Morgunblaðið - 03.03.2000, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR 3. MARS 2000
—————-
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Fær hver þjóð það sjón-
varp sem hún á skilið?
EKKERT er jafn leið-
inlegt og íslenskt út-
varp nema ef vera
skyldi íslenskt sjónv-
arp, segir Þröstur
Helgason í pistli sem
birtist hér í Mbl. á
þriðjudaginn í síðustu
\'iku undir yfirskriftinni
,vMenningarlegt ístöðu-
leysi“. Þar heldur hann
því fram að Islendingar
standi svo veikum fót-
um í menningu sinni að
þeir séu allra þjóða mót-
tækilegastir fyrir
drasli, hvort sem það er
drasl í formi skyndibita-
fæðis, drasl í formi raf-
tækja eða drasl í formi kvikmynda-
og sjónvarpsefnis. Svo er á höfundin-
um að skflja að hver þjóð fái það
sjónvarp sem hún á skilið og að ís-
lendingar séu með lélegt sjónvarp
vegna þess að þeir séu léleg þjóð.
Reiðilestur Þrastar er mjög hress-
andi en hann horfir alveg framhjá
p&trri staðreynd að við erum með rík-
isrekið sjónvarp á íslandi. Afnota-
gjöldin eru innheimt á þeim forsend-
um að RUV hafi nauðsynlegu
menningarlegu hlut-
verki að gegna. Það
sem Sjónvarpið endur-
speglar, fyrst og
fremst, er að menning-
arhlutverk þess hefur
aldrei verið skilgreint
að neinu gagni. Þarna
hafa stjórnmálamenn
brugðist þjóðinni því
það er þeirra hlutverk,
og engra annarra, að
sjá til þess að Sjónvarp-
ið ávinni sér tiltrú al-
mennings sem menn-
ingarstofnun - því ef
það virkar ekki sann-
færandi í því hlutverki
er ekki hægt að rétt-
læta lögbindingu afnotagjalda.
Er Sjónvarpið þjóðinni samboðið?
Mér er til efs að nokkur maður vilji
halda því fram í alvöru.
Þegar grannt er skoðað er Sjón-
varpið að bjóða upp á mjög áþekkt
efni og Skjár 1, þ.e. stúdíóþætti og
viðtöl. Ekki þannig að ég vilji gera lít-
ið úr stúdíóþáttagerð - umræðum,
umfjöllunum, leikjum, matseld, tón-
listarflutningi og slíku - en þetta er
ekki efni sem á neitt sérstakt erindi
Anna Th.
Rögnvaldsdóttir
inn á besta útsendingartíma hjá alvöru
sjónvarpsstöðvum. Það getur engin
sjónvarpsstöð gert sig gildandi sem
sjálfstætt menningarlegt afl nema hún
bjóði áhorfendum sínum upp á innlend-
ar sjónvarpsmyndir, þáttaraðir og gagn-
rýnar heimildarmyndir á þeim tíma sem
flestir horfa. Hjá Sjónvarpinu er hrein
hending að boðið sé upp á slíkt efni.
Áhorfendur hljóta að spyrja sig af
hveiju þarf að borga afnotagjöld fyrir
Sjónvarpið en ekki fyrir Skjá 1. Og hvað
þetta menningarhlutverk er sem einka-
reknar stöðvar gætu ekki sinnt. Sú stað-
reynd að afnotagjöld eru mun hærri hér
en annars staðar í Evrópu er ekki annað
en móðgun sem bætist á meingjörð ofan.
Fjölmiðill eða
menningarstofnun?
Það er athyglisvert að bera Sjónvarp-
ið saman við sjónvarp í öðrum litlum
málsamfélögum í Evrópu - þar sem
saman fer lítið samfélag og vilji til að
reyna að skilgreina sig innan stærri
menningarheildar. Eins og til dæmis
írsku stöðina TG4 (dótturstöð RTÉ) og
welsku stöðina S4C. Þessar stöðvar
veita ákveðna samfélagslega þjónustu
en þær leggja ekki síður metnað í að
sýna heimildarmyndir og skáldað efni -
Þröngsýnisgenin
Bjarni Benediktsson
UNDANFARIN
misseri hefur þjóðin
Fuikið rætt og rifist
um svokallað gagna-
grunnsmál. Má segja
að um leið og Kári
Stefánsson kom með
þá hugmynd að nota
einstakar aðstæður
hér á landi heiminum
til framdráttar. Hefur
að mínu viti þröngsýnt
fólk farið mikinn í til-
raunum sínum við að
bregða fæti fyrir hann
og fyrirtældð sem
hann, ásamt öðrum,
stofnaði um þessa
hugmynd. Ég get vel
skilið skiptar skoðanir um marga
hluti, svo sem virkjanamál, kvóta-
Kerfi og önnur slík mál, en þetta er
mál sem á eftir að koma bömum okk-
ar og komandi kynslóðum til góða.
Er fólk virkilega að setja sig upp á
móti því að vísindamönnum sé gert
kleift að finna lækningar og/eða leiðir
til að varast þá ótal skæðu sjúkdóma
sem á okkur heija og hafa alla tíð
leikið allt líf á jörðinni grátt. Hver er
svo heppinn að hafa ekki misst náinn
ættingja eða vin úr illvígum sjúk-
dóm? Því miður held ég að fáir geti
svarað þessari spurningu játandi.
Við sem stöndum frami fyrir venju-
legi lífi með alla þá sjúkdóma sem í
kringum okkur eru, vonum það eitt
að bömin okkar sleppi við þær raunir
að lenda í klóm lasleika og sjúkdóma.
Víð vitum jú að fáar fjölskyldur
sleppa við að í þær sé einhvern tí-
mann hoggið skarð. Núna stöndum
við frammi íyrir því að kannski sé
hægt að finna einhveijar leiðir til
vamar þessum hörmungunum. Þá
standa upp menn sem segja að þetta
sé ómögulegt vegna þess að einhver
gæti orðið ríkur. Hvað gengur fólki
til sem vill bregða fæti fyrir þetta
framtak? Mestu ræður þar um senni-
lega öfund og sjálfselska, og hugsan-
lega má færa fyrir því rök að fyrst
yrði hafist handa um að finna þau gen
gpn þessum tilfinningum ráða.
Menn fara mikinn í umræðunni um
hugsanlegt verðgildi Islenskrar
erfðagreiningar og segja að Kári Ste;
fánsson viti ekki aura sinna tal. í
fyrsta lagi em þær tölur sem nefndar
hafa verið í því sambandi einungis
ágiskanir verðbréfaspekúlanta, og
því ekki til nema í höfði manna. Það
gSÍ-jymist líka oft að líta til þess að
Kári Stefánsson á ekki
íyrirtækið einn og í öðm
lagi stendur til að setja
það á opinn markað og
verður það því almenn-
ingshlutafélag þar sem
allir hafa möguleika á að
fjárfesta.
Einhveijir hafa af því
áhyggjur að upplýsingar
úr gagnagmnninum
komi til með að rata í
rangar hendur ef þær
fara úr umsjá lækna og
sjúkrastofnanna. Heldur
fólk virkilega að vísinda-
mennirnir sem era að
horfa á sýni í gegnum
smásjámar séu að spá í
hvort bilaða genið sem þeir sjái í
gegnum glerið sé úr Jóni á Múla eða
Brandi í vesturbænum og rjúki með
fréttimar beint á næsta mannamót,
ég efa það. Trúi ég því að þau lög sem
samþykkt hafa verið í kringum
gagnagmnnin haldi og að upplýsing-
ar komi ekki til með að liggja fyrir
hunda og katta fótum. Nefnt hefur
verið að gott væri fyrir trygginga-
félögin, og þá væntanlega líka at-
vinnurekendur, að komast í skýrsl-
umar svo að þeir gætu gert sér grein
fyrir hverja ætti að líftryggja og ráða
í vinnu og hverja ekki. Þetta finnst
mér svo langsótt að það ætti helst
heima í einhverri njósnaskáldsögu,
það er öragglega ódýrara fyrir
tryggingafélögin að borga út eina og
eina líftryggingu heldur enn að fara
bijótast inn í gagnagranna með öll-
um þeim tilkostnaði sem það hefði í
för með sér. Mér finnst ég, satt best
að segja öraggari með mínar upplýs-
ingar þama, en í því kerfi sem þær
hingað til hafa verið í. Ég hef pers-
ónulega reynslu af því að upplýsing-
ar hafi ratað í hendur óvandaðra
manna frá virtri sjúkrastofnun í
Reykjavík. í því tilfelli - þótt ég ætli
nú ekki að fara að tíunda það hér - þá
biðu að mínu viti óvandaðir menn á
tröppum heimilis míns þegar ég kom
með konu mína heim eftir sjúkra-
hússlegu ogþeir vissu alla sjúkrasög-
una. Svo halda menn því fram að
skýrslumar og persónuverndin hafi
verið í góðu standi!
Þessa dagana era að detta inn um
lúgumar hjá fólki pappírar frá fólki
sem vill fá söluumboð fyrir sjúkra-
skýrslur, ja það er gott að menn
deyja ekki ráðalausir við að finna sér
lífsviðurværi. Þetta er ótvírætt sið-
Gagnagrunnur
Ég skora á alla lands-
menn að hugsa sinn
gang, segir Bjarni
Benediktsson, og gleðj-
ast yfír þeim tækifærum
og nýjungum sem vís-
indin gefa okkur.
leysi og ein af þeim lágkúram sem
ekki eiga að sjást í samfélagi manna.
„Heyrðu, Nonni litli! Ég er umboðs-
maður hennar ömmu þinnar, hún er
tilbúin að semja við þig um lækna-
skýrslurnar sínar. Þær geyma lykil-
inn að heilbrigði þínu og þúsunda
annarra. Þetta væri dálaglegt! Skilja
þessir menn ekki að fólk hefur ekki
eignarhald á sínum sjúkraskýrslum.
Við borgum okkar skatta og fáum í
staðinn þjónustu frá heilbrigðiskerf-
inu, samfélagið á skýrslurnar. Heil-
brigðisyfirvöld hafa gert samning við
Islenska erfðagreiningu til 12 ára um
nýtingu gagnagransins gegn
ákveðnu gjaldi og þar með er þeirri
gjaldtöku sem réttlætanleg er full-
nægt.
Eg lít svo á allt málið snúist um
heilbrigði í framtíðinni og atvinnu
fyrir fólk á Islandi. Það er öllum ljóst
að íslensk erfðagreining skapar hér
á landi fjölda vel menntaðs fólks á
mörgum sviðum atvinnulífsins vinnu
og lífsviðurværi, svo ekki sé nú talað
um þau margfeldisáhrif sem það hef-
ur í för með sér um allt þjóðfélagið.
Það er mikil þröngsýni að sjá ekki
hvaða möguleika þessar rannsóknir
gefa þjóðinni, í formi uppbyggingar,
heilbrigði til handa börnum okkar og
síðast en ekki síst til víkkunar á at-
vinnulífinu í landinu sem svo sannar-
lega veitir ekki af nýjum og öflugum
tækifæram.
Ég skora á alla landsmenn að
hugsa sinn gang og gleðjast yfir öll-
um þeim tækifæram og nýjungar
sem vísindin gefa okkur og börnum
okkar í framtíðinni og hættum að öf-
undast út í þá frumkvöðla sem
kannski uppskera aðeins meira efna-
lega en við hin.
Höfundur er nemandi við Sam-
vinnuháskóiann á Bifröst.
Sjónvarp
Það er greinilegt að all-
ar gamlar hugmyndir -
jafnvel hinar bestu, seg-
ir Anna Th. Rögnvalds-
dóttir, þurfa öðru hvoru
að banka uppá í nýjum
búningi.
þáttaraðir, sápur og slíkt - sem er
sprottið upp úr samfélögum írsku-
mælandi og welskumælandi manna
og túlkar raunveruleikann í þessum
samfélögum. Þessi keltnesku þjóðar-
brot era í rauninni með sjónvarp sem
hver lítil, sjálfstæð þjóð gæti verið
fullsæmd af. Og þar sem hvorag þess-
ara stöðva hefur lagt fé í að koma sér
upp framleiðsludeildum hefur á síð-
ustu árum risið blómlegur „innlend-
ur“ kvikmynda- og sjónvarpsiðnaður
í Wales og á Galway-svæðinu.
Sjónvarpinu okkar er á hinn bóg-
inn best lýst sem svæðissjónvarpi -
það gerist ekki oft að það lyfti sér yfir
það plan. Það er svæðissjónvarp þeg-
ar aðaldagskrárpakkinn er aðfeng-
inn, frá öðram menningarheildum, og
við hann skeytt heimatilbúnu efni
sem er ýmist samfélagsþjónustulegs
eðlis eða dægurfjas af einu eða öðra
tagi. Sjálfsmynd Sjónvarpsins er
hvorki flókin né ristir hún djúpt. Það
lítur einfaldlega á sig sem fjölmiðil,
ekki sem menningarstofnun. Þetta er
ástæðan fyrir því hversu lítil þekking
hefur orðið til í gerð sjónvarpsefnis á
Islandi eftir 34 ára starf, hversu
skammt við eram á veg komin að
færa frásagnarhefð okkar í nútíma-
búning.
Baráttan fer fram á skjánum
Nú er ljóst að Utvarpshúsið í
Efstaleiti er eitt mesta menningar-
slys síðari tíma. Það er ekki hægt að
kalla það annað en slys þegar auglýs-
endur og greiðendur afnotagjalda era
látnir fjármagna húsbyggingu upp á
þrjá miljarða, eða þaðanaf meira,
meðan svo litlu má kosta til dagskrár-
gerðarinnar sjálfrar að ódýr stúdíó-
þáttagerð er staðall sem nánast
aldreiervikiðfrá.
Útvarpshúsið líkist mest kastala
með láréttum skotraufum allan
hringinn.
Eins og hugmyndin sé sú að kast-
alabúar geti haft vakandi auga með
landinu öllu og miðunum í öraggii
vissu um að enginn geti brotið sér leið
í gegnum þriggja metra þykka vegg-
ina. Byggingin er kannski fyi-st og
fremst táknræn fyrir sýn manna á
Ríkisútvarpið fyrir þremur áratug-
um, þegar stofnunin naut algjörrar
vemdar og hlutskipti áhorfenda var
að taka möglunarlaust við því sem
hún rétti þeim. Nú, þegar margar
sjónvarpsstöðvar keppa um athygli
áhorfenda - innlendar og erlendar -
myndu menn byggja sveigjanlegra,
hentugi'a og umfram allt miklu ódýr-
ara hús. Það hefur aldrei verið eins
áríðandi að veita peningana í ft'am-
leiðslu efnis fremur en umbúnað -
þegar allt kemur til alls er það á
skjánum sem baráttan um áhorfend-
urfer fram.
I haust fór Skjár 1 í loftið með
íjöldann allan af íslenskum þáttum.
Um daginn kom það fram í Silfri Eg-
ils (þar sem einmitt var verið að ræða
fyrrnefnda grein Þrastar Helgason-
ar) að fyrirmyndin væri bandarísk, að
þar í landi væri innlent efni í sjón-
varpinu vegna þess að bandarískir
áhorfendur vildu það frekar en eitt-
hvað útlenskt. Það er greinilegt að
allar gamlar hugmyndir - jafnvel hin-
ar bestu - þurfa öðra hvora að banka
uppá í nýjum búningi eða í nýju og
alls óvæntu samhengi, annars veikl-
ast þær bara og deyja og steingerv-
ast. Eins og virðist hafa gerst með
hugmyndina sem liggur að baki
RUV.
Höfundur er kvikmynda-
gerðarmaður.
Framadagar
2000
FRAMADAGAR 2000 era atvinnu-
lífsdagar Háskóla íslands og verða
þeir nú haldnir í sjötta sinn. AIES-
EC, alþjóðlegt félag háskólanema,
sjá um skipulagninguna á dögunum
og er tilgangurinn fyrst og fremst að
leiða saman atvinnulífið og starfsem-
ina innan Háskólans. Hér gefst nem-
endum kjörið tækifæri til að kynna
sér starfshætti margra
íslenskra fyrirtækja,
sem mörg hver era leið-
andi á sínu sviði. Frama-
dagar 2000 verða haldnir
í Háskólabíói föstudag-
inn 3. mars n.k.
Áhugi fyrirtækja
Áhugi á Framadögum
er sífellt að verða meiri.
Fyrirtæki sækjast í
auknum mæli eftir þátt-
töku og hefur reynslan
undanfarin ár sýnt að
þetta er kjörinn vett-
vangur fyrir þau í leit að
velmenntuðu starfsfólki.
í ár höfum við fengið til
liðs við okkur um 40 fyr-
irtæki og er breiddin mikil. Sem
dæmi um þátttakendur era fyrirtæki
eins og Islensk erfðagreining, ís-
landsbanki, Morgunblaðið, Flugleið-
ii', Landsbréf, Eimskip, íslandspóst-
ur o.fl
Tækifæri fyrir nemendur
Nemendur hafa oft á tíðum litlar
upplýsingar um þær væntingar og
kröfur sem fyrirtæki gera til þeirra,
t.d. hvers konar menntun fyrirtækin
sækjast eftir, hvemig starfsemin
byggist upp, hvar starfsmöguleikar
stúdenta liggja að námi loknu og
Atvinnulífsdagar
Framadagar eiga, segir
Guðni Rafn Eiríksson,
erindi til allra nemenda
á háskólastigi.
hvemig hæfileikar
þeirra nýtast best. Á
Framadögum hefur
nemendum gefist
tækifæri til að ræða
við forsvarsmenn fyr-
irtækjanna á afslapp-
aðan og óformlegan
hátt og eru þetta oft
fyrstu skrefin út í at-
vinnulífið sjálft. Einnig
mun Atvinnumiðstöðin
bjóða nemendum upp
á aðstoð og myndatök-
ur við gerð starfsum-
sókna í vikunni fyi'ir
Framadaga svo allir
geti verið vel undir-
búnir.
Á erindi til allra
Framadagar eiga erindi til allra
nemenda á háskólastigi, ef ekki í at-
vinnuleit, þá til að fræðast örlítið.
Þetta er stór liður í tengslum at-
vinnulífsins og Háskólans og er það
von okkar að þessi tengsl eigi eftir að
aukast á komandi áram. Fram-
kvæmdanefnd Framadaga 2000 vill
bjóða alla velkomna í Háskólabíó 3.
mars frá kl. 10:15-16:00.
Höfundur er formaður Framadaga
2000.
Guðni Rafn
Eiríksson