Morgunblaðið - 29.06.1999, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚNÍ 1999 31
ra í dag
egháls-
m 75%
Is, ásamt starfsfólki stöðvarinnar ár-
náðst svipaður árangur af leg-
hálski-abbameinsleit og hefur starf-
semin hér vakið athygli erlendra
fræðimanna. Hann bendh’ á að leg-
hálskrabbamein hafí verið annað til
þriðja algengasta krabbamein meðal
kvenna á íslandi en nú sé það níunda
til tíunda algengasta krabbameinið.
Astæður þess að slíkur árangur hefur
náðst hérlendis segir Kristján að
hluta til orsakast af smæð íslensks
þjóðfélags sem geri Leitarstöðinni
auðveldara að halda utan um starf-
semina og fylgjast með mætingum ís-
lenskra kvenna og hafa eftirlit með
þeim sem greinast með afbrigðileg
frumustrok frá leghálsi. Undanfarin
ár hafa um 80% 25 til 69 ára kvenna
mætt í leghálskrabbameinsskoðun á
þriggja ára fresti. Þá segir Kristján
að tölvuvæðingin hafí gjörbreytt allri
aðstöðu til eftirlits og gert það mark-
vissara og síðast en ekki síst megi
þakka árangurinn öruggri meðferð
þeirra kvenna sem greinast með af-
brigðileg frumustrok.
„En þetta kostar allt peninga og
menn verða að gera sér grein fyrir
afleiðingum þess að draga úr fjár-
magni til stöðvarinnar," segir Krist-
ján og kemur þar með að öðru atriði
sem hann telur marka tímamót í sögu
Leitarstöðvarinnar. Það séu þó ekki
beinlínis jákvæð tímamót.
„Við höfum tvisvar sinnum gert
samstarfssamning til fímm ára við
heilbrigðisráðuneytið frá 1988.
Gengið var frá þeim báðum með að
minnsta kosti sex mánaða fyrirvara. I
dag erum við samningslaus. Síðasti
samningur rann út um síðustu áramót
og það er alger nýlunda að ekki sé bú-
ið að undirrita samning þegar liðnir
eru sex mánuðir af árinu. Rekstur
stöðvarinnar er því í mikilli óvissu og
er það farið að há verulega allri starf-
semi og ákvarðanatökum. Við höfum
margoft vakið athygli ráðuneytisins á
þessu og höfum við margítrekað óskir
okkar um að samningurinn verði end-
urnýjaður og margsinnis hefur verið
farið yfir samningsdrög, og í það farið
ómældar vinnustundir allra aðila,“
segir Kristján.
Kristján bendir að lokum á að tíðni
forstigsbreytinga sjúkdómsins með-
al yngri kvenna hafi farið vaxandi
frá 1980 og náð hámarki í kringum
1986. Á sama tíma hefur komið í ljós
að þróun þessara krabbameina geti
verið hraðari en áður var talið þar
sem dæmi séu þess að krabbamein á
byrjunarstigi hafi greinst meðal yngri
kvenna þremur til fjórum árum eftir
eðlilegt frumustrok. Kristján bendir á
að mikilvægt sé að hafa tök á þessum
vanda og geta brugðist við honum.
Forsenda þess sé að hafa fjármagn til
reksturs starfseminnar og segir hann
það eindregna ósk starfsmanna leitar-
sviðs Krabbameinsfélags Islands að
ráðherrar heilbrigðismála og fjármála
beiti sér í þessu máli, svo íslenskar
konur fái áfram notið þess öryggis
sem starfsemi stöðvarinnar og verk-
samningur ráðuneytisins hafa veitt
þeim undanfarin ár.
IfeiíSfi!: i 9 S« 91Í9SÍ1I1I

’ 9*., - »✓ ' "■
i iii I inii
l'í'lé'-
■ ■ ■
... , .. , ***&>?- '7>

NORSKUR olíuborpallur í Norðursjó. Norðmenn stofnuðu sérstakan sjóð fyrir tæpum tíu árum í því skyni að
spara olíuauðinn til mögru áranna og hafa nú safnað í hann andvirði 1.700 milljarða ísl. króna.
Stefnt að 10.000
milljarða olíusjóði
Tæp tíu ár eru liðin frá því Norðmenn
ákváðu að stofna sérstakan sjóð í því skyni
að spara olíuauðinn til mögru áranna og gert
er ráð fyrir því að eftir áratug hafí þeir safn-
að andvirði 10.000 milljarða íslenskra króna.
OLÍUSJÓÐUR Norðmanna
var stofnaður árið 1990 eft-
ir nokkurra ára togstreitu
milli stjórnmálaflokkanna
um hvernig nýta ætti olíuauð þjóðar-
innar.
Fjórum árum áður varð verðhrun
til þess að arðsemi olíuvinnslunnar
minnkaði og Norðmenn áttuðu sig á
því að mörg fyrirtæki í öðrum at-
vinnugreinum höfðu dregist aftur úr
erlendum keppinautum sínum. Olíu-
ævintýrið á árunum 1975-86 hafði
gert Norðmönnum kleift að halda at-
vinnuleysinu niðri og auka útgjöldin
til velferðarmála, en það stuðlaði
einnig að mikOli verðbólgu, háu gengi
norsku krónunnar og
miklum kostnaði fyrir-
tækja, sem veikti sam-
keppnisstöðu þeirra.
Hagnaður Norðmanna ______________
af viðskiptunum við út-
lönd árið 1985 nam 38 milljörðum
norskra króna (tæpum 380 milljörð-
um íslenskra) en árið eftir stóðu þeir
frammi fyrir 16 milljai’ða n.kr. við-
skiptahalla. Tekjur Norðmanna af ol-
íusölunni minnkuðu þá um 40 miilj-
arða n.kr. vegna verðhrunsins.
Raunverð olíunnar lækkaði á ánm-
um 1986-97, einkum frá 1991, en olíu-
vinnslan stórjókst á sama tíma.
Vegna aukinnai’ framleiðslu og lægri
vinnslukostnaðar hafa tekjur Norð-
manna af olíusölunni aukist aftur. Ár-
ið 1996 voru þær orðnar um það bil
þær sömu og á árunum 1980-85.
Hagstjórnarlæki
tii að takast á
við hagsveiflur
Norska þjóðin er nú skuldlaus og
stór fjárfestir á alþjóðlegum mörk-
uðum. Norðmenn standa hins vegar
frammi fyrir auknum ríkisútgjöldum
á næstu árum vegna fjölgunar ellilíf-
eyrisþega, einkum eftir árið 2010, og
aukins kostnaðar heilbrigðiskerfis-
ins samfara henni. Auk þess er búist
við að olíutekjurnar minnki á næstu
öld, þannig að engin vanþörf verði á
digrum sjóði þegar fram líða stund-
ir.
Aðeins fjárfest
í útlöndum
Þegar olíusjóðurinn var stofnaður
árið 1990 var ákveðið að nota hann
----------- ekki tO fjárfestinga í
Noregi á næstu árum þar
sem það var meðal ann-
ars talið geta leitt til of
mikillar þenslu í hagkerf-
inu. Þess í stað var
ákveðið að fjárfesta aðeins í útlönd-
um og svo virðist sem flestir norsku
stjórnmálamannanna séu nú sam-
mála um að ekki eigi að nota olíuauð-
inn til að auka útgjöld ríkisins eða
stuðla að meiri neyslu í landinu eins
og á síðasta áratug.
Sjóðurinn er tengdur fjárlögum
norska ríkisins og fé er ekki lagt í
hann nema ríkissjóður skili hagnaði
(þ.e. með olíutekjunum). Tekjur olíu-
sjóðsins eru hreinar tekjur ríkisins af
olíuvinnslunni, auk ai’ðsins af fjár-
festingum hans. Gjöld sjóðsins eru
hins vegar það fé sem þarf til að fylla
upp í fjárlagagötin (þegar olíutekj-
urnar eru ekki meðtaldar).
Fjármálaráðuneytið ber ábyrgð á
stjóm sjóðsins og setur reglur um
fjárfestingar hans. Seðlabankinn,
Norges Bank, stjómar fjárfestingun-
um og á að tryggja að arðsemi þeirri
sé eins mikil og kostur er miðað við
reglur ráðuneytisins.
Formlega er sjóðurinn reikningur í
seðlabankanum og arðurinn af hon-
um er jafn mikill og hagnaðurinn af
þeim verðbréfum sem bankinn kaup-
ir erlendis í eigin nafni.
Seðlabankinn á að fjárfesta í verð-
bréfum erlendis með það að mark-
miði að halda alþjóðlegri kaupgetu
sjóðsins.
Pólitískt hagstjórnartæki
Að sögn norska fjármálaráðuneyt-
isins á sjóðurinn að vera pólitískt
hagstjómartæki og gera nýtingu ol-
íuteknanna sýnilegri. Lögð hafi verið
áhersla á við undirbúning laganna
um sjóðinn að sala á eignunum verði
að vera hluti af allri fjárlagagerðinni.
Við stofnun sjóðsins var einnig kveðið
ríkt á um að fé yrði ekki -------------------
lagt í hann nema þegar Deilt um fjár-
ríkissjóður skilar hagn- festingarstefnu
aði.
. , , ,., stjórnvalda
bjoðurmn a að þjona
tvennskonai- tilgangi.
Hann á í fyrsta lagi að vera hag-
stjórnartæki til að auka svigrúm
Hafa safnað 1.700
milljörðum króna
Þar sem ríkissjóður Noregs var
rekinn með tapi fyrstu árin efth’ að
lögin um olíusjóðinn voru samþykkt
var fé ekki lagt í hann fyrr en árið
1996. Verðmæti sjóðsins er nú 170
milljarðar norskra króna (1.700 millj-
arðar íslenskra) og gert er ráð fyrir
því að hann verði orðinn um 1.000
milljarðar n.kr. (10.000 milljarðar ísl.)
fyrir árið 2010.
Samkvæmt fyrstu reglugerð fjár-
málaráðuneytisins um fjárfestingar
sjóðsins (frá 10. maí 1996) var aðal-
lega fjárfest í öraggum ríkisskulda-
bréfum og gjaldeyrisdreifingin var
miðuð við vægi gjaldmiðlanna í inn-
flutningi Norðmanna.
Ekki fjárfest í nýju iðnríkjunum
Ný reglugerð, sem tók gildi í byrj-
un síðasta árs, heimilar hins vegar
kaup á hlutabréfum í erlendum fyrir-
tækjum. Hlutabréfakaupin mega nú
nema um 30-50% af heildarfjárfest-
ingum sjóðsins.
Samkvæmt reglugerðinni má að-
eins leggja fé sjóðsins í fyrirtæki sem
skráð era á þróuðum hlutabréfa-
mörkuðum. Ekki verður fjárfest í
nýju iðnríkjunum „að svo stöddu".
Dreifing fjárfestinganna á að vera
eftirfarandi, samkvæmt reglugerð-
inni:
• Norður-Ameríka (Bandaríkin og
Kanada): 20-40%.
• Evrópa (Austurríki, Belgía, Bret-
land, Danmörk, Finnland, Frakk-
land, Holland, Irland, Italía, Portú-
gal, Spánn, Sviss, Svíþjóð og Þýska-
land): 40-60%.
• Asía og Eyjaálfa (Ástralía, Hong
Kong, Japan, Nýja-Sjáland og
Singapúr): 10-30%.
I reglugerðinni segir að ijárfest
verði í löndum sem hafa mikil pólitísk
og efnahagsleg tengsl við Noreg og
þar sem norsk fyrirtæki hafa fjárfest
í veralegum mæli. Fjárfestingar
seðlabankans í einstökum fyrirtækj-
um mega ekki vera meiri en sem
nemur prósenti af hlutafé þeirra.
Á hlut í 3.000 fyrirtækjum
60% af fé sjóðsins hefur verið varið
til kaupa á erlendum ríkisskuldabréf-
um og 40% til kaupa á hlutabréfum í
3.000 fyrirtækjum, allt frá McDon-
alds, Microsoft og Disney í Banda-
rflqunum til tóbaksfyrirtækja, áfeng-
isframleiðenda og þýskra bflafyrir-
tækja.
Stjómin hefur lagt til að í næstu
fjárlögum verði kveðið á um að tekið
verði meira tillit til umhverfis- og
mannréttindamála í fjárfestingum
sjóðsins. Líklegt er talið að sú tillaga
verði samþykkt.
Hvatt til fjárfestinga
í þróunarlöndunum
Nokkrir norskir hagfræðingar hafa
gagnrýnt fjármálaráðuneytið fyrir að
heimila ekki fjárfestingar í fyrirtækj-
um í Afríku og Rómönsku Ameríku.
Norski prófessorinn Stein Ringen
segir að skilgreina þurfi betur hlut-
verk norska ríkisins sem „alþjóðlegs
kapítalista“ og gagnrýnir þá stefnu
að fjárfesta í fyrirtækjum sem þurfi
ekki fjármagn. „Ríkið hvetur einka-
fyrirtækin til að fjárfesta í Afríku en
vill ekki gera það sjálft vegna þess að
áhættan er of mikil.“
Norski hagfræðingurinn Henrik
Wiig segir í grein í Aftenposten að
fjárfestingarstefna fjármálaráðu-
neytisins sé í andstöðu við „mikilvæg-
ustu hugsunina í hnattvæðingu sam-
tímans: frjálst flæði fjármagns þang-
að sem arðurinn er mestur“. Með því
----------- að fjárfesta bæði í stór-
fyrirtækjum á Vestur-
löndum og arðvænlegum
fyrirtækjum í þróunar-
löndunum verði hægt að
auka arðsemi olíusjóðsins
stjórnvalda ef olíuverðið lækkar eða
staða annarra atvinnugreina versnar.
Hluta sjóðsins hefur því verið ráð-
stafað þannig að hann geti nýst sem
„fjárhagslegur stuðpúði" og hægt
verði að nota hann tiltölulega fljótt til
að fylla upp í hugsanleg fjái’lagagöt.
Sjóðurinn á einnig að vera tæki til
að takast á við fjárhagsleg úrlausnar-
efni sem tengjast fjölgun ellilífeyris-
þega og minnkandi olíutekjum. Hluti
sjóðsins hefur því verið notaður í
langtímafj árfestingar.
og minnka áhættuna.
Wiig segir að um 30% fjármagns-
ins til hlutabréfakaupanna hafi verið
notuð í Bandaríkjunum þótt gengi
hlutabréfa í mörgum bandarískum
fyrirtækjum sé nú alltof hátt að mati
margra sérfræðinga. Strangar reglur
um fjárfestingai’nar hafi því aukið
áhættuna og skert væntanlega arð-
semi sjóðsins.
Umræðan í Noregi snýst nú eink-
um um fjái’festingarstefnu stjórn-
valda, en minna um hvort dæla eigi fé
í norska hagkerfið, en viðbúið er að
það breytist ef harðna fer í dalnum.