Morgunblaðið - 16.07.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 16. JÚLÍ 1999 27
efri skólastigum tæki enn mið af
kalda stríðinu og heimsmynd þess.
Það er vel kunnugt úr menntasög-
unni að þegar Bandaríkjamenn
töldu að Rússar væru að komast
fram úr þeim í vígbúnaðar- og vís-
indakapplaupinu var breytt um
stefnu í menntun. Mun meiri
áhersla var lögð á hvers kyns raun-
vísindi. Sú stefna hafði áhrif víða
um heim þótt deilt sé um árangur-
inn. Kolodny sagði að menntun yrði
að taka mið af raunverulegum
vandamálum mannkynsins og því
hvemig hægt væri að leysa þau.
Þar átti hún einkum við mengun, fá-
tækt og misskiptingu gæðanna,
brot á mannréttindum og misrétti
kynjanna. Hún sagði að mikill meiri
hluti jarðarbúa vissi harla lítið um
stöðu kvenna og að ekki væri tekið
mið af þeim við stefnumörkun. Þar
vísaði hún til ráðstefnu UNESCO
1998 um framtíðarmenntun, sem
hún sagði hafa verið hneyksli vegna
þess að þar voru örfáar konur og
niðurstöðumar horfðu fram hjá
þörfum kvenna. Hún benti á að
þrátt fyrir að tæknibylting ætti að
geta auðveldað konum og körlum
um allan heim aðgang að menntun
þá væri það bara svo að milljónir
kvenna mættu ekki eiga samskipti
við nokkum karhnann utan fjöl-
skyldu sinnar, ekki einu sinni í
gegnum netið eða tölvupóst. Hvem-
ig á þá að tryggja menntun þeirra?
Hún sagði að kvennafræðin væru
eitthvað það framsæknasta sem
gerst hefði í skólakerfinu, ekki síst
vegna þess hvemig fagmúrar hafa
verið brotnir niður og þeirrar
áherslu sem lögð hefur verið á að
koma þekkinunni út í samfélagið.
Ráðamenn horfðu alveg fram hjá
þessari nýjung þegar þeir ræddu
framtíð menntunar.
Til að ná fram breytingum þurfa
konur að komast til valda, sagði
Kolodny, konur sem vilja gera
breytingar. Alls staðar. Þrátt fyrir
lög og sérstakar aðgerðir til að
bæta stöðu kvenna og minnihluta-
hópa em konur aðeins um 15% pró-
fessora við háskóla í Bandaríkjun-
um. Það blæs ekki byrlega því víða
er verið að skera niður framlög til
æðri menntunar þrátt fyrir fögur
orð um sífellt meiri þörf fyrir
menntun. Færri stöður þrengja hag
kvenna og minnihlutahópa. Alþjóða-
stofnanir eins og OECD og Alþjóða-
bankinn leggja mikla áherslu á að
þjóðir dragi úr skuldum og ríkisút-
gjöldum og það bitnar á menntun-
inni.
Konur um allan heim verða að
snúa bökum saman og byggja upp
nýjar hugmyndir um heilbrigt sam-
félag jafnréttis og jöfnuðar, sagði
Kolodny. Og hún sagði frá því
hvemig hægt er að breyta ef konur
komast að og vilja breyta. Hún rak
þá stefnu að fjölga konum, jafnt í
kennslu sem við stjómun og jafna
launamun milli karla og kvenna.
Það var gert með því að hækka laun
kvenna, því hún gat ekki lækkað
karlana. Peninganir fengust frá
ómönnuðum stöðum. Hún mótaði
fjölskyldustefnu deildarinnar, kom
á fót bamagæslu, setti reglur um
jafna tölu karla og kvenna í nefnd-
um, ekki síst í dómnefndum og
nefndum sem veittu styrki. Þá end-
urskoðaði hún allt stjórnkei'fið út
írá valddreifingu og jöfnun ábyrgð-
ar. Námskrár vom endurskoðaðar
og námskeiðum í kvennafræðum
stórfjölgað. Það sem skipti ekki síst
máli var að sú krafa var gerð að
þeir sem sátu í dómnefndum um
stöður urðu sjálfir að vera hæfir til
að gegna viðkomandi stöðu. Það
þýddi að oft á tíðum varð að leita til
annarra háskóla eftir dómnefndar-
fólki. Kolodny mætti að sjálfsögðu
mikilli andstöðu, einkum gamalgró-
inna háskólamanna sem vissu ekki
til að neitt væri að innan skólans.
Ráð hennar var að finna á þeim
veiku hliðamar og koma þar til
móts við þá. Hún ræddi við einn og
einn í einu til að fá þá til að skilja út
á hvað beytingamar gengu og til að
fá að heyra hvað þeir vildu. Saman
hlustuðu þeir ekki á neitt. Og niður-
staða Kolodny var: Það þarf að
mennta konur til forystu svo að þær
geti breytt heiminum.
Konur og helförin
A ráðstefnunni var óvenju lítið
um sagnfræði að þessu sinni, en ég
heyrði þó nokkra mjög athyglis-
verða fyrirlestra. Minnisstæðastir
eru þeir sem fjölluðu um konur á
árum heimsstyrjaldarinnar síðari í
Þýskalandi. Styrjöldin í Bosníu og
atburðimir í Kosovo hafa leitt ræki-
lega í ljós að stríðsátök snerta kynin
með mismunandi hætti. Það átti
auðvitað líka við í heimsstyrjöldun-
um báðum sem og í öðrum styrjöld-
um, þótt ekki sé vitað til að nauðg-
unum hafi áður verið beitt með jafn
skipulögðum hætti. Það var þó ekki
fyrr en kvennafræðin tóku að
blómstra sem farið var að kanna
konur í styrjöldum sérstaklega, þar
með taldar gyðingakonur sem sættu
ofsóknum nasista.
Fyrirlestur Mymu Goldenberg
fjallaði um þróun þessara rann-
sókna og kom fram að fyrsta bókin
um konur í helförinni kom út árið
1983 í kjölfar ráðstefnu, en síðan
hefur fjöldi bóka verið skrifaður,
m.a. viðtalsbækur og hvers kyns
sagnfræðirit. Næsta fyrirlestur
flutti Susan Benedict sem er doktor
í hjúkmnarfræði. Hann fjallaði um
vægast sagt óhugnanlegt efni;
þýskar hjúkrunarkonur sem tóku
þátt í að drepa sjúklinga sína.
Nokkuð austur af Berlín var gam-
alt geðsjúkrahús sem var notað á
stríðsámnum til að losa ríkið við
alls konar „óæskilegt“ fólk, undir
yfirskini vísindarannsókna. Á nas-
istatímanum var rekinn sá áróður
að geðsjúkt fólk væri ríkinu hættu-
legt og að það bæri að losa sig við
nánast alla minnihlutahópa. Það
vom einkum geðsjúklingar, fatlað
fólk, hommar og flóttamenn sem
þarna vom drepnir. Drápin áttu sér
stað á árunum 1942-1945. Sjúkling-
unum var gefið eitur, en það var
líka notað gas. Það gat tekið hálfan
til heilan dag að deyja. Talið er að
um 10.000 manns hafi verið tekin af
lífi. Hjúkrunarkonunum leið að
sjálfsögðu illa, sumar urðu veikar,
aðrar reyndu að verða bamshaf-
andi til að komast í burtu, en ekki
er vitað til að nein þeirra hafi sagt
upp starfi. I lok stríðsins komu
Rússar að þessu sjúkrahúsi og átt-
uðu sig á hvað þar hafði átt sér
stað. Þá var allt starfsfólkið flúið.
Þeir fundu eina hjúkmnarkonuna í
nálægu þorpi, yfirheyrðu hana og
skutu svo án dóms og laga. Árið
1964 hófst loks rannsókn á þessu
máli. Þá fundust nokkrar hjúkmn-
arkonur sem og læknar sem stjórn-
uðu verkum og fengu þau dóma.
Spurningin sem vakti fyrir fyrirles-
aranum var sú hvað fékk þessar
konur til að sinna þessum störfum,
sem em í svo himinhrópandi and-
stöðu við siðfræði hjúkranar? Svar
hennar var hlýðni og ótti við valdið.
Aðeins 9% hjúkrunarkvenna í
Þýskalandi voru félagar í nasista-
flokknum og því tæplega um
flokkshollustu að ræða.
Fangar í Ravensbruck
Víkur þá sögunni að kvennafang-
elsinu í Ravensbmck, en tveir fyrir-
lestranna byggðust á frásögnum
kvenna sem vom þar. Ravensbrack
er 90 km austan við Berlín og lenti
á hernámsvæði Rússa. Rússar hirtu
öll gögn sem þar fundust og eru að-
eins nokkur ár síðan fræðimenn
komust í þau. Ravensbmck var
langstærsta kvennafangelsi Þýska-
lands og var ætlað pólitískum föng-
um. Það breyttist eftir því sem leið
á stríðið og Þjóðverjar misstu æ
fleiri fangabúðir, einkum í hendur
Rússa. Talið er að um 117.000 kon-
ur hafi dáið í fangelsinu. Þær vom
látnar þræla 12 klst. á dag í verkum
fyrir Ziemens-fyrirtækið. Þegar
Rússar komu vom 3.000 konur eft-
ir, einkum gamlar konur, hinar
höfðu verið reknar af stað út á guð
og gaddinn. Fyrirlestur Rochelle
Saider byggðist á viðtölum við
fimm konur sem allar sátu í Ra-
vensbrack. Tvær vom þýskar, tvær
pólskir gyðingar og sú yngsa var
gyðingur frá Belgíu og aðeins 6 ára
er hún var sett í fangelsið ásamt
móður sinni sem dó þar. Þýsku
konumar vom giftar kommúnistum
og höfðu flúið með mönnum sínum
til Brasilíu skömmu eftir valdatöku
nasista 1933. Þau vom öll virk í
stjómmálabaráttu í Brasilíu, en það
líkaði stjómvöldum þar ekki. Eftir
að stríðið hófst vom þau öll hand-
tekin og send til Þýskalands þar
sem þau fóm beint í fangelsi. Önn-
ur konan átti þá von á barni sem
fæddist í fangelsinu og lifði stríðið
af. Mennirnir dóu báðir. Þær
pólsku vom í andspynuhreýfing-
unni í Póllandi og tókst annarri
þeirra að leyna því að hún væri
gyðingur. í þessu samhengi var
bent á að það hefði verið auðveld-
ara fyrir konur af gyðingaættum að
leyna uppmna sínum en fyrir karla
sem vom umskornir. Litla stúlkan
var í göngunni úr fangelsinu. Rúss-
nesk kona tók hana upp á arma sína
ásamt öðm barni og laug því að
rússneskum hermönnum að hún
hefði verið mikill bjargvættur
barna í fangelsinu. Hún þekkti sitt
heimafólk og vissi að litið yrði á
Rússa sem vora fangar nasista sem
svikara, sem og kom á daginn. Hún
komst með bömin til Sovétríkj-
anna, en þegar hún taldi sig úr
hættu setti hún þau á munaðarleys-
ingjahæli. Stúlkan ólst því upp þar
eystra hjá vandalausum. Þegar hún
var 18 ára frétti hún fyrir tilviljun
að faðir hennar hefði komst af og
væri búsettur í Brasilíu. Þangað fór
hún, en of langt var um liðið og hún
fór aftur til Rússlands þar sem hún
býr enn.
Síðasta fyrirlesturinn fluttu
mæðgurnar Elisabeht og Hester
Baer og var hann greining á bók
Nöndu Herbermann sem kom út
árið 1946 og var fyrsta bókin sem
út kom í Þýskalandi og fjallaði um
líf í fangabúðum nasista. Herber-
mann var þýskur kaþólikki og ung
blaðakona. Hún hafði skömm á nas-
istum og aðstoðaði fólk við að kom-
ast úr landi auk þess sem hún færði
flóttamönnum eignir þeirra t.d. til
Hollands og Frakklands meðan það
var hægt. Hún var handtekin 1941
og sat í Ravensbmck til 1943. Hún
átti fimm bræður sem allir vora í
þýska hemum. Þeir skrifuðu
Himmler og báðu henni griða. SS-
foringinn náðaði hana gegn því að
hún segði ekki frá því sem hún
hefði orðið vitni að í fangelsinu.
Hún settist fljótlega niður eftir að
henni var sleppt og skráði minning-
ar sínar. Bók hennar lýsir því
hvemig var að vera Þjóðverji og
horfa upp á allar hörmungarnar.
Fangavistin vakti með henni spurn-
ingar um þjóðerni, trú og stöðu
kvenna. Hún lýsti lífinu í fangelsinu
og ýmsu sem hún varð vitni að.
Hún var fyrst í húsi með pólitískum
föngum, en síðan var hún flutt í hús
þar sem konur sem sýnt höfðu af
sér „andfélagslega“ hegðun voru
vistaðar. Það vora t.d. vændiskon-
ur, lesbíur og þjófar. Hún varð vitni
að því að þó að búið væri að fang-
elsa sumar konumar fyrir að selja
líkama sinn vom þær teknar út úr
búðunum til að þjóna nasistum og
jafnvel öðmm föngum.
Gamla kvenréttinda-
hreyfingin
Eg hlustaði líka á fyrirlestra um
gömlu kvenréttindahreyfinguna
sem er óþrjótandi uppspretta nýrra
rannsókna. Fyrirlestur Margaret
McFadden fjallaði um hvemig
byggt var upp tengslanet þvert yfir
Atlantshafið, með bréfum, skeytum,
ferðum, fundum og alþjóðaráðstefn-
um, en sú fyrsta var haldin árið
1888 í Washington. McFadden gaf
nýlega út bókina Golden Cables of
Sympathy um þessi tengsl. Þá
heyrði ég fyrirlestur Susan Magray
þar sem bornar vora saman hug-
myndir um kynin og skrif dagblaða
og vikublaða um kvenréttindakonur
í Ástralíu um síðustu aldamót og
svo það sem konumar skrifuðu sjá-
flar. Blöðin ásökuðu kvenréttinda-
konur um að vera á móti hjóna-
bandinu, bameignum og kynlífi og
drógu upp nöturlega mynd af þeim
sem púrítönum og leiðindakerling-
um. Blöð kvenréttindakvenna gefa
allt aðra mynd. Þær vildu frelsi, þar
með talið frelsi til að velja sér maka
og takmarka barneignir. Þess má
geta að konur í Ástralíu vom meðal
hinna fyrstu í heiminum sem fengu
kosningarétt. Það gerðist árið 1894 í
suðurhluta landsins, 1899 í norðri
og 1902 í landinu öllu. Á sama tírna
fjölgaði konum á vinnumarkaði og
konum sem giftust ekki, þannig að
sumum dagblaðanna stóð ógn af og
töldu hjónabandið og fjölskylduna í
hættu.
Höfundur er sagnfræðingur.
Segðw Pniimce!
J besta
nnce
Það eiga allir möguleika á verðlaunum í Prince Polo leiknum því
öll svipbrigði eru tekin góð og gild. Eina skilyrðið er að Prince
Polo sjáist vel á ljósmyndinni og að hún sé pósúögð fyrir 10. ágúst
Úrval mynda mun birtast hálfsmánaðarlega í Dagskrárblaði
Morgunblaðsins í allt sumar. „Besta Prince Polo brosið" verður
svo valið og kynnt í blaðinu 18. ágúst. Keppt er um fjölda glæsilegra
vinninga. 'l'nktu þátt og sendu mynd!
Utanáskriftin er: Besta Prince Polo brosið, Pósthólf8511,128 Reykjavík.
o
oo
CD
<
Vmh ■
Q
<
# __ Faxafenf 8
UTSHLR
Kjamaútsala
á fatnað I fyrir
alta aldursnópa
Opið: Hlán-flm 10-18
Fö 10-19
Lau 10-18
Su 12-17