Morgunblaðið - 03.05.1998, Blaðsíða 23

MORGUNB LAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1998 23
JÚRÍ: „Það er leiðinlegt að hafa ekki getað leyst úr Smugudeilunni, þetta er vandræðamál og best væri
að geta komið því úr sögunni“ NÍNA: „Það er búið að koma á lýðræði og við erum frjáls, það skiptir máli“
stjóri, leikhús í Pétursborg hefur
verið kennt við hann, Akimov hét
hann. Hann hóf störf sem listmálari,
síðan varð hann leikmyndahönnuð-
ur og loks gerðist hann leikstjóri.
Hann var í hópi svokallaðra forma-
lista og var harðlega gagnrýndur
fyi-ir það. Hann setti nánast ein-
göngu vestræn leikrit á svið. Þrátt
fyrir þá gagnrýni sem hann mætti
var hann aldrei handtekinn.
Sjálfur lenti ég aldrei „upp að
vegg“, eins og margir sem ég þekkti,
sem urðu að gera upp við sig hvort
þeir fylgdu stefnu Flokksins eða
ekki. Stalín dó meðan ég þreytti
stúdentspróf, rétt áður en ég fór til
Moskvu. Mér varð svo um dauða
Stalíns að ég næstum grét, ég hélt
að þetta þýddi endalok landsins. Ég
vai- ekki sá eini sem syrgði Stalín,
það gerðu mjög margir, jafnvel þótt
menn vissu um glæpi, aftökur og
hreinsanir, þetta er merldlegt en
skýrist af því að hann var löndum
sínum fóðurímynd og í nafni hans
höfðum við borið sigui- út býtum í
seinni heimsstyrjöidinni. Tilfinning-
ar fólks voru því tvíbentar. í minni
fjölskyldu var einn maður handtek-
inn á Stalínstímanum og sat hann í
fangelsi í fimmtán ár. Frænka Nínu
var handtekin vegna glæsilegrar
enskukunnáttu sinnar. Hún vann
m.a. um tíma sem einkaritari fyrir
konu utanrítósráðherra. Á stríðsár-
unum varð hún ástfangin af breskum
manni, það var nóg til þess að senda
hana til Síberíu. Fjölskylda Nínu var
því alltaf í andstöðu við rítósstjóm-
ina.“ Ég spyr hvort hún hafí þá ektó
verið hrædd. Nú er gripið til rúss-
neskunnar og þótt ég stólji ektó neitt
í rússnesku stól ég samt að hún var
einmitt alltaf hrædd. Svar Júrís
staðfestir niðurstöðu mína - jú, hún
var alltaf hrædd.
Kýr stóð á rödd hennar
Einu sinni var pabbi Nínu kallað-
ur til menningarmálaráðherra og
spurður af hverju hann væri ekki í
Flokknum. „Ef það væru fleiri
flokkar myndi ég ganga í Kommún-
istaflokkinn, en meðan hann er eini
flokkurinn í landinu þá bíð ég,“
svaraði hann, þetta svar dugði til að
hann fór aldrei í fangelsi, hann
kunni að sigla milli skers og báru.
Nú fer ég að forvitnast um náms-
feril Nínu. Júrí hefur eftir henni að
hún hafi ekki verið dugleg náms-
manneskja framan af. „Hún fór
snemma að fara með ýmis hlutverk
í kvikmyndum og það var á kostnað
námsins," segir Júrí. Svo fór hún í
listaháskóla og þá gekk námið bet-
ur. Þar lærði hún leiklist með ýms-
um hliðargreinum, söngurinn var þó
ekki þar efstur á lista, „Kýr hefur
staðið á rödd hennar," segir Júrí og
ég lít á hann í „forundran", hvað
meinti maðurinn. Þetta er þá rúss-
neskur málsháttur, ef menn eru
raddlitlir í Rússlandi er sagt að kýr
hafi troðið á rödd þeirra. Þetta var
frekar meinlegt fyrir Nínu þegar
hún starfaði í Æskulýðsleikhúsinu,
þar lék hún einkum unglinga, og
þurfti auk þess bæði að leika,
syngja og dansa, dansinn gekk
ágætlega en „kýrin“ setti stundum
strik í reikninginn hvað sönginn
snerti, mest lék hún í nútímaleikrit-
um. Ég spyr um afstöðu hennar til
leikstíls Staníslavskíjs, en það var
rússneskur yfirstéttarmaður sem
varð einn helsti frumkvöðull nú-
tímaleiklistar. Hann lagði mikla
áherslu á að leikarar „lifðu sig inn í“
hlutverk sín eftir bestu getu og
nýttu til þess eigin reynslu og til-
finningar. Nú hitti ég vel á, leik-
stjórinn sem Nína vann mest með
var mitóll aðdáandi leikstfls St-
aníslavskíjs og þess gætti sannar-
lega í uppsetningum hans, þessi
leikstfll er enn áhrifamitóll þar í
landi. Nína vann meira að segja
einu sinni með aðstoðarmanni sjálfs
Staníslavskíjs og eftir að hún flutti
til íslands fékk hún umræddan leik-
stjóra, Borodín, sem hún vann með í
tíu ár í Moskvu, til þess að leikstýra
verki eftir Turgenev í Borgarleik-
húsinu í Reykjavík - það er m.a. því
að þakka hve trúlega kenningum
Staníslavskijs er fylgt hvað þessi
uppsetning tókst vel og fékk góða
dóma, vill Nína meina.
Lék systur Leníns -
það bjargaði málinu
Júrí Resítov var starfsmaður
mannréttindadeildai- Sameinuðu
þjóðanna í Genf á árunum 1975 til
1980. Nína þurfti meðmæli til þess
að geta fylgt manni sínum þangað.
Nú voru góð ráð dýr, Nína var ekki
í flokknum og hafði ekki einu sinni
verið í ungliðahreyfingu Kommún-
istaflokksins, torsótt yrði því senni-
lega að fá meðmælin. Þá datt þeim
Júrí og Nínu gott ráð í hug. Hún
hafði einu sinni farið með hlutverk
systur Leníns í kvikmynd, hún
skrifaði þessar upplýsingar með
stórum stöfum í viðeigandi reit á
umsókninni og þá urðu hlutaðeig-
andi mjög glaðir og sögðu að sann-
arlega fengi hún meðmælin. í fram-
haldi af þessum umræðum lætur
Nína þess getið að þótt hún hafi
ekki verið í Flokknum hafi hún jafn-
an fylgst vel með stjórnmálum í
heimalandi sínu og geri það enn.
Stjómmálaástandið í Rússlandi
kemst þar með um stund á dagskrá.
Hvernig skyldi leggjast í þau hjón
að fara heim? Samræður á rúss-
nesku. „Þetta er annað land, en
þetta er okkar land,“ er niðurstaða
umræðnanna.
Eftir þær miklu breytingar sem
orðið hafa á undanförnum árum í
Rússlandi er ýmislegt þar orðið
miklu líkara því sem gerist í útlönd-
um, segja þau Júrí og Nína. „Það er
búið að koma á lýðræði og við erum
frjáls, það stóptir máli,“ segir Nína.
Með lögum skal land byggja, sagði
Njáll heitinn á Bergþórshvoli, og
þau orð tekur Júrí sér nú í munn.
Búið er að leiða trúarbragðafrelsi í
lög í Rússlandi. ,Áður fyiT vildu
áhrifamenn í rússneska Kommún-
istaflokknum ekki ræða um trúmál,
menn höfðu slíkt fyrir sjálfa sig, ég
var í þeim hópi sem ekki tilheyrði
kirkjunni, var óskírður þar til fyrir
tveimur árum. Þá skírði mig prest-
ur frá rússnesku rétttrúnaðarkirkj-
unni sem kom hingað og hann skírði
konuna mína líka,“ segir Júrí. „Ég
get ekki sagt að ég trúi hverjum
bókstaf sem stendur í Biblíunni, ef
það er mælikvarði á hvort ég er
kristinn þá vandast málið, en ef ég
væri spurður hvort ég trúi á eitt-
hvert æðsta afl sem leiðsögumann
okkar um lífið og eftir lífið, þá er ég
ti-úaður. Ég trúi því að eitthvað sé
eftir dauðann, en í hvaða formi veit
ég ekki, það getur bara ektó öðru-
vísi verið, varla gjöreyðileggst bæði
líkami og sál þannig að ekkert verði
eftir. Við vildum sjálfsagt mörg
gjarnan hafa það þannig að eftir
dauðann sameinuðum við þá
reynslu sem við höfum héðan og
líka það sem við tekur, en við ráðum
því ekki.“
Andinn á Túngötu 9
En skyldi Júrí hafa séð framliðið
fólk? Það er varla að ég komi mér
að því að spyrja svona spurningar,
sem er fjarska eðlileg þegar íslend-
ingar eiga í hlut en virðist eilítið á
skjön þegar rætt er við rússneskan
mann. Júrí tekur spurningunni hins
vegar vel og mér til mikillar furðu
segir hann mér að í húsinu á Tún-
götu 9 búi „góður andi“, eins og
hann orðar það. „Ég sá hann að
næturlagi og ávarpaði hann, bauð
honum góða nótt, en hann svaraði
ekki. Ég held að þetta sé karlmað-
ur, annars var hann nokkuð óljós að
gerð. Hann er á þriðju hæðinni og
þar hefur hann það rólegt, hefur
gott pláss og verður ektó fyrir mikl-
um truflunum af okkur, mannver-
unum. Þessi andi var ektó óþægileg-
ur, mjög kurteis. Meistari Þórberg-
ur sagði mér oft frá svona hlutum
þegar ég heimsótti hann, hann sagði
mér meðal annars frá vél sem sov-
éskur verkfræðingur hafði búið til
og tók mynd af árunni í kringum
fólk, áran breytist þegar fólk veik-
ist. Nota má þennan útbúnað til
þess að athuga heilsufar fólks, það
er kannstó ektó búið að finna til ein-
kenna þótt áran sé farin að breyt-
ast.
Við þræðum hina dulrænu flóru
og tökum drauma næst fyrir. Ektó
kveðst Júrí vera trúaður á forspá
drauma. „Mig dreymir ektó mitóð,
en ef mig dreymir þá er það í sam-
bandi við raunverulega atburði, sem
áttu sér stað eða þá tengjast
áhyggjum sem ég hef. Draumar
mínir endurspegla frekar það sem
hefur gerst heldur en það sem á eft-
ir að gerast. Mertólegasti draumur
sem mig hefur dreymt var á þá leið
að mér þótti ég vera orðinn fullorð-
inn maður, en allt í einu kemst upp
að ég hef ekki tekið neitt jiróf frá
því ég var í barnaskóla. Eg var í
draumnum dauðhræddur um að ég
gleymdi stærðfræði og öllu öðru
sem ég hafði lært og líf mitt yrði
„gjaldþrota" út af þessu. Þetta end-
urspeglar gamlar áhyggjur mínar
af því að falla á prófi, ég var alltaf
hræddur um að falla, en féll aldrei á
einu einasta prófi, allt frá barna-
skóla og til þess er ég úrskrifaðist
frá háskóla sem sérfræðingur í mál-
efnum Vesturlanda. Ég skrifaði
tvær ritgerðir, aðra um fjölskyldu-
vandamál í Sviþjóð, þótt ég verði að
viðurkenna að ég hef enga persónu-
lega reynslu af sænskum konum -
taktu eftir að ég segi sænskar kon-
ur, ekki aðrar konur,“ og nú hlær
Júrí. Síðari ritgerð hans var um al-
þjóðleg vandamál, hann er doktor í
þjóðarétti.
Júrí hefur mikið lesið og skrifað
um refsirétt, ég spyr um álit hans á
dauðarefsingu sem hefur verið mik-
ið rætt um, nú síðast í tengslum við
nýlegar aftökur í Bandaríkjunum.
„Ég skrifaði mitóð á móti dauða-
refsingum í Rússlandi, en ég hef
mínar efasemdir núna um þessi
mál. Ef lagðar eru niður dauðarefs-
ingar verða fangelsismál að vera í
góðu lagi. í Rússlandi er ástandið í
fangelsismálum alveg voðalegt, það
getur orðið þeim dýrkeypt sem
refsað er fyrir lítilfjörleg afbrot. f
fangelsunum eru þeir settir með
hreinræktuðum afbrotamönnum
sem taka til við að „ala þá upp“.
Nauðsynlegt er að halda þeim sem
verður eitthvað á og hinum sem eru
glæpamenn vandlega aðstóldum.
Astandið er slíkt að fangarnir verða
að stóptast á um að sofa, það eru
ekki nógu mörg rúm fyrir þá alla.
Rússneskir stjórnmálamenn
Talið er aftur farið að beinast að
Rússlandi. Hverjir skyldu vera þeir
rússneskir stjómmálamenn sem Júrí
finnst mest til um? „Nú er búið að
koma lýðræði á í Rússlandi og þá
„halda allir kjafti,“ segir Júrí og bak
við glettnina í orðum hans býr alvar-
legur undirtónn. „En þeir tímar voru
að það var lífshættulegt að nefna
breytingar á stjómmálaháttum í
landinu. Nitóta Khrústsjov var mjög
kjarkaður þegar hann fór að gagn-
rýna Stalín og stalínisma, það hefði
getað orðið honum dýrt. Allt frá
þeim tíma hefur stjómkerfið í Rúss-
landi verið að þróast í lýðræðisátt.
Síðari ár komu upp mjög snjallir
stjómmálamenn eins og til dæmis
Kosygín, sem var að koma mjög
mikilvægum efnahagsbótum á í
Rússlandi, það er þegar komið var á
því kerfi að menn máttu eiga hús í
sameign, og þegar farið var að smíða
í stóram stfl einkabíla - Lödu og síð-
ast en ektó síst þegar Rússum var
leyft að fara til útlanda, ekki til
Bandaríkjana en til Júgóslavíu og
fleiri austantjaldslanda. Það var
kristalsklárt árið 1987 að Gorbatsjov
var orðinn hreinræktaður lýðræðis-
sinni. Sumir litu feril hans mjög al-
varlegum augum, jafnvel svo að þeir
hefðu verið tilbúnir að „kála“ honum.
Ég var einu sinni kallaður „mann-
réttindamaður Gorbatsjovs", og er
stoltur af þeim titli. Á valdatíma
Gorbatsjov var komið á lýðræði í
Rússlandi og þá voru samþykkt mik-
ilvæg lög, svo sem lög sem heimiluðu
fóltó ferðafrelsi, félagsfrelsi, trúar-
bragðafrelsi og samviskufrelsi.
Jeltsín er umdeildur maður en hann
hefur unnið erfitt og mertólegt starf
á undanförnum árum.“
Nú fer að nálgast sú stund að þau
Nína og Júrí haldi heimleiðis til
Rússlands, þau hafa verið hér leng-
ur en reglur segja til um. Ég spyr
Jurí hvað hann hyggist taka sér fyr-
ir hendur næst. „Ég mun starfa
áfram í utanríkisþjónustunni ef ég
fær starf sem mér finnst spennandi
en einnig mun ég kenna þjóðarétt
við háskóla í Moskvu, loks verð ég
áfram í nefnd í Genf sem fjallar um
afnám kynþáttamisréttis," svarar
hann. Eitt vandamál er þó við að
eiga í sambandi við brottförina héð-
an, Nína segist vera orðin háð ís-
landi eins og fíkniefni. „I fyrsta
stópti sem hún kom til Islands vildi
hún fara með sömu flugvélinni aftur
heim, en nú vil hún ekki fara héð-
an,“ segir Júrí og hlær. Hvað skyldi
henni finnast svona skemmtilegt
hér? „Fyrst og fremst er það fóltóð
sem stóptir máli í þessu sambandi,
hér er mitóð um vel menntað fólk og
víðsýnt. í Sviss var mikið um smá-
borgara, hér er þeir varla til,“ segir
Nína. Hún segist líka vera mjög
hrifin af íslenskri náttúru og jafnvel
veðurfari. „Henni líkar betur rign-
ing en sólstón, og hér er mjög góður
matur að autó,“ segir Júrí. Hann
lætur fljóta með að þau hjónin séu
áhugafólk um myndlist og Nínu lító
sérdeilis vel list Kjarvals og Tolla,
sjálfur heldur hann mitóð upp á
Nínu Tryggvadóttur.
Þau Júrí og Nína eiga tvítugan
son, Aiexai, sem stundað hefur nám
við Háskóla íslands, en um þessar
mundir er hann, að sögn föður hans,
að vinna með íslenskum kaupsýslu-
mönnum við að selja lýsi til Rúss-
lands, að autó reynir hann að selja
Rússum lifur, sem eins og Júrí seg-
ir, Islendingar henda bara í sjóinn
en er hin dýrmætasta vara í Rúss-
landi. „Hugsanlega mun hann vinna
fyrir íslenskt fyrirtæki í Moskvu en
það er þó allt á umræðustigi," segir
Júrí. Nína hugsar sér að taka upp
þráðinn á ný þegar hún kemur til
Moskvu og starfa með Æskulýðs-
leikhúsinu sem hún vann við áður,
sami maður heldur þar enn um
sjórnvölinn og þegar hún var þar
starfsmaður. I framhaldi af umræð-
um um framtíðarhorfur Nínu læðist
upp úr Júri að hann hafi samið eitt
leikrit. „Ég samdi það meðan ég var
í Genf og er Guðs feginn að það var
aldrei sett á svið,“ segir hann. Ég
vil vita meira um leikritið en hann
er aldrei þessu vant tregur til svars.
Loks dregst upp úr honum að leik-
ritið hafi fjallað um hann sjálfan.
,.Ég var sem embættismaður Sa-
meinuðu þjóðanna að berjast gegn
tilraunum vondra manna sem vildu
stofna til heimsstyrjaldar og ég
bjargaði heiminum," segir hann svo
hæversklega. Þótt leikritið hafi
aldrei komist á svið var það gefið út,
„en enginn vildi sviðsetja það, og
það er gott,“ bætir Júrí við. Hann
hefur þó verið sigursæll á öðru sviði
bókmenntanna, hann hefur þýtt
mitóð af erlendum bókmenntum á
móðurmál sitt, bæði úr íslensku,
sænsku, ensku, dönsku og þýsku.
„Ég þýddi til dæmis mertólega bók
um náttúru Grænlands, þar leikur
stór hlutverk fiskurinn lúsífer, sem
m.a. hefur veiðst við Vestmannaeyj-
ar. Hrygna þeirar tegundar er 5.000
sinnum stærri en hængurinn, það er
nokkuð mitóll stærðarmunur og
bendir varla til merkilegs kynlífs,“
segir hann. Við nánari íhugun
treystum við okkur þó ekki til þess
að fullyrða neitt afgerandi um það
atriði.
Laxveiðar og erfítt verkefni
En hvað skyldi hafa verið erfið-
asta verkefni Júrís í starfi hans sem
sendiherra Rússlands á íslandi? „Ég
hef sem betur fer ektó fengið mörg
erfið verkefni hér, mitt helsta vanda-
mál hefur kannsi verið að ég á bágt
með að segja nei við fólk.“ Orðum
sínum til sannindamertós tekur hann
upp vasabók og sýnir mér hvað hann
er búinn að bóka þann daginn, og
það er sannarlega talsvert sem bíð-
ur. Ég sé að hann á þar á meðal að
tala á leynifundi. Hvaða fundur er
það? spyr ég. „Ef þetta er leynifund-
ur þá er þetta leynifundur og ektó
meira um það,“ svarar hann og lokar
vasabótónni. Ég spyr aftur um erfið-
asta verkefnið. „Það er leiðinlegt að
hafa ektó getað leyst úr Smugudeil-
unni, þetta er vandræðamál og best
væri að geta komið því úr sögunni,“
svarar hann þá að bragði.
Það er ektó bara Nína sem sakn-
ar ýmislegs frá íslandi. Júrí Resítov
hefur eignast hér marga vini. Einn
þeirra er Þorsteinn á Skálpastöðum
í Borgarfirði, með honum fór Júrí
nýlega í mikla „fjósaferð".
„Hverslags ferð er það?“ spyr ég.
Jú, Þorsteinn ætlar að byggja nýtt
fjós og þess vegna fóru þeir vinirnir
víða til þess að skoða fjós. Þorsteinn
er að sögn Júrís ekki aðeins kúa-
bóndi heldur einnig formaður veiði-
félags Grímsár. Skyldi Júrí oft hafa
farið í laxveiði í þeirri á? „Nei,
bændur eru ekki bankastjórar og
þótt Þorsteinn sé formaður félags-
ins borgaði hann úr eigin vasa veiði-
leyfið í einn dag í það eina stópti
sem hann bauð mér að veiða í
Grímsá,“ svarar Júrí. „Þetta er
mertólegt, í gamla daga þegar
Rússland var óvinur Islendinga
númer eitt, var rússneskum sendi-
herra boðið að vera á laxveiðum í
hverri einustu viku, vegna þess að
íslendingar vildu þá selja sfld til
Rússlands. Ég hlýt hins vegar að
vera ómertólegur maður - ég er bú-
inn að vera hér í sex ár og mér hef-
ur aldrei verið boðið í laxveiðar.
Kannstó er Rússland orðið svo
ómertólegt að það teljist ektó til við-
stóptalanda lengur. Þó erum við
með reikning í Landsbankanum þar
sem við erum með öll okkar við-
stópti. Ég veit að vísu ektó hvort
sendiherrar annarra landa hafa
fengið boð í laxveiðar á þessum
sama tíma. Kannstó ektó. Ég bauð
einu sinni sendiherrum annarra
landa hér að vera með mér við
Reynisvatn, í landi Ólafs Skúlason-
ar bónda. Ég er aldursforseti sendi-
herra hér á landi og gerði þetta
þess vegna. Þá viðurkenndi sendi-
herra Bandaríkjanna að honum
hefði þá í fyrsta skipti verið boðið í
veiði á íslandi. Menningartengslin
milli íslands og Rússlands eru hins
vegar lífleg og hafa lengi verið. Þeg-
ar maður kemur á íslenska bónda-
bæi sér maður oft í hillum mertóleg-
ar rússneskar bækur eins og t.d.
Meistarinn og Margarita, sem var
snilldarlega þýdd á íslensku af Ingi-
björgu Haraldsdóttur, ég vona að
engir atburðir í heimssögunni
megni að hafa neikvæð áhrif á
menningarsamstópti þessara
tveggja landa."
JÚRÍ: Nikíta Khrústsjov var mjög
kjarkaður þegar hann fór að gagnrýna
Stalín og stalínisma, það hefði getað
orðið honum dýrt. Allt frá þeim tíma
hefur stjórnkerfið í Rússlandi verið að
þróast í lýðræðisátt. NÍNA: „Fyrst og
fremst er það fólkið sem skiptir máli í
þessu sambandi, hér er mikið um vel
menntað fólk og víðsýnt.