Morgunblaðið - 03.05.1998, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
JHHK ■>
JOSE BORRELL OVÆNT KJORINN LEIÐTOGI SPÆNSKRA SOSIALISTA
Pólitiskur
jarðskjálfti
Þvert á allar spár og vilja „flokkseigenda-
félagsins“ var José Borrell kjörinn leiðtogi
spænska Sósíalistaflokksins um liðna helgi.
Asgeir Sverrisson segir frá Borrell og
þeirri baráttu sem hann á fyrir höndum
gegn José María Aznar forsætisráðherra.

j
!

SPÆNSKIR stjórnmála-
skýrendur líkja sigri José
Borrell í leiðtogakjöri Sósí-
alistaflokksins (PSOE) við
pólitískan jarðskjálfta og þessi
óvæntu úrslit hafa hleypt aukinni
spennu í stjómmál á Pýreneaskaga.
Þvert á allar spár og kannanir bar
Borrell sigurorð af formanni flokks-
ins, Joaquín Almunia, í forkosning-
unum um Iiðna helgi og kemur það
nú í hlut sigui'vegarans að halda uppi
baráttu gegn stjórn Þjóðarflokksins
(PP) og leiðtoga hans, José María
Aznar forsætisráðherra. Almenning-
ur virðist hafa tekið kjöri Borrell
fagnandi og þegar hafa birst skoð-
anakannanir sem eru honum hag-
stæðar. A það er hins vegar bent að
þessi óvænta niðurstaða geti gert
flokksstarfið allt erfíðara og að leið-
togans nýja bíði það mikla verkefni
að festa sig í sessi sem helsti foringi
stjórnarandstöðunnar.
Þetta er í fyrsta skipti sem efnt er
til leiðtogakjörs með þessum hætti
innan Sósíalistaflokksins og var
þessi ákvörðun tekin í nafni „endur-
nýjunar" samtakanna. Alls tóku um
300.000 virkir félagar í flokknum
þátt í kjöri þessu og var það haft til
marks um „lýðræðisvæðingu" innan
PSOE, sem væri svar við kalli tím-
ans. Það var formaðurinn, Joaquín
Almunia, sem einkum beitti sér fyrir
því að leiðtoginn væri kosinn beinni
kosningu og þykir mörgum á Spáni
grátbroslegt að maðurinn sem beitti
sér fyrir þessari nýbreytni skyldi
jafnframt verða fyrsta fórnarlamb
hennar. José Borrell verður nú for-
sætisráðherraefni spænska Sósí-
alistaflokksins í næstu þingkosning-
um sem fram eiga að fara eigi síðar
en vorið 2000.
Stuðningur
„flokksvélarinnar"
Joaquín Almunia var kjörinn for-
maður flokksins í júlí í fyrra er
Felipe González, forsætisráðheira á
árunum 1982-1996 og vinsælasti
stjórnmálamaður Spánar, tilkynnti
óvænt að hann hefði ákveðið að segja
af sér formannsstarfinu. A 34. þingi
flokksins sem þá var boðað til var
Almunia síðan kjörinn formaður og
var almennt talið að hann yrði þá
einnig forsætisráðherraefni flokks-
ins í næstu kosningum. Margir
flokksmanna bundu raunar vonir við
að González myndi fallast _________
á að leiða flokkinn enn á
ný þegar næst yrði gengið
að kjörborðinu en forsæt-
isráðherrann fyrrverandi
eyddi öllu slíku tali og —'
hvatti menn til að fylkja sér um
AJmunia.
Þegar José Borrell tilkynnti í
marsmánuði að hann hygðist fara
fram gegn Almunia í forkosningun-
um áttu flestir von á því að hér væri
nánast um málamyndaframboð að
ræða. Það sem einkum réði þessu al-
menna mati var stuðningur „flokks-
vélarinnar“ við Almunia og þá ekki
síst yfirlýsingar González sem fór
ekki dult með að hann teldi Almunia
hæfari frambjóðandann. Hið sama
sögðu ýmsir þungavigtarmenn innan
flokksins á borð við Manuel Chaves,
forseta sjálfsstjómarinnar í
Andalúsíu og starfsbróður hans í Ca-
stilla-La Mancha, José Bono. Prétta-
skýrendur voru almennt þeirrar
hyggju að óhugsandi mætti telja að
almennir flokksmenn snerust gegn
Felipe González, sem enn nýtur sér-
stöðu í spænskum stjórnmálum og
er víða haldinn nánast í dýrlingatölu.
Kannanir sem gerðar voru virtust
staðfesta þessa túlkun. Einungis
tveimur dögum fyrir kjörið um liðna
helgi þótti sýnt að Almunia hefði
a.m.k. 10% forskot á keppinaut sinn.
Pólitískir dálkahöfundar og leiðara-
smiðir töldu að þessum bardaga væri
lokið og tóku að veita fyrir sér stöðu
Almunia í þeirri baráttu sem hann
ætti nú fyrir höndum gegn Aznar
forsætisráðherra.
bers rekstrar1
pólitísku baráttu flokks-
ins. Mun hann til að
” mynda verða til andsvara
fyrir Sósíalistaflokkinn er Aznar
flytur stefnuræðu sína síðar í þess-
um mánuði.
Innan Sósíalistaflokksins hafa
margir áhyggjur af því að það muni
veikja flokkinn að hafa tvíeyki þetta í
broddi fylkingar. Ljóst þurfi að vera
nákvæmlega hvernig þessir tveir
menn skipti með sér verkum og
tryggja þui-fi að enginn vafi leiki á
því hver leiðtoginn sé og þar með um
leið forsætisráðherraefnið. Hættan
sé sú að broddurinn fari úr pólitískri
baráttu flokksins ef ævinlega þurfi
að samræma málflutning þessara
tveggja manna.
A það er á hinn bóginn bent að
fordæmi sé fyrir þess konar kerfi og
Reuters
JOSÉ Borrell, hinn nýkjörni leiðtogi spænska Sósialistaflokksins (t.h.) ásamt flokksformanninum, Joaquín
Almunia, er úrslitin lágu fyrir.
„Ferðinni lýkur
í Moncloa“
En kannanirnar reyndust rangar
og hinir pólitísku vitringar áttu eftir
að fá þungt kjaftshögg. Þegar at-
kvæðin höfðu verið talin reyndist
Borrell hafa sigrað flokksformann-
inn með tíu prósentustiga mun.
Borrell vann sigur í 14 af 17 sjálfs-
stjórnarhéruðum Spánar en Almunia
fékk fleiri atkvæði í Andalúsíu, Ca-
stilla-La Mancha og í Baskalandi.
Borrell fékk engu að síður mjög við-
unandi fylgi í þressum þremur hér-
uðum en tvö þau fyrrnefndu hafa
löngum verið traustustu vígi
spænskra sósíalista.
BoiTell var að vonum sigurreifur
er þessi óvæntu úrslit lágu fyrir. „Eg
er sannfærður um að nú höfum við
lagt upp í ferð sem ljúka mun í
Moncloa," sagði hann en svo nefnist
höllin sem er aðsetur forsætisráð-
herra Spánar í Madrid. Joaquín
Almunia bar sig vel þótt tapið hefði
sýnilega komið honum og stuðnings-
mönnum hans á óvart. Hvatti hann
sósíalista til að fylkja sér að baki hin-
um nýja, réttkjörna leiðtoga flokks-
ins og tilkynnti jafnframt að hann
hygðist standa við fyrri yfirlýsingar
og segja af sér leiðtogaembættinu.
Þessi yfirlýsing féll í mjög svo
grýttan svörð og lögðu fjölmargir
ráðamenn innan flokksins, þeirra á
meðal Felipe González, hart að
Almunia að halda áfram. Fór svo að
lokum að Almunia lýsti yfir því að
hann hygðist kanna hver hugur
flokksmanna væri í þessu efni og
skýra frá því um næstu helgi hver
endanleg ákvörðun hans yrði.
Borrell hefur sagt að hann vilji að
Almunia haldi áfram að gegna emb-
------------------ ætti flokksformanns en
„Ötull tals- jafnframt lýst yfir því að
maður opin- hann h^st nú leiða hina
Reuters
FELIPE González, fyrrverandi forsætisráð-
herra Spánar, greiðir atkvæði í leiðtogakjör-
inu um liðna helgi.
Borrell er sonur bak-
ara og fæddist í þorpinu
La Pobla de Segur í
Lleida-sýslu í Katalóníu.
Hann þótti snemma sýna
miklar gáfur og var ann-
álaður námshestur. Sú
mikla vinna sem hann
lagði í námið gerði hon-
um kleift að hljóta styrk,
yfirgefa þorpið og halda
til framhaldsnáms. Hann
lauk prófi i flugvélaverk-
fræði en tók síðan m.a.
að sér að kenna hag-
fræðingum stærðfræði.
Þessi kynni urðu til þess
að hann fékk djúpstæðan
áhuga á hagfræði og
lagði á hana stund i St-
anford-háskóla í Banda-
ríkjunum og síðar við
Parísarháskóla.
Líkt við Jospin
og Blair
hefur verið vísað til breska íhalds-
flokksins því til sannindamerkis sem
styðst við svipað fyrirkomulag. Á
hinn bóginn er ljóst að sósíalistar
munu gefa á sér höggstað í þeirri
baráttu sem í vændum er ef ekki
tekst að skapa einingu um hvemig
leiðtoginn og flokksformaðurinn
skipta með sér störfum. Óvissa í
þessu efni getur án nokkurs vafa
skaðað flokkinn verulega.
Bráðgreindur
bakarasonur
José Borrell er annálað gáfumenni
og þykir frumlegur vinstrisinnaður
hugsuður. Almennt er litið svo á að
flokkurinn hafi með mannaskiptum
þessum færst heldur til vinstri.
Borrell hefur löngum verið dyggur
talsmaður þess að staðinn verði
vörður um velferðarríkið og hefur
m.a. lýst yfir því að ótækt sé að
leggja peningalegan mælikvarða á
þjóðfélagsfyrirbrigði á borð við
menntun og heilsugæslu. Hér sé um
að ræða félagsleg réttindi sem séu
einn af hornsteinum samfélagsins.
Borrell, sem er nýorðinn 51 árs,
hefur nánast alla sína tíð starfað inn-
an opinbera geirans. Eftir að hafa
unnið um tíð hjá einkaíyrirtæki einu
hóf hann að starfa fyrir sendinefnd
Madrid hjá fjármálaráðuneytinu.
Þaðan lá leiðin í ráðuneytið sjálft og
árið 1984 var hann skipaður ráðu-
neytisstjóri. Minnast menn enn í dag
herferðar þeirrar sem hann hóf gegn
skattsvikum, sem eru mikið vanda-
mál á Spáni líkt og víða annars stað-
ar. Borrell varð síðan ráðherra opin-
berra framkvæmda og samgöngu-
mála í síðustu stjórn González á ár-
unum 1991-1996.
Því hefur löngum ver-
ið haldið fram að Borrell
sé „utangarðsmaður“ í
Sósíalistaflokknum en á
sama tíma hefur enginn getað efast
um að maðurinn er í senn bráð;
greindur og sérlega vinnusamur. í
hugmyndafræðilegum efnum hefur
hann verið borinn saman við Lionel
Jospin, forsætisráðherra Frakklands
og leiðtoga sósíalista þar í landi.
Þykir því sýnt að vænta megi þess
að spænskir sósíalistar muni færa
sig heldur til vinstri í valdatíð hans.
Borrell hefur ávallt verið ákafur
talsmaður rekstrar og stýringar á
vegum hins opinbera og þykir fáum
það undrunarefni með hliðsjón af
ferli hans.
Borrell þykir á hinn bóginn ágæt-
lega alþýðlegur þótt hann verði
ávallt talinn til menntamanna. Hann
þykir koma vel fyrir og vera léttur,
kröfugur og líflegur. I þessu efni
hefur hann verið borinn ----------
saman við Tony Blair, for-
sætisráðherra Bretlands.
Hann hefur án nokkurs
vafa annan pólitískan _____
„stíl“ en Joaquín Almunia,
sem mörgum þótti helst til alvöru-
gefinn og trúlega getur Borrell talist
„sj ónvarpsvænni“.
Von sósíalista er því sú að kjör
Borrells muni verða til þess að virk-
um félögum í flokknum fjölgi líkt og
gerðist er Tony Blair kom fram á
sjónarsviðið í Bretlandi. Þeir vonast
til að geta höfðað til þeirra stuðn-
ingsmanna flokksins sem ákváðu að
sitja heima í kosningunum 1996 og
að vinna fylgi frá Vinstrabandalag-
inu, Izquierda Unida. Á hinn bóginn
má telja víst að flokkurinn geti með
þessu tapað nokkru af fylgi miðju-
manna, sem kann aftur að skapa
Aznar forsætisráðhen-a og PP-
flokknum ný sóknarfæri.
„Deilur um
völdin í upp-
siglingu?“
Borrell gekk í Sósíalistaflokkinn
árið 1975 er hann var 28 ára gamall.
Hann hefur lengi verið annálaður
fyrir metnað þann sem hann þótti
strax sýna er hann var barnungur
heima í þorpinu sínu, ákveðinn í að
skara fram úr og brjótast til mennta.
Nú hefur hann náð því markmiði
sem hann setti sér er hann gekk til
liðs við sósíalista og hrist þannig upp
í flokknum að eftirtekt vekur.
Styrkari
staða Aznars
En Borrells bíður erfitt verkefni.
José María Aznar hefur vaxið mjög í
embætti forsætisráðherra og náð því
markmiði sínu að færa Þjóðarflokk-
inn nær miðju spænskra stjórnmála.
Má það teljast umtalsvert afrek í
ljósi þess að rætur þessa flokks
liggja í einræðisstjórn Francisco
Franco. Þá hafa flest ytri skilyrði
verið stjóm Aznar hagstæð, verð-
bólga hefur sjaldan eða aldrei verið
minni, vextir eru í sögulegu lágmarki
og Spánverjar hafa uppfyllt skilyrði
þau sem sett voru fyrir þátttöku í
Efnahags- og myntbandalagi Evr-
ópusambandsins (EMU). Þá hefur
örlítið rofað til í atvinumálum lands-
manna en atvinnuleysið er þó hvergi
meira innan Evrópusambandsins,
um 20%. Skoðanakannanir hafa ver-
ið PP-flokknum og forsætisráðherr-
anum hagstæðar og ljóst er að
stjórnin stendur nú styrkari fótum
en þegar Aznar tók við vorið 1996.
Hagtölur segja á hinn bóginn ekki
allt í spænskum stjórnmálum. Stjórn
Aznars er minnihlutastjórn en nýtur
stuðnings þjóðernissinna i Katalón-
íu, í Baskalandi og á Kanaríeyjum.
Þetta samstarf er brothætt og þjóð-
ernissinnar selja jafnan stuðning
sinn dýru verði. Jordi Pujol, forseti
sjálfsstjórnarinnar í Katalóníu, get-
ur í raun hvenær sem er bundið enda
á lífdaga stjórnarinnar og samskipt-
in við þjóðernissinna í Baskalandi
_________ hafa verið með stirðara
móti að undanfömu vegna
deilna um baráttuaðferðir
gegn basknesku aðskilnað-
arhreyfingunni ETA og
——— hinum pólitíska armi
þeirra samtaka, Herri Batasuna. José
Borrell kann því að þurfa að hella sér
af fullum ki'afti út í kosningabaráttu
íyrr en marga hefði gmnað.
Þáttaskil
Fullyrða má að þetta kjör Borrells
markar þáttaskil í nútíma stjórn-
málasögu Spánar. „Uppreisn“ hinna
óbreyttu liðsmanna gegn „fiokkseig-
endaveldinu“ verður lengi í minnum
höfð og kann að hafa í för með sér
djúpstæðar breytingar innan
spænska Sósíalistaflokksins. En
hvort þessi bylgja sem nú hefur risið
í spænskum stjómmálum nægir til
að bera José Bon'ell inn í Moncloa-
höllina mun tíminn einn leiða i ljós.