Morgunblaðið - 20.07.1999, Blaðsíða 46
46 ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚLÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMBROT f MÝRDALSJÖKLI
Umbrot á Mýrdalsjökli og hlaup í Jökulsá á Sólheimasandi
Morgunblaðið/Rax
HÉR sjást sprungumar í sigkatlinum sem myndaðist í umbrotunum á Mýrdalsjökli aðfaranótt sunnudagsins. Horft er til norðausturs og má sjá glitta í Kötlukoll vestari ofarlega til
vinstri á myndinni. Á henni má einnig sjá flugvél Ómars Ragnarssonar sem þarna var á flugi til að kanna vegsummerki.
V ísbending um
aukna virkni á
Kötlusvæðinu
Allnokkrar hræringar
urðu í Mýrdalsjökli um
helgina þegar sigketill
myndaðist í jöklinum
suðvestanverðum og
mikið hlaup varð í Jök-
--------------------y-
ulsá á Sólheimasandi. I
frásögn Finns Friðriks-
sonar kemur fram að
hlaupið kom undan Sól-
heimajökli, skriðjökli
sem gengur suðvestur
úr Mýrdalsjökli.
EKKI er vitað með vissu
hvað olli umbrotunum í
Mýrdalsjökli um helgina,
en helst er talið að þau
megi rekja til eldvirkni undir jökl-
inum. Þykja umbrotin vera vís-
bending um aukna virkni á Kötlu-
svæðinu.
Páll Einarsson, jarðeðlisfræðing-
ur á Raunvísindastofnun Háskóla
-^lslands, segir að menn hafi fyrst
orðið þess áskynja á fímmtudaginn
að eitthvað væri í uppsiglingu á
Mýrdalsjökli. „Þá tóku menn eftir
greinilegum svörtum lit á ánni og
þóttust því vita að eitthvað skrýtið
væri að gerast. Aðfaranótt föstu-
dags voru svo jarðskjálftar í eld-
stöðinni undir jöklinum og um kl.
,J*17 á laugardaginn kom fram óróa-
hviða á jarðskjálftamælum. Henni
lauk fljótlega en um 23.20 kom önn-
ur mun sterkari hviða. Hón mæld-
ist á jarðskjálftamælum um allt
Suðurland. Síðan var viðvarandi
órói fram til kl. 3.40 um nóttina, en
það er einmitt um það leyti sem
flóðið niðri á sandinum nær há-
marki. Flóðið virðist því ekki hafa
farið af stað fyrir alvöru fyrr en eft-
ir óróahviðuna."
Páll segir þó ekki vitað nákvæm-
lega hvenær hlaupið í Jökulsá
hófst, enda hafi enginn séð það fyrr
en það hafði náð hámarki. Ekki
mun heldur hægt að tímasetja
myndun sigketilsins nákvæmlega,
en Reynir Ragnarsson, lögreglu-
maður í Vík, mun hafa verið fyrstur
til að sjá hann er hann flaug yfir
jökulinn snemma á sunnudags-
morgun. Að sögn Páls er sigketill-
inn við rætur Sólheimajökuls þar
sem hann fer að streyma út úr fjall-
breiðunni. Liggur hann því á barmi
öskjunnar sem tengist Kötlueld-
stöðinni. Mun ketUlinn vera um 1,5
km í þvermál.
Eldvirkni líklegasta skýringin
á umbrotunum
Ekki er ljóst hvað liggur að baki
myndun sigketUsins og hlaupinu og
segir Páll óljóst hvort hægt verði
að komast að endanlegri niður-
stöðu í þeim efnum. Hann segir þó
margt benda til þess að eldgos hafí
orðið undir jöklinum og vísar eink-
um til atburðaraðarinnar í því sam-
bandi. „Það að flóðið fór ekki af
stað fyrr en eftir óróahviðuna er
ein helsta röksemdin fyrir því að
óróahviðan hafí fylgt eldgosi, en
ekki einhverju öðru. Óróahviðan
stafar með öðrum orðum ekki af
hlaupinu, heldur er líklegra að það
sem olli henni hafi líka valdið
hlaupinu.“
Erfitt er að mati Páls að segja til
um eðli flóðsins í Jökulsá. Telur
hann þó einkum tvennt koma tU
greina. „í fyrsta lagi er það svo að
þegar flóð kemur, sem stafar af því
að það losnar mjög snögglega um
vatn, hleðst það upp og kemur fram
sem bylgja sem ferðast niður eftir
jöklinum. Það er líklega það sem
gerðist þegar fór að streyma vatn
frá Gjálpargosinu árið 1996 og
stóra hlaupið kom úr Grímsvötnum.
Hinn möguleikinn, sem aðstæður
við Sólheimajökul hafa eflaust ýtt
undir, felst í því að það er lón í dal
við norðanverðan jökuljaðarinn.
Þar hefur hugsanlega safnast upp
eitthvað af vatni sem síðan hefur
brotið stíflu og hlaupið fram.“
Allt mun nú vera með kyrrum
kjörum undir Mýrdalsjökli en Páll
segir hins vegar ljóst að nýafstaðn-
ir atburðir séu vísbending um
aukna virkni á Kötlusvæðinu.
„Þetta er vísbending um það
hvernig sem við lítum á málið. Við
vitum ekki um neinn svona atburð
áður. Það hafa verið flóð í ánni, en
þá bara vegna þess að lón í giljun-
um hafa stíflast. Þá hafa komið
hefðbundin jökulhlaup, en svona
hlaup frá sigkatli uppi í jöklinum
eru áður óþekkt fyrirbrigði þarna.
Þessi atburður markar því ótvírætt
einhvers konar breytingu. Ketill-
inn er á barmi Kötluöskjunnar og
við verðum því að tengja hann
Kötlueldstöðinni, sem er eitthvað
að láta á sér kræla. Það þýðir að
við munum fylgjast vandlega með
þróun mála, því Katla er til margra
hluta vís.“
Eftirlit það sem Páll vísar hér til
mun einkum felast í mælingum á
landmælingapunktum til að fylgj-
ast með því hvernig jarðskorpan
tútnar eða hjaðnar í grennd við
eldstöðina. Einnig munu verða
teknar radarmyndir úr gervitungl-
um sem gefa vísbendingar um
breytingar á yfirborði íssins og
hvort nýir sigkatlar myndast. Þá
mun standa til að kanna hlaupið í
Jökulsá betur til að komast að því
hvað þar hljóp fram og hvaða efni
eru í farveginum.
Almannavarnir í
viðbragðsstöðu
Almannavarnanefnd Mýrdals-
hrepps hefur verið í viðbragðsstöðu
síðan hræringanna í Mýrdalsjökli
varð fyrst vart. Var ástandið þar
fljótlega metið sem óvissuástand og
í samræmi við það var viðbúnaðar-
stig sett í gildi, og stóð það enn um
miðjan dag í gær.
Helga Þorbergsdóttir, oddviti
Mýrdalshrepps, á jafnframt sæti í
almannavarnanefndinni. Segir hún