Morgunblaðið - 25.03.1999, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 25. MARZ 1999 33
Skúlasonar frá fjórða áratugnum
sem uppi hanga eins og allir geta
gengið úr skugga um. Annað mál
er að brautryðjendurnir voru ekki
beinlínis í framvarðsveit núlista
þótt ýmsar tilraunir og uppákom-
ur Kjarvals sköruðu þær óneitan-
lega. En það er raunar einnig
nokkuð langt frá myndum Snorra
og Þorvaldar til hins róttækasta í
núlistum álfunnar á fyrirstríðsár-
unum. Sjálft hugtakið, módern-
ismi, hvað sjónlistir áhrærir, teng-
ist listastefnu sem dafnaði í Kata-
lóníu í lok síðustu aldar með rætur
í þjóðernisrómantík, Renaixenca,
og var í beinum tengslum við þau
nýviðhorf í Evrópu, sem áður-
nefndir og raunar margir fleiri
ruddu rúms. Atti einkum við á
sviði afmarkaðrar húsagerðarlist-
ar svo og listiðnaðar sem sótti
skyldleika til listíða á Englandi og
æskustílsins, þróaðist síðan á
ýmsa vegu til heimstyrjaldarinnar
fyrri. Hvað húsagerðarlistina
snerti kvíslaðist stefnan í þrjár
áttir og ber fyrstan að nefna Ant-
onio Gaudi, en auk hans þá
Francesco Berenguer, Joan Rubió
og Josep Maria Jujol, síðan Lluís
Doménech i Montaner, sem teikn-
aði tónlistarhöllina í Barcelona, er
reis 1904-8, Jeroni Granell og Ant-
oni Gallissá. Loks Joseph Puig
með sinn nýgotneska stíl sbr.
Casaramona verksmiðuna í
Barcelona.
Hugtakið festist svo'við allar
nýstefnur og nýtískuleika
er fram komu í arkitektúr
og myndlist allt til skilanna er síð-
módernisminn leit dagsins ljós í
upphafí áttunda áratugarins og
menn þekkja hér betur undir nafn-
inu, postmódernismi, og síðustu
misseri hefur valdið svo miklum
deilum og hugaræsingi meðal
fræðifauska í bókmenntum og
heimspeki hér á útskerinu.
Hvað hræringarnar á fjórða ára-
tugnum snertir, var helst um að
ræða hvörf innan módernismans í
átt til róttækai'i og óhlutlægari
túlkunarmáta með samfélagsraun-
sæi í bland. Gerjun sem var öllu
nær meginstraumum núlista í álf-
unni en áður hafði sést. Hér er
einnig alrangt að líta svo á, að
landslagið hafi alla jafna skipað
lægri sess en önnur myndefni í
módernismanum, því hann gerir
ekki upp á milli hinna þriggja
gnmnþátta og sígildu meginvið-
fanga málaralistarinnar, sem skil-
greinast á frönsku, Figure - Pa-
ysage - Marine, mannvera - lands-
lag - haf. I ljósi þessa er illskiljan-
legt hví málarar eins og Jón Þor-
leifsson og Júlíana Sveinsdóttir eru
ekki í þessum hópi einkum í ljósi
þess að þetta var tvímælalaust
frjósamasti áratugur í listferli
Jóns, og ábyggilega hægt að finna
þar myndverk sem Hriflujónasi
hefði fundist vond lykt af, Gefjun-
ai-glugginn rúmaði nefnilega ekki
nema rétt stikkprufu af því öllu.
Hér hefði málverk Jóns,
Grjótpramminn á Reykjavíkurhöfn
frá 1940, fallið að hugmynd sýn-
ingarinnar sem og flís við rass,
bæði hvað þjóðfélagsraunsæi og
útfærslu varðar, en kannski ekki
einslita sósíalíska hugmyndafræði
vestursins.
að var fyrst eftir seinni
heimstyrjöldina að módern-
isminn kvíslaðist merkjan-
lega í tvennt hérlendis, tvær and-
stæðar fylkingar þ.e. áhangendur
hlutveruleikans og hins sértæka,
abstrakta, sem fljótlega lenti sam-
an. Hinir róttækustu burtkústuðu
um stund öllu hlutlægu úr mynd-
fletinum, þar á meðal landslaginu,
álitu það og manninn ekki eiga
heima í nýsköpun tímanna. En vel
að merkja höfnuðu fæstir upphafs-
menn óhlutlægan málverksins ytra
fortíðinni sem slíkri, það er af og
frá, nema þeir væru blindaðir af
pólitísku ofstæki. Það telst nor-
rænn miskilningur, því hér var
öðru fremur um að ræða ferska
endurnýjun í anda nýrri tíma og
framfara á tækni og vélaöld. Höfn-
un fortíðarinnar var í grunni sín-
um sprottin af pólitískri henti-
stefnu byltingarafla, múgsefjun og
ofstæki í nafni samvirkrar
framníngar þjóðreisnar. Upphaf-
lega á dögum frönsku byltingar-
innar, sem á seinni tímum á sér
helst hliðstæðu í múgæðinu í Rúss-
landi eftir byltinguna ásamt menn-
ingarbyltingunni í Kína. Einu
skelfilegasta niðurrifi menningar-
verðmæta sem þessi öld frambar,
sem olli því að tvö mestu skáld og
bestu synir rússnesku þjóðarinnar
Jesenín og Majakovskí lögðu í ör-
vætningu hönd á sig með nokkurra
ára millibili. Og ekki dugðu loft-
árásir vestursins á Dresden, sem
líkast til voru gerðar að undirlagi
Stalíns, heldur bætti Ulbricht um
betur eftir stofnun Alþýðulýðveld-
isins, sennilega til að þóknas
barnavininum! Angi þessarar
höfnunaráráttu og niðurrifsstarf-
semi kemur á seinni tímum eink-
um fram í öfgafullri andstöðu við
málverkið og fagurfræðina, og svo
eiginlega allt sem ekki er in á
hverjum tíma og stjórnast er svo
er komið skondið nokk af hráum
markaðsöflum beggja vegna Atl-
antsála. Málverkið er nú aftur höf-
uðóvinurinn, sem andstæða hug-
myndafræðilegrar nýsköpunnar
líkt og á áttunda áratugnum, en þá
vill mönnum hrapallega yfirsjást
hið yfirgengilega flóð hugmynda-
fræði og kenninga sem óðu uppi á
mektardögum abstraktsmálverks-
ins og allt það meinlæti sem þeim
fylgd, og telst í eðli sínu ekkert
annað en hrein og klár hugmynda-
fræði, þótt á öðrum grundvelli
væri.
Það er helst vegna hinna
gi-einilegu umskipta eftir
heimstyrjöldina síðari, sem
menn miða alla framsækna mynd-
list og núviðhorf við ártalið 1945.
Hugtakið „samtímalist varð til,
sem ekki síður en „módernismi á í
grunneðli sínu erfitt uppdráttar til
kórréttrar skilgreiningar hér á
landi. Einkum af 1968 kynslóðinni
og sporgöngumönnum sem vilja
einangra alla nútímalega hugsun
við sjálfa sig og hvöríin í kringum
1970. Það á jafnt við í myndlist sem
bókmenntum að slíkum er fyrir-
munað að líta lengi'a til baka, og er
þegar allt kemur til alls í hárfínu
samræmi við hina frægu stefnuyf-
irlýsingu módemismans, í listum
liggur engin leið til baka, sem við-
komandi hafa þó hafnað opinber-
lega. Samræðan er mun opnari og
lýðræðislegri í hinum stærri þjóð-
félögum og þar skilja menn þá eðli-
legu þörf listamanna að vera sam-
kvæmir uppruna sínum og mennt-
un lífið í gegn, viðurkenna viðhorf-
in og verk þeirra sem fullgilda
samtímalist við hlið yngri kynslóða.
Engir afskrifaðir hvort heldur þeir
aðhyllast ófomlega listsköpun, art
infomel, eða strangflatalist, né allt
þar á milli og fyi’rum taldist til rót-
tækustu núviðhorfa ...
Báðar sýningarnar er rétt að
gaumgæfa en hér hefði fýllri skil-
greininga verið þörf til að gera
gesti safnsins að virkari þáttakend-
um í samræðunni, og engan veginn
mögulegt að kyngja slíkum vinnu-
brögðum athugasemdalaust.
Morgunblaðið/Kjartan
GRETAR Reynisson í sýningarsal gallerís Ingólfsstrætis 8.
ársins. Hins vegar höfum við
sjálft myndmálið sem birtir
okkur reynsluna af því að vera
í tínianum."
Sýningin er opin fimmtudaga
til sunnudaga kl. 14-18 og lýk-
ur 25. apríl. Gallernð er lokað
yfir páskana.
Barátta manna
og dýra
Sýningin 1998
í Ingólfs-
stræti 8
SÝNING á verkum Gretars
Reynissonar verður opnuð í
galleríi Ingólfsstræti 8 í dag,
fimmtudag, kl. 17. Sýningin ber
heitið 1998 en verkin eru unnin
frá síðustu viku desembermán-
aðar 1997 til fyrstu viku janúar
1998.
Gretar hefur haldið 16 einka-
sýnignar og gert á fimmta tug
leikmynda fyrir leikús.
í umfjöllun segir Ólafur
Gíslason: „Sem fyrr er megin-
ramminn um verkin tíminn -
tíminn eins og við mælum
hann eftir gangi himintungl-
anna annars vegar og tíminn
eins og við lifum sjálf okkur í
honum hins vegar. Annars
vegar höfum við tímann sem
hlutlægan rainma eða umgjörð
um líf okkar eins og hann birt-
ist í fjölda og uppröðun
vikuplattanna eftir mánuðum
Lesið úr
þýðingum
Kópavogs-
skálda
GYLFI Gröndal, Hjörtur
Pálsson, Hrafn A. Harðarson
og Eyvindur P. Eiríksson lesa
úr þýðingum Kópavogsskálda
í kaffistofu Gerðarsafns,
Listasafni Kópavogs, í dag,
fimmtudag kl. 17-18. Upplest-
urinn er á vegum Rithstar-
hóps Kópavogs. Aðgangur er
ókeypis.
Vortónleikar
kórs FB í
Seljakirkju
KOR Fjölbrautaskólans í
Breiðholti heldur vortónleika
í Seljakirkju í dag, fimmtu-
dag, kl. 20.30. Á dagskrá eru
þjóðlög frá ýmsum löndum
og dægurlög. Einsöng og
hljóðfæraleik með kórnum
sjá kórfélagar um sjálfir.
Stjórnandi er Erna Guð-
mundsdóttir.
KVIKMYJVÐIR
Kringlubfó, Saga bíó
og Stjörnubíó
MIGHTY JOE YOUNG
★★
Leikstjórn: Ron Underwood. Handrit:-
Merian €. Cooper og Ruth Rose. Að-
alhlutverk: Bill Paxton, Charlize
Theron, David Paymer og Regina
King. Walt Disney 1998.
JILL hefur alltaf átt heima í Af-
ríku og er besti vinur risagórill-
unnar Joe. Joe er í hættu vegna
veiðiþjófa sem vilja græða á hon-
um, og því þarf að flytja hann á
vemdað svæði í Bandaríkjunum.
Vondir glæpamenn gefast ekki
auðveldlega upp og elta Joe uppi.
Þessi mynd er afskaplega
ófrumleg og fyrirsjáanleg. Sögu-
þráðinn þekkjum við úr mörgum
dýramyndum; góðir á móti vond-
um og apinn bjai'gar barni úr
hættu einmitt þegar á að fara að
skjóta hann.
Myndin er hins vegar ágætlega
gerð að öllu leyti. Leikararnir
standa sig vel og tæknibrellur eru
vel af hendi unnar.
Vinátta bams og dýrs er alltaf
líkleg tO vinsælda meðal bama, og
mörgum á eflaust eftir að líka þessi
mynd og lifa sig auðveldlega inn í
ævintýri risavöxnu górillunnar.
Hildur Loftsdóttir
Fréttir á Netinu ýi> mbl.is
/\LLTAf= eiTTHVAÐ NÝT7
ENDURMENNTUNARSTOFNUN
HÁSKÓLA ÍSLANDS
• i't
Sjálfstætt fólk
Nýtt námskeið hefst 6. apríl
ENDURTEKIÐ VEGNA FJÖLDA ÁSKORANA

1

Námskeið í samvinnu við Þjóðleikhús
Fjallað verður um skáldsöguna
Sjálfstætt fólk eftir Halldór Laxness,
aðdraganda hennar og MriWÍ?f'iré ýmsum hliðum.
Kennari: Halldor Guðmunc
Kennsludagar: 6. - 8. - 13. - 15. apríl. Kl. 20.15 - 22.15.
Þátttakendur eiga kost á afslætti á ákveönum sýningum Þjóöleikhússins á Sjálfstæöu fólki.
Umræður verða 27. apríl að viöstöddum aðstandendum sýningarinnar.
Upplýsingar og skráning í síma 525 4923. Netfang: endurm@hÍ.ÍS