Morgunblaðið - 27.03.1999, Síða 66

66 LAUGARDAGUR 27. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Skinfaxi 90 ára
Á ÞESSU nýbyrjaða
ári, 1999, eru liðin 90 ár
frá því að Ungmennafé-
lag Islands hóf útgáfu á
tímariti sínu Skinfaxa og
hefur það verið gefið út
óslitið síðan. Það verður
að teljast mjög gott að
aldrei skuli hfa fallið
niður útgáfa þessa blaðs
sem nú er í mikilli sókn
og hefur staðið vel tím-
ans tönn. Skinfaxa mun
verða gert hátt undir
höfði í tilefni þessara
tímamóta á árinu. Skin-
faxi hefur í öll þessi ár
flutt fréttir af starfi ung-
mennafélagshreyfingar-
innar vítt og breitt af
landinu, auk þess að vera málgagn
hreyfingarinnar út á við.
Á síðasta ári hóf Ungmennafélag
íslands útgáfu á nýju íþróttablaði
sem hlaut nafnið sportlíf og hafa við-
tökur verið mjög góðar og má telja
líklegt að sportlíf eigi eftir að verða
víðlesið íþróttablað í framtíðinni ef
fram fer sem horfir.
Rétt er að geta þess að
á árinu 1999 eru einnig
liðin 90 ár frá því að
grunnur var lagður að
landsmótum Ung-
mennafélags Islands.
Það landsmót sem talið
er það fyrsta var háð á
Akureyri sumarið_ 1909.
Landsmót UMFÍ eru
fjölmennustu og fjöl-
breyttustu íþróttamót
sem haldin eru á landinu
og eru þau ávallt mikið
tilhlökkunarefni innan
ungmennafélagshreyf-
ingarinnar þegar nálg-
ast sá tími að þau fari
fram. Öll landsmót Ung-
mennafélags íslands hafa verið hald-
in utan Reykjavíkur. Það má því með
sanni segja að ungmennafélagshreyf-
ingin eigi sínar sterku rætur úti á
landi og víst er að Ungmennafélag ís-
lands hefur ávallt látið sig málefni
landsbyggðarinnar varða og verið
málsvari hennar og verður það von-
Ungmennafélög
Það er skoðun mín,
segir Þórir Jónsson, að
ungmennafélagshug-
sjónin eigi fullt erindi
til íslensku þjóðarinnar
í dag, ekki síður en
þegar hún var stofnuð í
upphafí aldarinnar.
andi um ókomin ár. Því ef ekki tekst
að halda uppi öflugri landsbyggð,
hvað verður þá um höfuðborgarsvæð-
ið?
Þegar fólk velur sér búsetu eru
nokkur grundvallaratriði sem þurfa
að vera til staðar til að búseta geti
talist álitleg og á þetta einkum og sér
í lagi við þegar fólk hugleiðir flutning
út á land. Þau atriði sem virðast vega
♦
Þórir
Jónsson

ISLEJVSKT MAL
UM dróttkvæðan bragarhátt.
VII hluti.
Umsjónarmaður ímyndar sér
að slíkar kenningar og þær sem
síðast voru taldar hafi skáldum
og unnendum kveðskapar þótt
bestar. Myndhverfingin er svo
gagnger að land verður sjór.
Haki var sækonungsheiti, land
hans er ekkert land, hann var
alltaf úti á sjó, en vissara að geta
þess, að þetta land væri blátt. Þá
fór ekkert á milli mála.
Myndmál margra dróttkvæða-
skálda er ákaflega merkilegt.
Nú skulum við hyggja aftur að
vísu Kormáks Ögmundarsonar:
Brámáni skein brúna
brims und ljósum himni
Hristar hörvi glæstrar
haukfránn á mik lauka.
En sá geisli sýslir
síðan gollmens Fríðar
hvarma tungls ok hringa
Hlínar óþurft mína.
Eg sagði áður að annað meg-
ineinkenni á stíl dróttkvæða
væri óeðlileg orðaröð. Nú ætla
ég að reyna að slá fleiri en eina
flugu í höggi og byrja á því að
taka vísuna saman, sem svo er
kallað, en það merkir að raða
orðum hennar í sem skaplegast
setningafræðilegt samhengi. Er
það venjulega ærin nauðsyn við
skýringar dróttkvæða. Saman-
tekning gæti verið svo:
Haukfránn brámáni hörvi
glæstrar lauka brims Hristar
skein á mik und ljósum himni
brúna. En sá hvarma tungls
geisli gollmens Fríðar sýslir síð-
an óþurft mína ok hringa HJínar.
Þessi vísa er um það, þegar
Steingerður Þorkelsdóttir leit á
skáldið, en það augnatillit varð
honum seinna til óþurftar. Jæja,
ekki verður komist hjá beinum
orðskýringum, um leið og við
reynum að gera okkur grein fyr-
ir snilld skáldsins í meðferð
mynda og líkinga: Máni er nátt-
úrlega tungl, en máninn undir
bránni er aldeilis ekki venjulegt
tungl, heldur kenning fyrir auga.
Haukfránn er tindrandi sem í
hauki; augnaráð þeirra fugla var
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
998. þáttur
ekki dauflegt. Lauka brim er
þess konar brim sem verður til
af jurtum (laukum), það er kenn-
ing fyrir öl. Hrist var valkyrja.
Sú valkyrja, sem ber mönnum
öl, er kona. Konan í vísunni
(Steingerður) er glæst hörvi. Að
glæsa er að gera eitthvað glæsi-
legt, en hörvi er þágufull af
hör(r)= lín. Konan hefur glæst
sig (og var þó glæsileg fyrir)
með því að skartbúast líni. En
hvað gerði nú brámáninn? Auð-
vitað skein hann, því að máninn
skín. Þessi máni var á sérkenni-
legum himni, brúna himni. Hver
skyldi sá himinn vera, sem er yf-
ir augabrúnum okkar? Ætli það
sé ekki ennið? Og ennið á Stein-
gerði var ljóst. Hún hefur verið
ljós yfirlitum. Kormákur var allt
of gott skáld til þess að láta brá-
mána *Iíta. Máninn skín. Og
hann var alltof mikið skáld til
þess að láta mána vera undir
enni. Máninn var á brúna himni.
Nema hvað. „Máninn hátt á
himni skín.“
★
Hlymrekur handan kvað:
Trausti úr tönnunum stangaði,
í tilbreytinguna langaði;
út úr sér spýtti
íslensku skítti,
en utanlands tæjumar fangaði.
★
Laufey
Þetta góða nafn er vandskýrt.
í norrænum goðsögum hét móð-
ir Loka Laufey og hefur verið
gyðja, því að Loki var blending-
ur ása og jötna, og faðir hans var
jötunn.
Langtrúlegast er að fyrri
hlutinn, lauf, sé skylt sögnunum
lofa og leyfa í merkingunni að
hrósa, svo og lo. ljúfur, en síðari
hlutinn sé hvorugkynsorðið
ey=gæfa, gifta, sbr. Eysteinn
o.s.frv. Laufey ætti eftir þessu
að vera „hin lofsverða, ljúfa og
gæfusama".
Hér er sem sagt hafnað þeirri
skýringu að tengja nafnið við
lauf á trjám eða eyju úti í hafi.
Vitað er að Laufey er gert að
skírnarheiti meyja á Islandi ein-
hvern tíma á bilinu 1855-1870.
Elst gæti verið Laufey, dóttir sr.
Björns Halldórssonar í Laufási,
fædd 12. júlí 1857, og eru hæpn-
ar þjóðsögur um að hann hafi
skírt hana eftir bænum í Lauf-
ási, sbr. og bróðurdóttur hennar,
Laufeyju Vilhjálmsdóttur.
En vafalaust hefur prestur
þótt djarfur að skíra dóttur sína
eftir móður Loka, en hefur verið
nógu lærður til þess að vita að
hún var gyðja.
Nafnið tók vel við sér.
Ár 1910 131, þar af 31 fædd í
Reykjavík og 22 í Eyjafjarðar-
sýslu.
Skírðar árin 1921-1950 184.
f þjóðskrá 1989 527 + 104 (að
síðara nafni).
★
„Heiftin er eitt andskotans
reiðarslag. Hún afmyndar alla
mannsins limi og liði, hún kveik-
ir bál í augunum, hún hleypir
blóði í nasirnar. Bólgu í kinnarn-
ar, æði og stjórnleysi í tunguna,
deyfu fyrir eyrum. Hún lætur
manninn gnísta með tönnunum,
fljúga með höndunum, æða með
fótunum. Hún skekur og hristir
allan líkamann og aflagar, svo
sem þegar hafíð er upp blásið af
stórviðri. Og í einu orði að segja:
Hún gjörir manninn að ófreskju
og að holdgetnum djöfli í augum
þeirra, sem heilvita eru. Og ef
hún svo afskræmir ásýnd
mannsins fyrir öðrum mönnum,
hverninn mun hún þá ekki af-
mynda sálina í Guðs augliti?"
(Jón Vídalín biskup)
Vilfríður vestan kvað:
Brúðgumann blindfullan lögðu
upp í bólið hjá Kristrúnu Ögðu,
síðan upphófu mjálm,
svona upprisusálm,
og amen prestarnir sögðu.
Auk þess fær Jón Baldvin
Halldórsson stig fyrir taka við í
staðinn fyrir „taka yfir“. Og í
framhaldi af lið II í tíningi næst-
síðasta þáttar leggur Steingrím-
ur Pálsson í Reykjavík til að
sagt verði hlýrra fremur en
„heitara“. „Var ekki bara hlýrra
hér en í Kaupmannahöfn?"
Enski boltinn á Netinu ^mbl.is
Al LTA/= eiTTHVCAO A/Ý7~l
mjög þungt eru: Hvemig er grunn-
skólinn og skólinn? Hvernig eru
menningarmálin, umhverfismálin,
æskulýðsmálin og íþróttamálin?
Ungmennafélögin hafa haldið uppi
öflugri menningarstarfsemi úti á
landi og má í því sambandi nefna hið
öfluga leiklistarstarf sem ungmenna-
félögin hafa rekið með mikilli prýði í
hartnær heila öld og verður að teljast
mikill fengur fyrir hinar dreifðu
byggðir.
Þá hafa ungmennafélögin lagt sitt
lóð á vogarskálamar í umhverfismál-
um og má í því sambandi nefna skóg-
ræktina sem mjög mörg ungmenna-
félög beittu sér fyrir strax á upphafs-
árum hreyfingarinnar hér á landi.
Um það vitna hinir fjölmörgu skógar-
reitfr úti um allt land.
Ekki er hægt í þessu greinarkomi
að fjalla um störf ungmennafélaga án
þess að minnast á æskulýðs- og
íþróttastarf hreyfingarinnar.3
I ungmennafélögunum hafa margir
af forystumönnum þjóðaiinnar stigið
sín fyrstu spor á félagsmálabrautinni
og unnið mikið og óeigingjamt starf
fyrir sína heimabyggð'og síðar meir á
landsvísu. Ég verð að segja það að
margan góðan ungmennafélagann hef
ég hitt á þingum og fundum hjá Sam-
bandi íslenskra sveitarfélaga eftir að
ég fór að hafa afskipti af sveitar-
stjómarmálum og em þefr þá komnir
í forystu fýrir sveitarfélög sín víðs
vegar um landið. Það er ánægjuefni
að vita til þess að ungmennafélags-
hreyfingin hefur lagt hönd á plóg við
að ala upp öfluga félagsmálaleiðtoga
fyrir land og þjóð. Eins og fram kem-
ur hér fyrr í grein minni hafa íþrótta-
mál skipað drjúgan sess frá stofnun
ungmennafélagshreyfingarinnai- og
margt af okkar besta íþróttafólki hef-
ur stigið sín fyrstu skref á æfingum
hjá ungmennafélagi sínu. Það er
hverjum einstaklingi mikiivægt að
stunda holla hreyfingu til að styrkja
líkama sinn. Þetta vill Ungmennafé-
lag Islands efla þannig að hver og
einn öðlist heilbrigða sál í hraustum
líkama.
Það er skoðun mín að ungmennafé-
lagshugsjónin eigi fullt erindi til ís-
lensku þjóðarinnar í dag, ekki síður
en þegar hún var stofnuð í upphafi
aldarinnar.
Ég hvet því alla ungmennafélaga til
að standa vörð um hreyfinguna og
efla hana og styrkja og hlú þannig að
æsku þessa lands.
Ég óska öllum ungmennafélögum
sem og landsmönnum öllum gæfuríks
árs.
Höfundur cr fonnnður Ungmennafé-
lags Islands.
Mikilvægir
hópar
JÁ, MARGT er skrítið
í kýrhausnum, mér datt
þessi foma speki í hug,
er ég öðru hvoru lagði
við hlustir og sá fréttir
af landsfundi sjálfstæð-
ismanna. Mér fannst
ekki skorta þar á stóru
yfirlýsingarnar um góð-
ærið og að allir hefðu
það gott. Ekki gat ég að
því gert að margt sem
þar var sagt fannst mér
hljóma skringilega, þeg-
ar hugsað er til stað-
reyndanna.
í setningarræðu sinni
á landsfundinum lagði
forsætisráðherra
áherslu á hvað kjör aldr-
aðra og öryrkja hefðu hrunið á árun-
um 1987-1991, svo og hvað núverandi
stjómvöldum hefði tekist að rétta hiut
þessara hópa. Mér er kannski farið að
förlast minni, og því vil ég spyrja, eftir
hinai- sjálfumglöðu yfirlýsingar á
landsfundinum: Er það misminni að í
skýrslu sem forsætisráðherrann lagði
fram á Alþingi snemma árs 1997 um
launaþróun og lífskjör fyrir tímabilið
1991-1996, að þar hafi komið fram að
um 6% skerðing hafi orðið á elli- og
örorkubótum? Er það misminni að
núverandi stjómvöld stæðu að því að
aftengja greiðslur frá Trygginga-
stofnun ríkisins við almenna launaþró-
un á landinu? Mikið hafa stjómvöld
gumað af skattalækkun og hún er
ágæt svo langt sem hún nær, en
hverjir njóta góðs af henni? Tæpast
láglaunahópamir, því þar mun vera
bitamunur en ekki fjár hvort vegur
þyngra lækkun skatta eða lækkun
persónufrádráttar. Hins vegar kemur
skattalækkunin sér vel fyrir hátekju-
fólkið. Era framangreind atriði þess
eðlis að ríkisstjómin geti gumað af því
hve henni hafi tekist vel upp við að
bæta hag öiyrkja og aldraðra? Ýmis-
legt fleira mætti benda á sem sýnfr
hve ríkisstjómin hefur borið hag þess-
ara hópa fyrir brjósti. Undanfarin ár
hafa þessir aðilar bent á hin óréttlátu
lífskjör sín, en með litlum árangri og
því hafa hvorki öryrkjar né aldraðir
séð eða fundið fyrir góðærinu, sem
státað er af, nema í fjarska og í munni
valdhafanna. Þrátt fyrir þessa stað-
reynd hafði Mbl. það eftir forsætis-
ráðherra fyrir nokkram dögum að ör-
yrkjar hefðu fengið sinn hluta af góð-
ærinu. Það var því næsta broslegt að
lesa í sama blaði (13. mars) haft eftir
sama ráðherra þar sem hann lýsti því
yfir að „öryrkjar og aldraðir megi bú-
ast við að kjör þeirra batni veralega á
næstu mánuðum og misserum". Og
síðar segir hann: „Ég tel okkur þá
hafa að minnsta kosti verið klaufaleg
að ná til þessa fólks, því
við höfum allar forsend-
ur til þess, eins og við
höfðum forðum tíð.“ Og
enn síðar: „Við erum
með þessum landsfundi
og með verkum okkar
upp á síðkastið að leggja
góðan grunn að því að
þessir mikilvægu hópar,
sem og aðrir, megi
treysta okkur til að fara
með þeirra málefni.“
Já, batnandi manni
er best að lifa stendur
þar og vonandi stendur
ráðherrann við fögru
loforðin, og allt bendir
til að einhver hreyfing
sé komin á umræðuna
um kjör þessa fólks og er það vel. En
mér fannst það hálf dapurlegt að
ráðherrann skyldi ekki koma auga á
mikilvægi þessara aðila, eins og
hann lítur á þá í dag (reyndar voru
konur komnar í þennan hóp), og að
kjör þeirra þyrftu að batna, fyrr en
Ellilífeyrir
Hvorki öryrkjar né
aldraðir hafa séð eða
firndið fyrir góðærinu,
segir Guðmundur Jó-
hannsson, nema í
fjarska og í munni vald-
hafanna.
svona rétt fyrir kosningar. Mikið
væri það nauðsynlegt fyrir þessa
hópa að kosningar væru á hverju ári,
því þá væru kjör þeirra sennilega í
réttlátum farvegi.
Hins vegar fannst mér afstaða
fjármálaráðherra á landsfundinum
ekki mjög jákvæð til skattamála
aldraðra, þegar Páll Gíslason fyrr-
verandi formaður FEB spurði ráð-
herrann hvort ekki væri sanngjamt
að 2/3 hlutar greiðslna úr lífeyris-
sjóðum (sem era vaxtatekjur lífeyr-
issjóðanna) bæru 10% skatt eins og
aðrar fjármagnstekjur. Ráðherrann
féllst á að sennilega væri það rétt að
um 2/3 hlutar sjóðanna væru vaxta-
tekjur, hins vegar sá hann draug í
hverju horni, sem stóð í vegi fyrir að
framkvæma réttlætið. Svarið að
mínu mati við spumingu Páls Gísla-
sonar er að lífeyrisþegar eigi að búa
við sömu skattalög og aðrir lands-
menn.
Höfundur er eftirlaunaþegi.
Guðmundur
Jóhannsson