Morgunblaðið - 05.02.2000, Síða 43

42 LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2000 43

fltofgmttMjtfrlfr STOFNAÐ 1913 ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík. FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson. RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
FJÁRLÖG OG
HEILBRIGÐIS-
ÞJÓNUSTA
SÍÐUSTU daga hefur Morgunblaðið efnt til nokkurra skoð-
anaskipta milli talsmanna fjárlaganefndar Alþingis og
fulltrúa sjúkrahúsanna í Reykjavík í því skyni að draga fram í
dagsljósið um hvað ágreiningurinn milli þessara aðila snýst.
I samtali við Morgunblaðið í fyrradag sagði Einar Oddur
Kristjánsson, varaformaður fjárlaganefndar, m.a.: „Forráða-
menn sjúkrahúsanna í Reykjavík verða að gera sér grein fyrir
því að hér eins og í öðrum löndum er fjármagnið takmarkað og
allir verða að fara eftir fjárlögunum. Annars er öllu stefnt í
voða og sjúkrahúsin hafa fengið nóg.“
Gísli S. Einarsson, alþingismaður og fulltrúi Samfylkingar-
innar í fjárlaganefnd, talar á mjög svipaðan hátt og segir: „Eg
studdi af heilum hug þær ráðagerðir, sem ráðizt var í til að
bæta fjárhag spítalanna og var mjög sáttur við árangurinn.“
Þessi mál horfa hins vegar öðru vísi við Gunnari Sigurðssyni,
prófessor og forstöðulækni lyflækningasviðs Sjúkrahúss
Reykjavíkur. Hann segir í samtali við Morgunblaðið í fyrradag:
„Leiðréttingin á síðustu fjárlögum var ónóg, menn náðu ekki
að núllstilla reksturinn og þess vegna var fyrirsjáanlegt að
frekari niðurskurður yrði óhjákvæmilegur. Ef halda á núver-
andi þjónustu óbreyttri verður að hækka fjárframlögin, því það
er engin óráðsía í kerfinu, sem unnt er að skera niður. Ef svo
væri hefði það verið gert fyrir löngu.“
í þessum orðum Gunnars Sigurðssonar prófessors felst, að
forráðamenn spítalanna andmæli ekki kröfu fjárlaganefndar-
manna um að spítalarnir haldi sig við fjárlögin en hins vegar
verði fjárlaganefnd að vera raunsæ í mati sínu á fjárþörf
sjúkrahúsanna.
Þrátt fyrir viðleitni Morgunblaðsins til þess að fá svör við því
hafa fjárlaganefndarmenn Alþingis ekki útskýrt fyrir almenn-
ingi hvernig eigi að fækka skurðaðgerðum um 700 á einu ári og
hvaða sparnaður sé fólginn í því að fresta þeim milli ára, þegar
eina afleiðing þess er væntanlega sú, að það byggist upp hali af
óframkvæmdum skurðaðgerðum. Ekki eru menn í alvöru að
halda því fram að læknarnir framkvæmi óþarfa skurðaðgerðir
- eða hvað?
Það er áreiðanlega brýnt að veita sjúkrahúsunum aðhald í
rekstri eins og reyndar hefur verið gert rækilega allan þennan
áratug. En það er líka mikilvægt að halda uppi fullkominni heil-
brigðisþjónustu. Stöðugar deilur á milli spítalanna og stjórn-
valda um fjárhagsmál ár eftir ár hafa því miður ekki orðið til
þess að skýra í huga almennings hvað sé réttlætanlegt og hvað
ekki í niðurskurðaraðgerðum.
GEÐDEILD SJÚKRA-
HÚSS REYKJAVÍKUR
>
IGREINARGERÐ frá forstjóra sjúkrahúsanna tveggja í
Reykjavík, sem birtist að hluta til í Morgunblaðinu sl. þriðju-
dag, segir svo m.a.: „Framlög til geðsviðs Landspítalans eru
óbreytt en mikil breyting er áformuð á geðlækningasviði Sjúkra-
húss Reykjavíkur. í fjárhagsáætlun er því gert að spara 100 millj-
ónir króna. Þeirri hagræðingu verður náð með því að sameina í
reynd á Landspítalanum geðsvið spítalanna tveggja en þar er slík
þjónusta mun stærri í sniðum... A Sjúkrahúsi Reykjavflou- heldur
geðsvið eftir 4 til 6 rúmum, sem eru nauðsynleg vegna starfsemi
slysa- og bráðamóttöku.“
Þetta þýðir að í raun er verið að leggja geðdeild Sjúkrahúss
Reykjavflmr niður. Er það skynsamleg ráðstöfun?
Það er vafalaust hægt að sýna fram á, að frá fjárhagslegu sjón-
armiði sé hægt að spara verulega fjármuni með þessum hætti. Það
er hægt á fjölmörgum sviðum opinberrar þjónustu að ná fram
spamaði með sameiningu rekstrareininga. Það væri t.d. hægt með
því að sameina öll atvinnumálaráðuneyti undir einn hatt og undir
einum ráðherra í stað þess að þrír ráðherrar sjá um þau málefni nú.
Þegar geðdeild Borgarspítalans, nú Sjúkrahúss Reykjavíkur,
opnaði fyrir rúmum þijátíu árum jafngilti það nánast byltingu í
málefnum geðsjúkra. Ein ástæðan var sú, að þar var rekin önnur
stefna en á Kleppsspítalanum í lækningaaðferðum. Með þessum
orðum er enginn dómur lagður á það, hvor stefnan hafi verið rétt.
Það sem máli skipti var, að sjúklingar og aðstandendur áttu val-
kost.
Vafalaust eru lækningaaðferðir áþekkari nú en þá enda núver-
andi yfirlæknir geðdeildar Landspítalans fyrrverandi yfirlæknir
geðdeildar Sjúkrahúss Reykjavíkur.
Eftir sem áður skiptir það máli fyrir sjúklinga og aðstandendur
á þessu sjúkdómasviði að eiga um eitthvað að velja, hvort sem um
er að ræða val á milli lækna eða sjúkrastofnana eða lækningaað-
ferða. Þess vegna m.a. er það meira en vafasöm ráðstöfun að loka
nú geðdeild Sjúkrahúss Reykjavíkur og útiloka þar með að val-
kostur sé til á höfuðborgarsvæðinu.
REKSTRARFORM stóru
sjúkrahúsanna gengur ekki
upp í núverandi mynd að
mati Jónasar Hallgrímsson-
ar, prófessors og forstöðumanns
Rannsóknastofu Háskólans í meina-
fræði. Hann segir nauðsynlegt að lög-
mál markaðarins fái að njóta sín í ein-
hverjum mæli og eðlilegur
kostnaðarreikningur verði að komast
inn í rekstur sjúkrahúsanna, rétt eins
og hjá öðrum fyrirtækjum.
„Eg hef alla tíð verið fylgjandi því
að beitt sé tvenns konar aðferðum við
rekstur sjúkrahúsa hér á landi. Ann-
ars vegar ríkisrekstur í breyttri mynd
og hins vegar einkarekstur. Landa-
kotsspítali var dæmi um hið síðar-
nefnda. Hann var síðar felldur undir
hatt Sjúkrahúss Reykjavíkur og er nú
rekinn á sama hátt og aðrir ríkisspíta-
lar af föstum fjárlögum. Ég tel að það
hafi verið voðalegt slys,“ segir Jónas.
Að hans mati hefði átt að þróa bæði
kerfi samtímis. Aðeins þannig fáist
afkastahvetjandi umhverfi. „Með
gegnsæju bókhaldi gefst kostur á að
reikna út nákvæmt verðmæti einstak-
ra aðgerða í lækningaþætti sjúkra-
húsa, t.d. hvað kostar að fjarlægja
botnlanga eða hvað kostar að lækna
kransæðastíflu. Fyrir hverja aðgerð
væri síðan greitt ákveðið gjald, óháð
hverjir eigendur sjúkrahússins væru.
Þar með myndi heilbrigð samkeppni
skjóta rótum í rekstrinum, unnt væri
að bera saman rekstur sjúkrahúsanna
og fylgja því eftir sem vel væri gert.“
Rekstur Landspítala og Sjúkrahúss
Reykjavíkur hefur nú verið sameinað-
ur undir einn hatt. Jónas segist ekki
vera beinlínis mótfallinn slíkri samein-
ingu, en telur hana óráð þar sem
skynsamlegra hefði verið að einka-
væða rekstur SR, þ.e. eins og áður var
með Landakot. „Nú er allur saman-
burður og samkeppni úr sögunni og
unnt að stýra öllum rekstri neðan úr
heilbrigðisráðuneyti. Þaðan geta svo
komið umvandanir um einstaka kostn-
aðarliði án þess að raunveruleg rök
liggi þar að baki.“
Mikill ábyrgðarhluti
Jónas segist ekki í vafa um að einka-
aðilar fáist til þess að koma að rekstri
sjúkrahúsa. Slíkum rekstri fylgi hins
vegar margvíslegar skyldur og því sé
mikill ábyrgðarhluti að semja við
einkaaðila um slíkan rekstur. Að upp-
fylltum öllum skilyrðum sjái hann hins
vegar ekki hvers vegna einkarekin
sjúkrahús eigi ekki við hér á landi.
„Ég held að margir hljóti að hafa
áhuga á slíkum rekstri. I núverandi
rekstrarumhverfi er engin leið að
reikna út raunverulegt markaðsvirði
sjúkrahúsanna þótt allir viti að þau
skili gríðarlegum verðmætum í þjóð-
arbúið með lækningu sjúkdóma, enda
hver veikindadagur afar dýr.“
Jónas segir hræðsluna við einka-
rekstur í heilbrigðiskerfi líklega stafa
af ótta við að kostnaður og kröfur um
arðsemi verði sett ofar heilbrigðis-
sjónarmiðum. Hann segir hins vegar
að ekkert bendi til þess að slíkt eigi við
rök að styðjast, þær læknastofur og
rannsóknarstofur sem reknar séu af
einkaaðilum hafi sýnt fagleg vinnu-
brögð og ábyrgð.
„Við breytum aldrei þeirri grund-
vallarreglu að lækna fyrst og ræða
kostnaðinn á eftir. Hér á landi mun
það ekki breytast og enginn efast um
réttmæti þess að senda nánast dauð-
vona fólk með sjúkraflugi. Við íslend-
ingar höfum vel efni á slíku og raunar
vafi hvort við hefðum efni á að gera
slíkt ekki. Á hinn bóginn er það svo og
hefur lengi verið að sumir eru efna-
meiri en aðrir. Þess vegna finnst mér
sjálfsagt að sjúklingar geti farið utan
og gengist undir aðgerðir þar. Ég get
ekki séð neitt athugavert við það að
fólk leiti til útlanda eftir bót meina
sinna séu langir biðlistar hér á landi
eftir slíkum aðgerðum. Mér finnst að
viðkomandi ættu að fá styrk frá hinu
opinbera, samsvarandi því sem að-
gerðin myndi kosta hér, og afganginn
yrði fólk sjálft að greiða. Vissulega
gætu ekki allir nýtt sér þetta, en hinir
efnaminni kæmust fyrr að á íslandi
vegna styttri biðlista og fengju þar af
leiðandi betri þjónustu. Fólk á mis-
mikla peninga og þannig hefur það
alltaf verið. Að ætla að jafna það sér-
staklega í heilbrigðiskerfinu er á skjön
við allt annað, að mínu mati,“ segir
Jónas Hallgrímsson.
Beinlínis letjandi kerfi
Einar Stefánsson, prófessor og yfir-
læknir augndeildar Landspítalans,
Eru fastar fjárveit-
ingar tímaskekkj a?
Umræðan um fjárveitingar til reksturs stóru
sjúkrahúsanna í Reykjavík er ekki ný af nál-
inni. Til eru þeir sem vilja óbreytt rekstrar-
form og fastar fjárveitingar en aðrir vilja koll-
varpa núverandi kerfí og einkavæða
starfsemina að einhverju eða öllu leyti.
Björn Ingi Hrafnsson ræddi við prófessora í
Læknadeild Háskólans um hvernig standa
skuli að fjármögnun sjúkrahúsanna.
minnir á að á sínum tíma hafi þótt mik-
il framför þegar sjúkrahúsin fóru á
föst fjárlög og daggjaldakerfið svo-
nefnda var lagt niður. „Síðan þá hafa
auðvitað komið í Ijós gallar. Megin-
gallinn að mínu viti er sá að þar með
slitnar samhengið milli framleiðslu og
tekna sjúkrahúsanna. Sjúkrahús með
mikil afköst og marga sjúklinga eyða
þá meiru en fastar tekjur þeirra leyfa,
en þau sjúkrahús sem loka deildum og
gera helst ekki neitt koma mjög vel út.
Það segir sig sjálft að slíkt kerfi er
ekki hvetjandi. Það er beinlínis letj-
andi,“ segir Einar.
Hann bendir einnig á að möguleikar
sjúkrahúsanna til að mæta aukinni
þörf fyrir þjónustu eða nýjar aðgerðir
séu afskaplega erfiðir. Slíkt
þurfi að sækja beint til fjár-
veitingavaldsins, með mis-
góðum árangri.
„Þetta er í sjálfu sér sós-
íalískt rekstrarkerfi sem
hefur algjörlega gengið sér
til húðar. Það gengur aldrei
upp að samhengi sé ekkert
milli útgjalda og kostnaðar.
Ekki í rekstri heilbrigðis-
kerfisins og raunar ekki
neinum rekstri," segir Ein-
ar.
Hann tekur undir þær
raddir sem telja nauðsyn-
legt að fá gagnsætt kerfi
svo kostnaður við einstaka
liði liggi á yfirborðinu. Það
eitt og sér sé hins vegar því
miður ekki nóg; færa verði
rekstrarfyrirkomulag
sjúkrahúsanna alveg úr
ríkisrekstri svo ná megi
fram hagræði í rekstri,
aukinni samkeppni og
bættum afköstum.
„Þeir sem komnir eru til
vits og ára muna eftir Bæj-
arútgerð Reykjavíkur, sem
árum saman var rekin með miklum
halla í samkeppni við vel rekin einka-
fyrirtæki. Loks gáfust menn upp á
hallarekstrinum og lögðu fyrirtækið
inn í Granda, öflugt einkafyrirtæki.
Auðvitað var ekki að sökum að spyrja,
rekstur fyrirtækisins hefur gengið vel
og örugglega alla tíð síðan. Þetta
framtak er svo sannarlega til eftir-
breytni.“
Máli sínu til stuðnings nefnir Einar
að fyrr á öldinni þegar sjúkrahúsin
voru stofnuð hafi margt verið rekið
með sósíalísku fyrirkomulagi. Ríkið
hafi vasast í ýmiskonar rekstri, t.d.
banka, framleiðslufyrirtækja, í sam-
göngum og fleiru. Smám saman hafi
ríkisvaldið losað sig út úr þessum
rekstri, einkum á seinni árum og sala
ríkisins á hlut sínum í bönkunum sé
dæmi um það. „Þetta þarf einnig að
gerast í heilbrigðiskerfinu. Margir
halda því fram að einkaframtak eigi
ekki að koma að heilbrigðisþjónust-
unni. Þetta er að mínu mati ekki rétt.
Gæði og afköst starfsfólks liggja í inn-
stillingu starfsfólks og auðveldara er
að halda því ánægðu í einkarekstri en í
rekstri ríkisins af margvíslegum
ástæðum."
Einar leggur þó að lokum áherslu á
að einkavæðing í heilbrigðisrekstri
geti ekki átt sér stað í einu vetfangi
heldur með þróun á nokkrum árum.
Þversagnir í umræðunni
„Þversagnir í umræðunni um fjár-
mál sjúkrahúsanna eru svo miklar að
undrun sætir,“ segir Guðmundur Þor-
geirsson, prófessor og yfirlæknir á
Landspítalanum. ,Aðaláhyggjuefni
mitt varðandi þá umræðu er að það er
eins og þessi fyrirtæki sem við köllum
sjúkrahús færi allt sitt bókhald í ein-
um dálki, þ.e. kostnaðardálkinum. Það
er aldrei fjallað um afurðir eða fram-
leiðslu þessara stofnana þótt hún sé
gríðarlega dýrmæt hvernig sem á mál-
ið er litið.
Á síðustu árum hefur sífellt meira
fengist fyrir þá fjármuni sem eru í
kostnaðarreitnum þótt það veki aðeins
takmarkaða umræðu og áhuga. Þess
vegna er oft lítið vit í umræðunni um
fjárhagsstöðu sjúkrastofnana. Ekkert
einasta fyrirtæki gæti lagt spil sín á
borðið á þeirri forsendu að aðeins sé
horft á kostnaðinn, ekkert á veltuna
eða afurðina. Nú er staðan þannig að
veltan eykst og í flestra augum virðist
það bara vera vandamál," segir Guð-
mundur.
Hann kveðst sannfærður um að það
sé ekki vilji fyrir því að lama stofnanir
með fjársvelti. „Sá vilji er hvergi. Ekki
meðal almennings og ekki meðal
stjórnmálamanna þegar á hólminn er
komið. Engu að síður er þetta aðferð
til að knýja fram sparnað, en í aðferð-
inni felst sú þversögn að skilvirkni og
góð afköst eru ámælisverð, ef ekki lög-
brot. Þess vegna hrekjumst við út í að
veita fremur slappa þjónustu með biðl-
istum og öðru slíku.“
Guðmundur telur að ríkisvaldið eigi
að standa á bak við kostnað sjúkrahús-
anna, því það tryggi best jafnt aðgengi
að lífsnauðsynlegri heilbrigðisþjón-
ustu. Hins vegar að tryggja að fjár-
munir fylgi viðfangsefnum, þannig að
stofnanir sjái sér hag í að vinna vel og
af skilvirkni. Þótt faglegur metnaður
og hugsjón starfsfólksins sé grund-
völlur gæða í heilbrigðisþjónustunni
verður líka að vera vit í rekstrarhlið-
inni,“ segir Guðmundur.
Linnulaus gagnrýni
stj órnmálamanna
Þórður Harðarson, prófessor og
sérfræðingur í lyflæknisfræði, segir
að sjúkrahúsin í Reykjavík hafi legið
undir linnulausri gagnrýni stjóm-
málamanna undanfarin ár. ,Á þessu
árabili hefur aldrei verið horfst í augu
við raunverulega fjárþörf spítalanna,
en óskhyggjan höfð að leiðarljósi,“
segir hann.
„Samanburður við sjúkrahús er-
lendis hefur þó verið okkur hagstæður
hvað varðar mönnun og kostnað. Þró-
unin hefur líka verið í spamaðarátt: Á
ámnum 1995-99 fjölgaði sjúklingum á
Landspítala um 19%, stöðugildum
fækkaði um 3%, fjöldi sjúklinga á stöð-
ugildi jókst um 23% og kostnaður á
sjúkling lækkaði um 7% þrátt fyrir
kostnaðarsamar tækninýjungar,
hækkandi lyfjaverð o.fl.“
Þórður segir að sparnaðaraðgerðir
hafi leitt til lakari þjónustu á ýmsum
sviðum. Fjölmargir sjúklingar vistist á
hávaðasömum göngum spítalanna og
langir biðlistar stuðli að lakara heilsu-
fari, framlengingu fötlunar og stund-
um lífshættu. Starfsaðstaða starfs-
manna sé víða bágborin og
sjúkrastofur á ýmsan hátt úreltar.
„Starfsfólk og stjómendur sjúkra-
húsanna í Reykjavík telja því ómak-
lega að sér vegið með þeim málflutn-
ingi, sem stjórnmálamenn hafa tamið
sér að undanförnu, síðast á haustþingi
1999,“ segir Þórður og bætir við að
gallar núverandi fjármögnunarkerfis
sjúkrahúsanna þ.e. fastra fjárlaga Al-
þingis, birtist m.a. í áhrifum aukinnar
framleiðni. Til dæmis geti yfirlæknir
handlækningadeildar ákveðið að
fjölga mjaðmaaðgerðum og bæta
þannig líðan og færni sjúklinga, auk
þess sem kostnaður Tryggingastofn-
unar minnki. Þetta sé viðurkennt sem
mjög arðvænleg læknisaðgerð. En
þessi ráðstöfun auki fjárhagshalla
handlækningadeildar og kalli þannig á
enn harðari aðhaldsaðgerðir, oft lokun
rúma.
„Það væri spor í rétta átt að koma á
árangurstengdu fjármögnunarkerfi,
þannig að aukin framleiðni væri verð-
launuð með aukinni fjárveitingu.
Fyrstu skrefin í þessa átt hafa verið
stigin í öldrunar- og endurhæfningar-
þjónustu sjúkrahúsanna og fleiri
deildir munu fylgja í kjölfarið. Rétt er
þó að undirstrika að stjórnvöld geta
haft rangt við í þessu kerfi eins og öll-
um öðrum. I Noregi ákváðu heilbrigð-
isyfirvöld t.d. nýlega að greiða ekki
kostnað við gjörgæslusjúklinga um-
fram 16 milljónir íslenskra króna.
Þann kostnað þurftu sjúkrahúsin að
fjármagna með niðurskurði annarra
útgjalda. Næsta ár var svo grunnur
þjónustusamninga lækkaður um 3,5%.
Aðrir möguleikar felast í því að gera
einstakar einingar sjúkrahúsanna
fjárhagslega sjálfstæðar. Á Landspít-
ala munu rannsóknardeildir og blóð-
banki fara þessa leið. Þjónusta þess-
ara deilda verður þá keypt af öðrum
deildum á markaðsverði, og mun það
væntanlega draga úr ofnotkun, ef ein-
hver er, á rannsóknum og blóðgjöfum.
Þá vil ég nefna þá sóun, sem í því felst,
að sjúklingar þurfa að vistast á dýrum
sjúkrastofnunum eftir að bráðavandi
þeirra hefur verið leystur. Það væri
tvímælalaust verðmætasta sparnaðar-
ráðstöfunin, sem völ er á, ef komið
væri á fót þeirri endurhæfingar-, öldr-
unar- og hjúkrunaraðstöðu, sem þörf
er á hér í þéttbýlinu. Á landsbyggðinni
hefur þessi vandi víðast verið leystur,
en því fer víðs fjarri á Suð-
vesturlandi."
Þórður nefnir að sums
staðar á Norðurlöndum séu
sveitarfélög skyld að taka
til vistunar sjúklinga, sem
séu hæfir til útskriftar af
sjúkrahúsum. Að öðrum
kosti þurfi þau að greiða
sjúkrahúsinu daggjöld.
Einn möguleikinn enn
sem Þórður nefnir er trygg-
ingakerfi sem menn kaupa
sér aðild að. Lengst sé sú
þróun komin í Bandaríkjun-
um, en hafi gefist illa, enda
sé kostnaður við heilbrigð-
isþjónustu hvergi meiri og
skriffinnska mikil.
Því miður bendir allt til
þess, að með sífellt full-
komnari og dýrari meðferð-
arúrræðum muni stjórnvöld
á Vesturlöndum smám sam-
an gefast upp á því að bjóða
öllum almenningi fullkomn-
ustu heilbrigðisþjónustu,
sem völ er á hverju sinni.
Það mun leiða til forgangs-
röðunar, þar sem mönnum
mun verða mismunað eftir sjúkdóms-
greiningu, aldri, fjölskylduhögum eða
öðrum þáttum.
Slík röðun mun leiða til þess að efn-
að fólk mun kaupa þjónustu af einka-
aðilum á markaðsverði eða með trygg-
ingum. Það jafngilti hruni þeirrar
jafnaðarstefnu í heilbrigðismálum,
sem flestir íslendingar hafa aðhyllst,"
segir Þórður.
Viðurkenna þarf þátt
kennslu og rannsókna
Gunnar Sigurðsson, prófessor og
forstöðumaður lyflækningasviðs
Sjúkrahúss Reykjavíkur, vill undir-
strika þátt kennslu og rannsókna í
starfsemi sjúkrahúsanna. „Þennan
þátt þarf að viðurkenna en það verður
sjálfsagt ekki gert fyrr en læknadeild
Háskóla íslands hefur verið samtvinn-
uð betur starfsemi þeirra. í dag má
eiginlega segja að sjúkrahúsin annist
kennslu læknanema og annarra heil-
brigðisstétta án þess að fá nokkuð fyr-
ir það og aðstaðan til kennslu og rann-
sókna hefur orðið útundan þess vegna.
Víða erlendis er gert ráð fyrir 25%
aukaframlagi til reksturs kennsluspít-
ala til að mæta kennslu- og rannsókn-
arverkefnum," segir Gunnar og telur
að með því að viðurkenna þetta eðli-
lega aukaframlag vegna kennslu og
rannsókna yrði fjárhagsstaða sjúkra-
húsanna allgóð í dag.
Lítil þörf á pólítískri
stjórn sjúkrahúsa
Jónas Magnússon, prófessor og yf-
irlæknir skurðdeildar Landspítalans,
telur að lítil þörf sé á pólitískri stjórn
sjúkrahúsanna eigi reksturinn að vera
faglegur. „Almennt um fjármögnun og
stjómun sjúkrahúsanna má segja að
núverandi fyrirkomulag stjórnar-
nefndar með fullri virðingu fyrir nú-
verandi og fyrrverandi stjórnarnefnd-
um sé afar veikt. Rekstur sjúkrahúss
er flókið fyrirbæri og mönnum gengur
ekki of vel að fóta sig á því svelli,“ seg-
ir hann.
Jónas segir að mikil óskhyggja hafi
einkennt stjórnmálamenn, sem í raun
krefjist reksturs eins og í fyrra með
ostahnífsniðurskuðri, eins og hann
orðar það.
Jónas segir engum vafa undirorpið
að núverandi kerfi fastra fjárveitinga
sé úr sér gengið. „Margs konar nýj-
ungar hafa verið teknar upp og bylting
hefur orðið í meðhöndlun sjúklinga á
mínu sviði lækninga. Þetta hefur verið
gert án sérstakra fjárveitinga og bein-
línis stuðlað að hallarekstri. Með að-
gerðum sem hafa í för með sér styttri
legutíma er hægt að auka fjölda að-
gerða og fækka rúmum í skurðlækn-
ingum, enda hefur hvorttveggja gerst.
Aukinn fjöldi aðgerða hefur leitt af sér
aukinn rekstrarkostnað og þannig
hallarekstur. Þrátt fyrir að þessar
nýju aðgerðir séu í raun léttari fyrir
sjúklinginn og ódýrari fyrir þjóðfélag-
ið, vegna miklu styttri veikindafjar-
veru, þá hefur þessi deild aldrei notið
þess að vera með betri rekstur.
Þegar vandræði verða í rekstrinum
er viðbragðið að fækka aðgerðum og
minnka þjónustuna. Ef við berum okk-
ar rekstur saman við fyrirtæki sem
selja þjónustu, t.d. Flugleiði, þá er
deginum ljósara að slíkt fyrirtæki
mætir ekki rekstrarerfiðleikum með
því að reyna að selja fæm ferðir. Það
er því nauðsynlegt að samkomulag
verði um verð verka, eða aðgerða,
þannig að fé fylgi verkum.“
Kröfur um þjónustu
Ásgeir Haraldsson, prófessor og yf-
irlæknir barnaspítala Hringsins, segir
það árvissann viðburð að skammast sé
út í starfsfólk og stjómendur sjúkra-
húsanna. Einu gildi þótt sjúkrahúsin
skili miklum árangri, auknum afköst-
um og svari kröfum samfélagsins um
bestu mögulega meðferð. Slíkt ástand
sé auðvitað óviðunandi.
„Varla ætla menn að fólk leggist inn
á sjúkrahús, heilbrigt, gangist jafnvel
undir skurðaðgerðir án ástæðu eða að
börn séu lögð inn til lækninga án þess
að vera veik? Við gerum kröfum um
góða þjónustu þegar hennar er þörf.
Slík þjónusta er því miður dýr,“ segir
Ásgeir.
Hann viðurkennir að lausn á
greiðslufyrirkomulagi fyrir sjúkra-
hússþjónustu sé ekki einföld. Flestir
séu sammála um að sjúklingar eigi
rétt á bestu þjónustu og að eitt skuli
yfir alla ganga. Þannig telji menn að
þegar komi að heilbrigðisþjónustu eigi
allir að sitja við sama borð og hann sé
einn þeirra.
„Það er mín skoðun að föst fjárlög
séu eðlilegur grunnur fyrir rekstri
stórra sjúkrahúsa. Þau verða þó að
vera eðlilega reiknuð út og miðast við
þær kröfur sem gerðar eru. Breyting-
ar á forsendum verða að skila sér jafn-
harðan í breyttum fjárlagagrunni. Þá
er einnig nauðsynlegt að ný starfsemi,
bætt þjónusta eða aukin afköst, skili
sér í auknum fjárveitingum.“
Ásgeir bendir á að þótt stöðugt hafi
þrengt að sjúkrahúsunum á undan-
förnum árum hafi engu að síður tekist
að auka afköst, stytta legutíma og
bæta þjónustu. Rannsóknir og kennsla
hafi hins vegar setið á hakanum. Á því
þurfi að gera bragarbót.
Langt umfram greiðslu-
getu einstaklinga
Elías Ólafsson, prófessor og yfir-
læknir taugalækningadeildar Land-
spítalans, segir að vandinn við fjár-
mögnun heilbrigðisþjónustunnar sé að
kostnaður við veikindi fari auðveld-
lega langt fram úr greiðslugetu flestra
einstaklinga. Heilbriðisþjónustan
verði að vera aðgengileg öllum og
hann er þeirrar skoðunar að aðeins
ríkið geti tryggt slíkt með því að
ábyrgjast reksturinn.
„Hugsanlegt er að einkarekin
tryggingafélög komi að því með ein-
hverjum hætti en erlendis hefur geng-
ið illa að finna lausn sem er ásættanleg
fyrir alla aðila og er reynsla Banda-
ríkjamanna gott dæmi um það,“ segir
Elías.
Hann telur nauðsynlegt að auka
hlut allra sérfræðilækna sjúkrahús-
anna í fjármálaákvörðunum og þar
með stjórnun sjúkrahúsanna. „Sér-
fræðilæknar bera ábyrgð á læknis-
meðferð sjúklingsins og flestar
ákvarðanir sem valda óvæntum út-
gjöldum í sjúkrahúsrekstrinum eru
teknar af þeim. Nauðsynlegt er að
sérfræðilæknar axli þá ábyrgð sem
falin er í því að hafa aðeins takmar-
kaða fjármuni til ráðstöfunar og lík-
legast er að það náist fram með auk-
inni þátttöku þeirra sjálfra í stjórn
sjúkrahússins."
Morgunblaðið/Ásdís
Jafh réttur foreldra til fæðingarorlofs var ræddur á jafnréttismálþingi
sem fram fér f gær.
Unnið að því að
jafna rétt foreldra
til fæðingarorlofs
Jafn réttur foreldra til fæðingarorlofs virð-
ist vera sífellt mikilvægara atriði í umræð-
unni um jafnréttismál. Birna Anna Björns-
ddttir sat í gær málþing helgað þessu efni.
GEIR H. Haarde fjármála-
ráðherra segir ríkis-
stjórnina vera að vinna að
því að jafna rétt mæðra
og feðra til fæðingarorlofs og að um
þessar mundir sé gullið tækifæri til
að koma þeim málum í gott horf.
Á jafnréttismálþingi Sambands
ungra sjálfstæðismanna og Lands-
sambands sjálfstæðiskvenna í gær
hélt fjármálaráðherra framsögu og
segir hann einnig markmið stjórn-
valda að lengja fæðingarorlof og að
reyna að jafna aðstöðu opinberra
starfsmanna og starfsmanna á al-
mennum vinnumarkaði hvað töku
þess varðar. Hann minnir á að í
kosningayfirlýsingu Sjálfstæðis-
flokksins fyrir síðustu alþingiskosn-
ingar hafi komið fram að unnið yrði
að raunhæfum lausnum til að
tryggja jöfn tækifæri karla og
kvenna, meðal annars með því að
lengja fæðingarorlof og jafna rétt
mæðra og feðra til töku þess. í yfir-
lýsingunni kom líka fram að á kjör-
tímabilinu yrði hvoru foreldri um sig
tryggður réttur til fullra launa í að
minnsta kosti þrjá mánuði. í stjórn-
arsáttmála ríkisstjórnarinnar komi
fram að lengja skuli fæðingarorlof
og að jafna skuli rétt mæðra og feðra
til töku þess og segir hann verkefni
ríkisstjórnarinnar að koma málinu í
viðráðanlegan búning þannig að
hægt sé að ná þessum markmiðum.
Geir bendir jafnframt á að allt sé
þetta háð því hvað breytingamar
muni koma til með að kosta og
hvemig þær verði fjármagnaðar.
Hann segir þá staðreynd að opinber-
ir starfsmenn hafi rýmri rétt í þess-
um efnum en starfsmenn á almenn-
um vinnumarkaði, gera málið
flóknara og telur að einnig skuli
vinna að því að réttur til fæðingar-
orlofs verði sem jafnastur óháð því
hvort fólk vinnur hjá hinu opinbera
eða ekki. Ákveðið misrétti hafi
þróast í þeim efnum sem verði að
jafna.
Búa má til kerfi sem yrði öðrum
þjóðum til fyrirmyndar
Geir telur mikilvægt að reyna að
leysa málið í heild sinni og segir
hann aðstæður í þjóðfélaginu núna,
hvað varðar hugarfar til dæmis, til-
valdar til að finna á því lausn sem
gæti skipað okkur í fremstu röð með-
al þjóða og hér megi búa til kerfi sem
geti orðið öðrum til fyrirmyndar.
Hann nefndi einnig mikilvægi
þess að auka sveigjanleika varðandi
töku fæðingarorlofs. Til dæmis gæti
fólki verið boðið að taka hluta af fæð-
ingarorlofinu með hálfsdagsvinnu og
orlofið yrði þá lengra sem því næmi.
Einnig gæti verið mögulegt að taka
hluta af fæðingarorlofi sínu, vinna
svo um hríð og taka svo síðar það
sem eftir stæði af orlofinu. Slíkur
sveigjanleiki yrði til bóta, ekki síst
fyrir atvinnulífið.
Sólveig Pétursdóttir dómsmála-
ráðherra hélt einnig framsögu 4
jafnréttismálþinginu og fjallaði hún
um hvers vegna mikilvægt sé að
réttur foreldra til fæðingarorlofs
verði jafnaður. Hún segir að þótt
mikið hafi unnist í jafnréttisbarátt-
unni sé töluvert eftir og að jafn rétt-
ur foreldra til töku fæðingarorlofs sé
mikilvægt hagsmunamál.
Hún tekur fram hversu þýðingar-
mikið fæðingarorlofið sé varðandi
tengsl foreldra og barna. Samveru-
stundir foreldra og barna séu færri
nú en áður og segir hún lög um fæð,-
ingarorlof eðlileg viðbrögð við þeim
breytingum í samfélaginu. Markmið
og réttlæting laga um fæðingarorlof
varði þannig velferð bamsins.
Hún tekur undir skoðun fjármála-
ráðherra um að málið sé flókið, með-
al annars vegna þess að í núverandi
kerfi sé einnig til staðar mismunun
milli opinberra starfsmanna og
starfsmanna á almennum vinnumar-
kaði. Einnig bendir hún á að breyt-
ingum fylgi aukin útgjöld.
Núverandi lög veikja stöðu
kvenna á vinnumarkaði
Sólveig segir að þau sjónarmið
sem mismuni kynjum í núverandi
reglugerðum og lögum verði að telj-
ast úreld og að ekki sé lengur ástæða>
til að gera ráð fyrir þvi að mæður
beri meiri þunga af bamauppeldi en
feður.
„Raunar er það með réttu krafa
samtímans að foreldrar axli þessa
ábyrgð sameiginlega. Lög sem
ganga út frá því sem vísu að mæður
sinni uppeldi frekar en feður vinna
gegn markmiðum jafnréttisbarátt-
unnar og em í hróplegri mótsögn við
einstaklingshyggju sjálfstæðisstefn-
unnar, “ segir Sólveig
Hún segir að reglur sem feli í sér
mun víðtækari rétt kvenna til
greiðslna í fæðingarorlofi en karla,
feli um leið í sér mun meiri hvatn-
ingu fyrir konur en karla að taka
fæðingarorlof. Þannig veiki löggjöfm
stöðu kvenna á vinnumarkaði.
„Töku fæðingarorlofs fylgir óhag-
ræði og kostnaður fyrir vinnuveit-
endur. Þegar konur taka það í meira
mæli en karlar og em beinlínis
hvattar til þess umfram þá af ríkinu,
með fjárstyrkjum, veikist staða
kvenfólks á vinnumarkaði.“
Hún segir að þannig sé þeirri hug-
mynd, að konur séu dýrari og óáreið-
anlegri starfskraftar en karlmenn,
viðhaldið og bendir á að þannig þurfi
það ekki og eigi ekki að vera. Ríkis-
valdið geri hins vegar sitt til þess að
stuðla að því með gildandi reglunfr,
um fæðingarorlof. Rétt foreldra til
að taka fæðingarorlof verði því að
jafna og um það virðast raunar allir
sammála.
Sólveig segir ríkisstjórnina hafa
sett sér það markmið að jafna rétt-
inn á þessu kjörtímabili og hún
treysti því að fljótlega finnist lausn á
þessu máli.