Morgunblaðið - 07.01.2000, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 7. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
+ Hermína fæddist
á Stóruvöllum í
Bárðardal 16. mars
1904. Hún lóst á
Sjúkrahúsi Reykja-
víkur 26.12. síðast-
liðinn. Forcldrar
hennar voru Sigur-
geir Jónsson, organ-
isti og söngstjóri, f.
"*■ 24.11. 1866, d. 4.11.
1954, og Júlíana
Friðrika Tómasdótt-
ir, húsmóðir, f. 21.7.
1872, d. 14.6. 1953.
Systkini Hermínu:
Páil, kaupmaður, f.
16.2. 1896, d. 21.2. 1982; Vigfús,
ljósmyndari, f. 6.1. 1900, d. 16.6.
1984; Gunnar, organisti og píanó-
kennari, f. 17.10. 1901, d. 9.7.
1970; Eðvarð, ljósmyndari, f.
22.10. 1907, d. 12.8. 1999; Jón Að-
algeir, skóíastjóri, f. 24.5. 1909;
Agnes, f. 23.10. 1912, d. 9.9. 1928;
Hörður, Ijósmyndari, f. 6.5. 1914,
d. 2.6. 1978, og Haraldur, skrif-
stofumaður, f. 6.10.1915.
Hermína giftist 10. ágúst 1929
Birni Kristjánssyni, stórkaup-
manni, f. 14. nóvember 1897, d.
28. janúar 1980. Foreldrar hans
voru Kristján Gislason, kaupmað-
ur á Sauðárkróki, f. 15.6. 1863, d.
3.4. 1954, og Björg Sigríður Anna
Eiríksdóttir, húsmóðir, f. 30.6.
1865, d. 31.7.1928. Börn Hermínu
og Björns: 1) Leifur, læknir í
Bandarikjunum, f. 27. júlí 1931,
maki Edda Sigrún Björnsdóttir,
læknir, f. 1.12. 1936, d. 5.9. 1987;
börn þeirra Árni, f. 12.10. 1958,
Björn, f. 30.8. 1960, og Helga, f.
12.2. 1962. Seinni kona Leifs er
Rita Stepnitz, f. 7.8. 1941. 2)
Björn, flugvélavirki, f. 9.3. 1933,
maki Guðrún Gerður Ásmunds-
dóttir, leikari, f. 19.11.1935; börn
þeirra Sigrún Edda, f. 30.8. 1958,
Leifur Björn, f. 28.10. 1966.
Seinni kona Björns er Sigþrúður
í dag kveðjum við brautryðjanda í
menntunarmálum hljóðfærakennara
hér á landi. Hermína S. Kristjánsson
var fyrsti kennari í píanókennara-
deild Tónlistarskólans í Reykjavík
og átti stóran þátt í mótun þeirrar
deildar frá upphafi. Með óþreytandi
"slhuga sínum og umhyggju fylgdi
hún eftir hverjum hópnum á fætur
öðrum í starf píanókennarans.
Árið 1970 var stofnað Félag píanó-
kennara, sem var fagfélag píanók-
ennara. Það varð seinna Félag tón-
listarkennara, og var hún kjörin
heiðursfélagi þess. Hún sýndi því
alltaf mikinn áhuga að vel yrði staðið
að faglegum þætti kennarastarfsins
og hvatti m.a. til námskeiðahalds á
vegum félagsins í þeim tilgangi.
Eg hóf ung að árum nám í Tónlist-
arskólanum í Reykjavík hjá Rögn-
valdi Sigurjónssyni, píanóleikara.
Þegar að lokum náms kom ákváðum
við í sameiningu að ég myndi ljúka
því í píanókennaradeild Tónlistar-
Þskólans. Það var góður skóli að njóta
leiðsagnar Hermínu við fyrstu skref-
in á kennaraferli. Hún var nákvæm
og krafðist agaðra vinnubragða, en
var jafnframt ljúf og elskuleg í við-
móti.
Fjölskyldu hennar eru færðar
samúðarkveðjur og með djúpri virð-
ingu kveð ég hana í dag og þakka fyr-
ir allt það sem hún gerði fyrir mennt-
un píanókennara hér á landi.
Sigríður Sveinsdóttir,
fyrrv. formaður Félags
tónlistarskólakennara.
Misserisgömul fór hún fyrstu
langferðina um heiminn, vafin í sæng
í fangi móður sinnar tveggja dag-
leiða lestarferð með fátæklega bús-
hluti, þar á meðal orgelharmóníum,
bundna í klyfjar og góða mjólkurkú í
taumi. Loks staðnæmdist ferðlúin
g^jölskyldan, hjón með þremur sonum
sínum og þessari ómálga dóttur, fyr-
Zóphónfasdóttir,
kennari, f. 14.6.
1944; börn þeirra
Oddný Anna, f.16.4.
1974, Hlynur Ómar,
f. 23.5. 1976, og
Lára Björg, f. 22.2.
1980.
Hermína fluttist
sem kornabarn til
Akureyrar og lærði
þar hljóðfæraleik
hjá föður sínum en
fluttist til Reykja-
víkur um 1923 og
stundaði þar nám í
píanóleik. Síðar fór
hún til Kaupmannahafnar og
vann þar námsstyrk til þriggja
ára við Tónlistarskóla Kaup-
mannahafnar. Þar kynntist hún
Birni og fluttust þau til Hamborg-
ar 1929. Þar stundaði hún áfram
nám í píanóleik og hélt nokkra
tónleika, þar til heimsstyrjöldin
hófst 1939, en Björn stundaði við-
skipti við Island. Þegar viðskipta-
samböndin við ísland rofnuðu
harðnaði á dalnum hjá fjölskyld-
unni og hóf Hermína þá að kenna
píanóleik og fékk fljótlega marga
nemendur. Þegar allt var komið í
bál og brand flýði fjölskyldan til
Kaupmannahafnar þar sem Her-
mina stundaði kennsluna áfram
til stn'ðsioka 1945. Fljótlega eftir
heimkomuna hóf Hermína píanó-
kennslu, fyrst heima hjá sér en
stuttu síðar við Tónlistarskólann
í Reykjavík allt til ársins 1974.
Seinni árin var hún yfirkcnnari í
píanókennaradeild Tónlistarskól-
ans. Hún varð heiðursfélagi í fé-
lagi tónlistarkennara 1980 og í
félagi íslenskra tónlistarmanna
1988. Hún var sæmd riddara-
krossi hinnar íslensku fálkaorðu
1979.
Hermína verður jarðsungin frá
Áskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
ir framan hús Þórðar gullsmiðs við
Aðalstræti og sté af baki, hvíldinni
fegin. Hér skyldi í bráð verða heimili
þessara bárðdælsku innflytjenda til
Akureyrar, sem tveimur árum
seinna fluttust í eigið húsnæði, neðri
hæðina í nýju húsi, Spítalavegi 15.
Þar átti eftir að verða óformlegur
tónlistarskóli akureyrskra og norð-
lenskra ungmenna næstu áratugina,
en auk þess holl uppeldisstöð systk-
inahópsins, barna þeirra Friðriku
Tómasdóttur og Sigurgeirs söng-
kennara, sem svo var jafnan nefnd-
ur. Þarna óx Hermína upp við mikið
ástríki beggja foreldra og dálæti sjö
bræðra og einnar systur, sem varð
skammlíf. Og þarna drakk hún í sig
ást á tónlistinni við daglega áheym
hennar og iðkun, ást, sem aldrei
kulnaði. Tónlistin varð henni ekki að-
eins lífsbjörg og atvinna, heldur líf
hennar og yndi ævilangt.
Og þarna bar fundum okkar fyrst
saman. Ég fæddist nefnilega þar
uppi á loftinu, þar sem foreldrar mín-
ir höfðu á leigu herbergi og aðgang
að eldhúsi fyrstu búskaparárin. Her-
mína föðursystir mín var þá tvítug
heimasæta, og fæðing fyrsta systk-
inabamsins ærinn stórviðburður.
Þess vegna hefir hún ekki verið langt
undan, þegar atburður þessi varð.
Hún hefir margsagt mér (og ekki efa
ég orð hennar), að ég hafi komið
henni fyrstri í fang beint úr höndum
ljósmóðurinnar, meira að segja áður
en ég var lagður að brjósti móður
minnar. Svo mikið er víst, að frá
þeirri stundu hefir frændsemi okkar
verið mjög náin, svo náin, að fyrir
nokkmm ámm tók hún mig í heyr-
anda hljóði í tölu bræðra sinna og El-
len konu mína í tölu mágkvennanna.
En þar kom, að Hermína sigldi til
Kaupmannahafnar til frekara náms í
píanóleik, bæði af eigin löngun og
vegna eindreginnar hvatningar ann-
arra, sem hlýtt höfðu á leik hennar.
Ekki vom þó efnin mikil eða farar-
eyririnn þungur í vasa. Inntökupróf-
ið í Konunglega tóniistarháskólann
hlaut að skera úr um það, hver fram-
tíð hennar yrði á námsbrautinni.
Hún stóðst ekki aðeins prófið, heldur
stóðst það með þvílíkum ágætum, að
hún hlaut ókeypis skólavist næstu
þrjú árin, en slíkt hlotnaðist aðeins
örfáum afburða-nemendum. Á Hafn-
aráranum bar saman fundum þeirra
Bjöms Kristjánssonar frá Sauðár-
króki, og þau felldu hugi saman. Þau
gengu í hjónaband og stofnuðu heim-
ili í Hamborg, þar sem Bjöm setti á
stofn verslunarfyrirtæki og seldi ís-
lenskar afurðir. Þar fæddust synir
þeirra báðir, Leifur og Björn. Mjög
var gestkvæmt á heimili þeirra, enda
vom þau vinmörg, gestrisin og hjálp-
söm. Hermína gerði sér far um að
kynnast hinu auðuga tónlistarlífi
Þjóðverja með því að sækja tónleika
og óperusýningar. Einnig hélt hún
áfram námi í píanóleik hjá færastu
kennuram. Þegar fram í sótti kenndi
hún sjálf í einkatímum. Sumarið
1936 kom hún í heimsókn til íslands
með synina tvo til mikillar gleði for-
eldrum sínum, skyldfólki og vinum.
En svo lagðist skuggi ófriðar yfir
Evrópu og heimsbyggðina alla.
Hvergi var öraggt skjól fyrir mann-
skæðum vopnum og vígamönnum.
Ægilegar loftárásir lögðu mikinn
hluta Hamborgar í auðn. Fáar eða
engar fregnir var að hafa af fólki
handan víglínunnar. Sáran kvíða
háskans og óvissunnar setti að öldr-
uðum foreldram, sem áttu dóttur,
dóttursyni og tengdason innan um
rústir hálfeyddrar borgar, meðan út-
varpið flutti daglegar fréttir af lim-
lestingum, mannfalli og tortímingu
frá þeim slóðum. En Hermína og
Bjöm vora heppin. Fjölskyldan hélt
lífi og limum og meira að segja eign-
um, þar á meðal Förster-flyglinum
góða. En Björn var orðinn heilsu-
tæpur og lítið var við að vera í hálf-
eyddri borg, svo að ákveðið var að
flytjast búferlum til Kaupmanna-
hafnar. Vegna veikinda Björns kom
það í hlut Hermínu að sjá um búslóð-
arflutninginn, sem var enginn hægð-
arleikur, þar sem Þjóðverjar vora
um þessar mundir lítt aflögufærir
um rými í járnbrautarvögnum. En
fyrir einstakan dugnað hennar, glað-
lyndi og ótrúlega röð tilviljana tókst
henni að ljúka því verki með heiðri
og sóma. Hún vann svo fyrir fjöl-
skyldunni með píanókennslu í Kaup-
mannahöfn til styrjaldarloka, en þá
fluttust þau til íslands aftur eftir 19
ára dvöl hennar erlendis.
Mikill var fögnuður ættingja og
vina, sem þóttust þau úr helju eða að
minnsta kosti mildlli mannhættu
heimt hafa. Afi minn, sem var heitur
tilfinningamaður, táraðist af gleði,
en amma mín, sem hafði meir tamið
sér um ævina að stilla sig bæði í gleði
og sorg, lét minna á bera. Var þó
gleði hennar ekki síður djúp og heit
við endurkomu dótturinnar til lands-
ins eftir hina löngu útivist.
Nú tók við píanókennsla í Reykja-
vík, fyrst í einkatímum, en síðar við
Tónlistarskólann í Reykjavík, við
mikinn orðstír. Hermína var bæði
elskuð og virt af nemendum sínum,
því að hún var ekki síður trúnaðar-
vinur þeirra og ráðgjafi en fyrir-
mynd og lærimeistari.
Hermína var mikill snillingur við
að viðhalda tengslum og kynnum
ættingja sinna og fjölskyldu með
heimboðum og heimilistónleikum,
sem gestirnir önnuðust. Hún hélt ut-
an um ættingjahópinn með rögg-
semi, glaðværð og gamansemi, en
gætti þess jafnframt, að hver og einn
ætti einhverju hlutverki að sinna,
yrði virkur þátttakandi og legði eitt-
hvað fram af eigin rammleik, hver
eftir sinni getu. Einkum var lögð
rækt við myndlist, leiklist og tónlist,
ekki síst tónlist. Hún hugsaði fyrir
öllu, hvort sem var sætaskipan eða
hlutverkaskipan. Allir vora glaðir og
ánægðir og fóru heim með góðar
minningar. Glöðust allra var Her-
mína sjálf, þó að eist væri í hópnum.
Já, gamansemin var henni alltaf
eðlisgróin, glaðværðin, hlýtt brosið
og hláturmildin. Hún kom alltaf auga
á einhverja bjarta hlið á hverju máli,
jafnvel þó að syrti í álinn, aldurinn
væri orðinn hár, sjónin dapraðist og
fæturnir yrðu óhlýðnir. „Enn get ég
þó hlegið,“ sagði hún stundum. Til
allrar hamingju hélt hún óskertu
andlegu atgervi og stálminni til
hinstu stundar. Og hún vildi ganga
upprétt og bera höfuðið hátt, jafnvel
þó að hún yrði að nota göngugrind.
Hún var alltaf hrein, snyrtileg og vel
til fara, annað hefði ekki verið henni
samboðið. Hún var sönn tignarkona
til orðs og æðis. Aldrei skyldi það um
hana spyrjast, að hún léti bugast.
Alltaf fagnaði hún mér og fólki
mínu af ástúð og innileik, gleði og
hlýju hjartans, þegar fundum bar
saman, sem var þó alltof sjaldan, þar
sem við bjuggum hvort á sínu lands-
homi. Væntumþykja hennar í minn
garð hafði ekkert breyst, frá því er
hún tók mig í fang sér fyrst allra fyr-
ir þremur aldarfjórðungum.
Við Ellen þökkum nú Hermínu
frænku alla elskusemi frá fyrstu tíð
og biðjum henni blessunar í nýjum
heimi.
Sverrir Pálsson.
Það var komið að hinni árlegu
sumarheimsókn fjölskyldunnar til
Hermínu frænku og Björns. Ferða-
lagið hafðí gengið bara vel. Ég varð
að vísu bílveikur strax í Langadal,
það hafði hvellsprangið á Holta-
vörðuheiði og koppur dottið af ein-
hvers staðar innst í Hvalfirðinum.
Mamma lyktaði af nýju útlendu
sjampói og við pabbi vorum í
stífpressuðum jakkafötum báðir
tveir. Ég meira að segja með bindi.
Elsa systir var samt flottust... hún
var í heimasaumuðu. I gær höfðum
við borðað lax hjá Vigfúsi frænda og
daginn þar áður heimsótt Gunnar og
Hönnu í Drápuhh'ðina. En núna sem-
sagt var rennt vestur Hringbrautina
og að Reynimel númer 31. Eða næst-
um því. Við enda götunnar var
staldrað stutta stund því klukkuna
vantaði enn einar fimm mínútur í
tólf. Hermína frænka hafði boðið
okkur klukkan tólf og vildi þá að við
kæmum klukkan tólf... auðvitað.
Hún var í eldhúsglugganum, veifaði
og kallaði og kom svo hlaupandi nið-
ur til að fagna okkur og kyssa. Mikið
áttu fallega systur, sagði hún, og svo
voram við komin inná þykka fallega
teppið hennar inní bjarta stássstof-
una með öllum myndunum af heims-
fræga fólkinu sem hún þekkti, eins
og Grieg, Schurnann og Brams, og
biðum þess að hún segði okkur hvar
við ættum að sitja. Hermína frænka
vísaði alltaf til sætis því henni var
annt um að allir fengju bestu sætin.
Síðan var talað um stofublóm, Stóra-
velli, orgelið hans afa og Hamborg.
Ég man að pabbi hafði sagt við mig
að kannski vildi Hermína frænka
heyra hvað mér gengi vel í píanó-
náminu. Ég var svolítið kviðinn því
að ég vissi hvað hún var mikill píanó-
kennari og svo var hljóðfærið hennar
svo ótrúlega miklu stærra og fal-
legra en hljóðfærin á Akureyri. Ég
gæti örugglega ekki spilað nógu vel á
það. Flygillinn hennar Soffíu píanó-
kennara var reyndar alveg ágætlega
stór en þessi flygill var helmingi,
helmingi flottari. Svo var hann hka
frá Hamborg. Bara að ég þyrfti ekki
að spila á hann. Og heppnin var með
mér þvi þegar pabbi minntist á að ég
gæti spilað fyrir frænku var klukkan
akkúrat fimmtán mínútur yfir tólf og
þá var tími til kominn að setjast að
fallega skreyttu matarborðinu. Her-
mína frænka hafði nefnilega talað
um að við myndum borða klukkan
fimmtán mínútur yfir tólf. Björn
gekk á mjúku inniskónum sínum að
glugganum og opnaði og viti menn...
fuglamir byrjuðu að syngja. Ein-
hvern veginn sungu fuglarnir miklu
betur í garðinum hennar Hermínu
frænku en annars staðar. í Möðra-
vallastrætinu og við Eyrarlandsveg-
inn sungu þeir til dæmis bara hver
með sínu nefi. Abb... ababb. En ekki
hér. Ekki hér í garðinum við Reyni-
mel 31. Hér sungu þeir margraddað
og allir í sömu tóntegund og ekki of
hátt. Þannig vildi Hermína frænka
hafa það. Og svo voru lystisemdirnar
bornar á borð og áfram var talað um
afa og útlönd, eftirmiðdagshvíldir og
aftur um útlönd. þama vora gúrkur,
sveskjur, sagógrjón með rúsínum í
og rjúkandi blómkál með kúmeni.
Svo vora muldar hnetur, meira af
rúsinum og... og en hvað. Allt í einu
era fuglarnir hættir að syngja, það
hefur dregið ský fyrir sólu. Það er
desemberhádegi og gengur á með
HERMÍNA
rSIGURGEIRSDÓTTIR
KRISTJÁNSSON
hríðaréljum. Á borðinu eru ekki
lengur útlenskir ávextir og korn
heldur heilsoðin ýsa með íslenskum
kartöflum og smjöri. Og gestirnir
...vistmenn á Skjóli. Umræðuefnið er
heldur ekki lengur Bárðardalurinn
eða Berhn... allir sitja hljóðir enda
kveðjustund framundan og margir á
föram. Hver er þetta, segir hún.
Þetta er ég Hermína frænka. Hún
sér ekki lengur en þekkir röddina.
Ert þetta þú elsku drengurinn minn.
Ég krýp hjá henni. Mikið ertu góður
að koma því nú er ég að fara... bráð-
um. Hvernig hefur mamma þín það
og hvernig gengur þér í lífinu frændi
minn? Þetta er ekki löng kveðjust-
und en hún er falleg. Hermína
frænka segist vera þreytt og að ég
skuli staldra stutt við. Ég býð henni
að hjálpa henni inn á herbergi þegar
hún sé búin að borða en það vill hún
ekki. Segir að það sé algjör óþarfi.
Ég hafi lika nóg annað að gera. Hún
er beygð en ekki brotin. Ég segi
henni hvað mér hafi alltaf þótt vænt
um hana og þakka henni vináttu
hennar. Hún brosir og kinkar kolli.
Og þegar ég kyssi hana á mjúka
kinnina og kveð angar hún af fersk-
um ilmohum. Svo segir hún, Elsa
kemur til mín á eftir. Þú átt góða
systur.
Góða ferð, frænka. Bið að heilsa
pabba.
Egill Eðvarðsson.
Aldur skiptir ekki máli þegar vin-
átta er fyrir hendi. Hermína vinkona
mín fæddist árið 1904 en ég 1975.
Kynni okkar hófust á haustdögum
árið 1992 þegar ég gerðist göngufé-
lagi frú Hermínu. I upphafi kom ég
til hennar tvo morgna í viku hverri
og við fengum okkur hálftíma göngu-
túra um hverfið okkar, ræddum sam-
an um málefni líðandi stundar og það
sem fyrir augu okkar bar. Hún sagði
mér frá fólkinu sem búið hafði á Mel-
unum og sett svip sinn á hverfið.
Þegar gönguþrekið þvarr var ekki
ástæða til að hætta vinskapnum, því
eins og Hermína benti mér réttilega
á er jú alltaf hægt að tala saman inn-
andyra. Eftir það hittumst við viku-
lega í klukkutíma í senn og áttum við
alltaf yndislegar stundir saman. Hún
sagði mér frá ævi sinni og þar var af
nógu að taka; frá æskuáranum á Ak-
ureyri; frá tónlistarnáminu í Kaup-
mannahöfn; frá áranum í Hamborg
og í Kaupmannahöfn í seinni heims-
styrjöldinni; frá siglingunni heim til
íslands að stríðinu loknu og heim-
komunni; frá starfi sínu við Tónhst-
arskólann í Reykjavík, þar sem hún
kenndi ekki bara nemendum sínum
að leika á píanó, heldur einnig góða
framkomu og stjórnaði tónleikum
með stæl. Fjölskyldan hennar var
henni mikils virði og hún þreytttist
aldrei á að segja mér frá afrekum
þeirra, jafnt þeirra yngstu sem
þeirra elstu. Já, það er hægt að segja
að við Hermína upplifðum margt
saman, hlógum og grétum ef það átti
við.
Hún kenndi mér að meta sígilda
tónlist og ég varð þeirrar ánægju að-
njótandi að vera fylgdardama henn-
ar á fjölda tónleika. Þar fann ég hve
mikillar virðingar hún naut í íslensku
tónlistarlífi og hversu mikilvægur
burðarás hún hafði verið í uppbygg-
ingu tónlistarkennslu á íslandi.
Stuttu eftir að kynni okkar hófust
tilkynnti hún mér hátíðlega að sér
fyndist nafnið mitt ekki passa mér.
Ég varð hissa og spurði af hverju.
„Þú ert ekkert Camillu-leg,“ var
svarið sem ég fékk, hún ákvað að
nefna mig upp á nýtt, hjá sér skyldi
ég heita Ásta Sóllilja.
Síðasta ár hefur verið Hermínu
vinkonu minni erfitt, og hvfldin var
henni kærkomin og hún var södd líf-
daga. Hún hafði lifðað viðburðaríku
og farsælu lífi og var sátt við sitt. Ég
tel mig ákaflega lánsama að hafa
kynnst og þekkt frú Hermínu S.
Kristjánsson og mun ávallt geyma
með mér minninguna um góða og
fjölhæfa konu, sem kenndi mér svo
margt og fræddi mig um lífið og til-
veruna. Guð blessi hana og varðveiti
og taki hana í faðm sinn.
Hinlangaþrauterliðin,
nú loksins hlaustu friðinn,
ogallterorðiðrótt,
núsællersigurunninn