það.
Miklu fremur er þar um að ræða endalausar
lagaflækjur, sem búnar eru til í kringum
þennan kjarnaþátt. Hefur forsetinn sagt
ósatt opinberlega um samskipti sín við um-
ræddar konur? Sumir veijendur forsetans
hafa komið fram á sjónarsviðið og sagt:
hvernig er hægt að búast við því, að forset-
inn viðurkenni ástarsamband við aðrar konur
fyrir framan sjónvarpsvélar? Þá er næsta
lagaflækja þessi: fékk forsetinn hinar meintu
ástkonur til þess að segja ósatt og ljúga
fyrir rétti? Hefur forsetinn sjálfur sagt ósatt
frammi fyrir kviðdómi?
í rannsóknir á þessum atriðum er nú var-
ið tugum milljóna dollara af almannafé í
Bandaríkjunum. Forsetinn sjálfur hefur orð-
ið að kaupa sér lögfræðiaðstoð fyrir nokkrar
milljónir dollara að því er sagt er og aðstoðar-
menn hans fyrir miklar fjárfúlgur að því er
hann sjálfur upplýsti nú í vikunni. Hvaða
tilgangi þjóna þessar umræður? Hvaða til-
gangi þjóna þessar rannsóknir?
Menn greinir á um það, hvort framferði
manna í einkalífí skipti máli vegna opin-
berra starfa þeirra. í fyrrnefndum sjónvarps-
þáttum var m.a. vakin athygli á því, að nú
liggi fyrir upplýsingar, sem bendi til þess,
að jafnvel þótt frásagnir af kvennamálum
Clintons væru sannar væru þær barnaleikur
á við það, sem nú væri vitað um sömu þætti
í lífi John F. Kennedys. Nýjustu upplýsingar
um stjómarhætti Kennedys, sem m.a. hafa
verið gefnar út í bók, þ.e. segulbandsupptök-
ur af fundum í Hvíta húsinu á meðan Kúbu-
deilan stóð yfír, bendi ekki til þess að kvenna-
mál hans hafí haft neikvæð áhrif á stjóm-
unarhæfni hans.
Hilary Clinton, eiginkona forsetans, hefur
staðið eins og klettur við hlið hans í þessum
deilum og áunnið sér mikla virðingu fyrir
framkomu sína og frammistöðu. Snemma á
þessu ári fullyrti hún, að um væri að ræða
samsæri ofstækisfullra hægri manna gegn
forsetanum. Sterkar vísbendingar hafa kom-
ið fram um, að hún hafi rétt fyrir sér að
einhveiju leyti a.m.k. og hafa þær verið
leiddar fram í dagsljósið. Þær hafa verið svo
sannfærandi, að Kenneth Starr, sérlegur
saksóknari, neyddist til þess að afþakka
prófessorsembætti í lögum við bandarískan
háskóla, sem sagt var að biði hans, þegar
hann lyki verkefni sínu og væri greitt af
bandarískum auðkýfingi, sem hefði m.a. fjár-
magnað að hluta til málaferli Paulu Jones
og rannsóknir bandarísks tímarits á fortíð
Clintons.
Samtöl við fólk i Washington D.C. benda
óneitanlega til þess, að það sé nánast óbæri-
leg tilhugsun fyrir gamla stuðningsmenn
Nixons, Reagans og Bush, að demókrati af
gerð Clintons ráði ríkjum í Hvita húsinu.
Blaðamenn telja vel hugsanlegt, að ásakanir
á hendur Clinton séu í meginatriðum réttar
en að forsetinn muni eigi að síður halda út
þann tíma, sem hann á eftir í embætti.
Donald Graham, útgefandi Washington Post
og sonur Katherine Graham, sem fyrir
skömmu hlaut Pulitzer-verðlaun fyrir ævi-
sögu sína, segir að blað sitt styðji marga
þætti í stefnu Clintons hvað sem öðru líði.
Á bak við þessar undarlegu deilur um
kvennamál, kynlíf og lagaflækjur, leynast
hins vegar gífurleg og djúpstæð þjóðfélags-
átök, sem skýra kannski að einhveiju leyti,
hvers vegna andstæðingum Clintons er svo
mikið í mun að koma honum á kné.
MEÐ CLINTON
kom í Hvíta húsið
hópur ungra hug-
sjónamanna, sem
ætluðu að breyta
bandarísku þjóðfé-
lagi til hins betra og rétta hlut þeirra, sem
minna mega sín. Þessi löngun til þjóðfélags-
legra umbóta kom skýrt fram í fyrri kosn-
ingabaráttu Clintons, þegar hann veifaði á
kosningafundum bók, sem nefnist „America,
what went wrong“ eða „Ameríka, hvað fór
úrskeiðis“, eftir blaðamenn á hinu virta dag-
blaði Philadelphia Inquirer. í bók þessari er
lýst á áhrifaríkan hátt hvernig efnamunur
jókst stórkostlega í Bandaríkjunum á stjórn-
arárum Reagans og Bush.
í kjölfarið á kosningasigrinum 1992 hugð-
ist Clinton og hans fólk fylgja sigrinum eft-
ir og eiginkona hans, sem margir telja kjöl-
festuna í stjórnmálastefnu hans, tók að sér
forystu í baráttunni fyrir umbótum í heil-
brigðiskerfinu. Þetta unga fólk öðlaðist dýr-
keypta reynslu á fyrra kjörtímabilinu. Það
var ekki eins auðvelt og það hélt að breyta
bandarísku þjóðfélagi og alls ekki, ef forset-
inn átti að hafa von um að ná endurkjöri.
Umbótastefnan í heilbrigðismálum beið skip-
brot og forsetafrúin dró sig í hlé.
Baráttu þessara fjögurra ára er lýst á
afar skemmtilegan og skilmerkilegan hátt í
bók, sem einn af nánustu vinum og ráðgjöf-
um Clintons, Robert B. Reich, hefur skrifað
um lífsreynslu sína á fyrra kjörtímabili for-
setans. Robert B. Reich, sem var vinnumála-
ráðherra Bandaríkjanna í fjögur ár og er
nú prófessor við Brandeis-háskóla (þar sem
Geir H. Haarde, fjármálaráðherra, og fleiri
íslendingar hafa stundað nám), var ásamt
Hilary Clinton í fararbroddi þeirra hugsjóna-
manna í liði Clintons, sem ætluðu að breyta
heiminum. Að loknu fyrra kjörtímabili tók
hann ákvörðun um að draga sig í hlé til
þess að sinna fjölskyldu sinni betur. í lok
bókar sinnar lýsir hann fundi þeirra vin-
anna, þegar þeir kvöddust á skrifstofu for-
setans í Hvíta húsinu. Þar segir:
„Hann (þ.e. forsetinn) settist í stólinn, sem
snýr frá arninum, þar sem hann sezt alltaf.
Ég sit í sófanum við hliðina.
Jæja, hvað ætlarðu að fara að gera? seg-
ir hann.
Ég er ekki viss. Líklega fer ég að kenna,
skrifa, valda einhveiju uppnámi - það sem
ég gerði áður. Þetta er óþægilegt. Hvorugur
okkar veit hvað við eigum að segja.
Það er löng þögn. Svo horfír hann beint
í augun á mér: Við reyndum, var það ekki?
segir hann. Við gerðum góða hluti.
Jú, sagði ég. Og þú hefur fjögur ár til
þess að gera meira. Ég reyni að brosa.
Hann horfir í aðra átt og segir: Þetta
voru erfið fjögur ár.
En þú náðir endurkjöri.
Hann brosir: Þessir andskotar hugsa allt
öðru vísi um heiminn heldur en við. Þeim
fínnst að ríkisstjóm eigi ekki að vera til
nema til þess að sjá um vamarmál. En fólk-
ið var með okkur.
Ég held, að það hafí alltaf verið með okk-
ur. _
Ég held, að þú hafir rétt fyrir þér.
Aftur þögn: Hvað ætlarðu að gera núna
Bill? Fyrir hvað viltu að þín verði minnzt?
Sameina þjóðina á nýjan leik, segir hann
mjúklega.
En hún er enn að sundrast. Hinir ríku eru
jafnvel ríkari en þegar við komumst til valda
og þeir fátæku em fátækari. Og fólkið í
miðjunni á ennþá mjög erfitt.
Hann kinkar kolli. Augun verða fjarlæg.
Hann vill ekki heyra meira af þessum gamla
söng mínum.“
Þessi frásögn segir mikla sögu um gamla
vini, sem ætluðu að ná miklum árangri í
baráttu fyrir hina minni máttar en urðu að
láta í minni pokann, jafnvel þótt annar þeirra
væri valdamesti maður heims.
Robert B. Reich ætlaði að beita áhrifum
sínum sem vinnumálaráðherra til þess að
auka starfsþjálfun og menntun hins almenna
launamanns í Bandaríkjunum. Hann barðist
fyrir hækkun lágmarkslauna og vildi bæta
lífskjör almennings á margan hátt, m.a. með
því að veita aukið fé úr almannasjóðum til
menntamála. I bók hans er því vel lýst við
hvað var að etja. I hvert sinn, sem hann
setti fram róttækar tillögur um umbætur,
kom þáverandi fjármálaráðherra og aðstoð-
armaður hans, sem er núverandi fjármála-
ráðherra Bandaríkjanna, og sögðu: Wall
Street mun ekki lítast á þetta. I því fólst
að tæki ríkisstjórnin þá stefnu, sem Reich
barðist fyrir, mundi verða verðfall í kauphöll-
um Bandaríkjanna með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum fyrir forsetann og ríkisstjórnina.
Öllu skipti að halda trausti Wall Street og
Alan Greenspans, aðal stjórnanda banda-
ríska seðlabankans.
Hinn aðalandstæðingurinn voru stórfyr-
irtækin. Eitt sinn var vinnumálaráðherranum
nóg boðið, þegar hann fékk á borðið til sín
öruggar sannanir fyrir því, að hjólbarðafyrir-
tæki í japanskri eigu fylgdi ekki lagafyrir-
mælum um vinnuvernd. Afleiðingin væri sú,
að óvenju mörg og alvarleg vinnuslys yrðu
í verksmiðju þess. Reich ákvað að láta til
skarar skríða og fór sjálfur á staðinn og
stefndi fyrirtækinu fyrir lagabrot. Þegar
hann kom til baka til Washington og taldi
sig hafa unnið gott verk bárust honum þau
tíðindi, að fyrirtækið hefði ákveðið að loka
verksmiðjunni og mörg þúsund manns
mundu missa atvinnuna. Jafnframt að hann
lægi undir gagnrýni fyrir að hafa haft vinn-
una af öllu þessu fólki.
Til þess kom þó ekki vegna þess, að dóm-
ari vísaði stefnu vinnumálaráðherrans frá
enda kom í ljós, að dómarinn var hægri sinn-
aður repúblikani. Þegar sá úrskurður lá fyr-
ir tilkynnti fyrirtækið að verksmiðjan yrði
opnuð á ný. Herbergisfélagi Clintons frá
Oxford hafði lært sína lexíu. Það þurfti
meira til að breyta heiminum.
Það eru þjóðfélagsátök af þessu tagi, sem
liggja að baki þeirri heiftúðugu baráttu, sem
háð er gegn Clinton í Bandaríkjunum. Það
er hins vegar afar fróðlegt að sjá hver við-
„Við reynd-
um, var það
ekki?“
brögð forsetans hafa verið. í árlegri ræðu
sinni á Bandaríkjaþingi snemma á árinu
kynnti hann víðtæka umbótasinnaða stefnu-
skrá. Á undanförnum vikum hefur hann
verið á ferðalagi um þver og endilöng Banda-
ríkin, þar sem hann hefur kynnt umbóta-
stefnu sína á fjölmörgum sviðum. Svar hans
við þeirri herferð, sem hann stendur frammi
fyrir virðist því vera að leggja nú vaxandi
áherzlu á þau málefni, sem hanrn hélt sig
til hlés með á fyrra kjörtímabili. Það verður
afar fróðlegt að sjá, hver árangurinn verður.
En það eru fleiri á ferð en Clinton, sem
vilja breyta bandarísku þjóðfélagi. Þótt
merkilegt kunni að virðast hljómar sú krafa
nú sterkt og ákveðið úr hægri armi Repúblik-
anaflokksins og þar er á ferð maður að
nafni Patrick J. Buchanan.
„Bjargaðu
vinnunni
okkar“
bandarísku sjónvarpsstöðinni CNN, þeklqa
hann ef til vill sem annan helzta stjórnanda
umræðuþáttar, sem nefnist „Crossfíre".
Buchanan, sem er strangkaþólskur og
menntaður í jesúítaskóla, var einn af helztu
ráðgjöfum bæði Nixons og Reagans. Hann
starfaði árum saman í Hvíta húsinu og hef-
ur komið við sögu allra helztu forseta og
forsetaefna Repúblikanaflpkksins frá dögum
Nixons og Goldwaters. í forkosningunum
vegna forsetakosninganna 1992 sigraði hann
Bush óvænt í New Hampshire og vakti þeg-
ar þjóðarathygli. Segja má, að örlög hans á
síðari hluta ævinnar hafí verið ráðin, þegar
hann á ferð um New Hampshire reyndi að
fá hóp verkamanna til þess að tala við sig
en þeir létu sér fátt um finnast, nema einn,
sem sneri sér að honum og sagði: „Bjargaðu
vinnunni okkar.“
Síðan hefur Patrick J. Buchanan háð harða
baráttu fyrir því að gjörbreyta stefnu Repú-
blikanaflokksins. í þeirri baráttu hefur hann
gengið á hólm við öll helztu stórfyrirtæki
Bandaríkjanna og ráðandi öfl í Repúblikana-
flokknum. Robert B. Reich, sem er í vinstri
armi Demókrataflokksins, og Patrick J. Buch-
anan, sem er í hægri armi Repúblikanaflokks-
ins, hafa tekið upp baráttu fyrir sömu þjóðfé-
lagshópana, þ.e. þá sem minna mega sín í
bandarísku samfélagi. Að sumu leyti nota
þeir sömu röksemdir í málflutningi sínum en
Íausnir þeirra eru hins vegar gjörólikar. Hil-
ary Clinton hefur bent á að fyrir þremur
áratugum hafí laun forstjóra bandarískra
stórfyrirtækja verið fjörutíu sinnum hærri en
meðallaun verkafólks en nú séu þau tvö
hundruð sinnum hærri. Buchanan notar ná-
kvæmlega sömu röksemd. En svo skilur leið-
ir með honum og forsetafrúnni og vinnumála-
ráðherranum fyrrverandi.
Buchanan boðar nýja tollverndarstefnu í
Bandaríkjunum og það, sem við mundum
kalla einangrunarstefnu í alþjóðamálum.
Hann neitar því, að hann sé einangrunar-
sinni. Hver hefur falið Bandaríkjunum að
gerast lögregla heimsins? spyr Buchanan og
telur t.d. að Bandaríkin hefðu ekki átt að
koma nálægt Bosníudeilunni. Jafnframt lýs-
ir hann þeirri skoðum, að ef Evrópuríkin
hefðu ekki vitað, að Bandaríkin mundu koma
til skjalanna að lokum, hefðu þau neyðzt til
þess að leysa málið sjálf. Sú skoðun Buchan-
ans, að Bandaríkin eigi ekki að taka sér
lögregluvald um allan heim, endurómar sjón-
armið margra vinstri sinna á dögum kalda
stríðsins, þegar Bandaríkin létu sér ekkert
óviðkomandi.
í nýrri bók, sem nefnist „The Great
Betrayal", gerir Buchanan tilraun til að
leggja grundvöll að nýrri stefnu Repúblik-
anaflokksins í atvinnu- og efnahagsmálum
og má ætla, að með því sé hann að und-
irbúa framboð sitt til forseta árið 2000. í
stuttu máli má segja, að Buchanan sé and-
vígur fijálsri verzlun á milli ríkja heims eins
og við skiljum það hugtak. Hann telur, að
hrun brezka stórveldisins hafi hafízt seint á
síðustu öld, þegar Bretar hafi afnumið þá
tollmúra, sem þeir höfðu reist til verndar
iðnaði sínum. Bandaríkjamenn séu að gera
sömu mistökin nú. Þeir hafí opnað banda-
ríska markaðinn fyrir flóði innflutnings frá
öðrum löndum og jafnframt ýtt undir að
PATRICK J.
Buchanan er þekkt-
ur fjölmiðlamaður í
Bandaríkjunum.
Þeir, sem fylgjast
reglulega með
bandarísk risafyrirtæki færðu framleiðslu
sína frá Bandaríkjunum til landa, þar sem
kaupgjaldið sé kannski tíundi hluti af því,
sem þurfí að greiða fyrir sömu vinnu innan
Bandaríkjanna.
Buchanan nefnir í bók sinni sem dæmi
um þetta, að fiskiðnaðurinn á Nýja Eng-
landi hafi verið lagður í rúst með innflutn-
ingi á ódýrum fiski frá ísiandi, Kanada og
Noregi. Fiskimennirnir hafí mótmælt en
bandaríska utanríkisráðuneytið hafí sagt að
vegna öryggishagsmuna Bandaríkjanna
mætti ekki leggja tolla á innfluttan físk t.d.
frá íslandi. Að þeirra mati mundi 50% tollur
á físk og fiskafurðir styrkja þau þjóðfélags-
öfl á íslandi, sem viídu reka bandaríska
varnarliðið úr landi.
Skoðanakannanir sýna, að fylgi Buch-
anans kemur ekki sízt frá verkafólki, sem
að jafnaði hefur stutt Demókrataflokkinn.
Eitt það athyglisverðasta við málflutning
Buchanans er að hann gengur þvert á skoð-
anir og sjónarmið margra hægri manna í
Bandaríkjunum. Sjónarmið hans eiga t.d.
ekki upp á pallborðið hjá Cato-stofnuninni,
sem er ein af þeim mörgu stofnunum í
Bandaríkjunum, sem vinna að stefnumörkun
á mörgum sviðum og dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, prófessor, hefur m.a. verið í
tengslum við.
Það er umhugsunarefni, hvort ein af af-
leiðingum Ioka kalda stríðsins sé sú, að fylk-
ing hægri manna í Bandaríkjunum sé að
sundrast í nokkra smærri hópa. Það er skoð-
un Buchanans.
Þegar skyggnzt er undir yfirborðið í
bandarísku þjóðlífi er því ljóst, að þar er
margt fleira á ferðinni en umræður um
kvennamál Clintons. Reynslan sýnir, að þjóð-
félagsumræður í Bandaríkjunum end-
urspeglast oft, þótt síðar verði, í Evrópu-
löndum - þ. á m. hér.
Með Clinton kom
í Hvíta húsið hóp-
ur ungra hug-
sjónamanna, sem
ætluðu að breyta
bandarísku þjóð-
félagi til hins
betra og rétta
hlut þeirra, sem
minna mega sín...
En það eru fleiri
á ferð en Clinton,
sem vilja breyta
bandarísku þjóð-
félagi. Þótt
merkilegt kunni
að virðast hljóm-
ar sú krafa nú
sterkt og ákveðið
úr hægri armi
Repúblikana-
flokksins og þar
er á ferð maður
að nafni Patrick
J. Buchanan.