Morgunblaðið - 28.05.2000, Page 50

50 SUNNUDAGUR 28. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA ÍDAG

Heimilis-
guðrækni
Heimilisguðrækni mótaði líf og
uppeldi fólks fyrr á tíð. Stefán
Friðbjarnarson veltir því fyrir sér,
hvort ekki sé tímabært að efla veg
hennar í íslenzku samfélagi.
ISLENDINGAR
bjuggu í strjálbýli - fá-
brotnu og fámennu
bændasamfélagi - frá
landnámi fram undir 20.
öldina. Sjávarþéttbýli,
sem rís undir nafni,
myndaðist ekki fyrr en á
seinni hluta nítjándu
aldar og fyrri hluta
þeirrar tuttugustu. Fá-
mennið og strjálbýlið
mótuðu þjóðlífíð og settu
samskiptum fólks
ákveðnar skorður. Pess-
ar skorður sögðu til sín í
trúariðkun landsmanna.
Víða var langt á milli
bæja og kirkjugatan
löng og torfær. Heimilis-
guðræknin var þvi mikil-
vægur og fastur þáttur í
lífi fólks og uppeldi.
A kaþólskum tíma,
fram að miðri 16. öld-
inni, vóru heimiliskirkj-
ur og bænahús á fjöl-
mörgum bæjum. I Sögu
Kjalarnesprófastsdæmis, sem
fyrr hefur verið vitnað til í pistlum
þessum, segir: „Bænahúsin og
heimiliskirkjurnar vóru öðru
fremur ætlaðar til að hýsa trúar-
athafnir heimilisfólks og í sumum
tilvikum ef til vill einnig fólks af
allra næstu bæjum. Annars er
fremur lítið vitað um það með
hverjum hætti heimilisguðrækni
var ástunduð hér á landi í kaþ-
ólskri tíð. Fólk fastaði og sinnti
öðrum boðum kirkjunnar, en að
öðru leyti mun Guðsdýrkun eink-
um hafa falist í bænalestri og
ákalli dýrlinga. Að því leyti var
heimilisguðræknin ef til vill ein-
staklingsbundnari á kaþólskum
tíma en eftir siðaskipti." -
Signing og bænir við fótaferð
og þegar gengið var til hvílu að
kvöldi vóru fastir þættir í lífi
fólks, bæði fyrir og eftir siðaskipt-
in. Borðbænir vóru einnig þekkt-
ar. Þá var og til siðs að fara með
bænir þegar haldið var af bæ,
einkum þegar lagt var í erfíðari
ferðir, t.d. á viðsjárverða fjallvegi.
A fjölförnum og erfiðum leiðum
vóru og sums staðar reistar litlar
kapellur, þar sem ferðamenn gátu
gert bæn sína. „Tvö dæmi eru
kunn um slíkar vegakapellur í
Kjarlarnesprófastsdæmi," segir í
tilvitnaðri bók, „önnur var í Kap-
elluhrauni, skammt fyrir sunnan
Hafnarfjörð, hin á Hraunssandi í
Grindavík“.
Sjóferðarbænir vóru og ríkur
þáttur í lífi fólks við sjávarsíðuna
- áður en haldið var á miðin. Stað-
bundnir trúarlegir siðir vóru og í
flestum fornum verstöðvum þjóð-
arinnar. Þannig tíðkaðist það allt
fram á síðari hluta 19. aldar, að
föstumessur væru sungnar eld-
snemma á miðvikudagsmorgnum
í Landakirkju í Vestmannaeyjum.
Komu sjómenn þá stundum
skinnklæddir til kirkju, en ekki
var róið fyrr en messa var úti. í
Sögu Kjalarnesprófastsdæmis
segir og frá staðbundnum trúar-
háttum í Dritvík. Þar söfnuðust
vermenn saman á helgum dögum
og röðuðu sér upp, fyrst formenn,
er settust flötum beinum, fyrir
aftan þá fulldrættingar og krupu
á kné og síðan hálfdrættingar og
aðrir viðstaddir. „Fyrir framan
hópinn, sem myndaði eins og
langdregna skeifu, stóð húsles-
„Guð er bara einni bæn í burtu.“
arinn með Vídalínspostillu í hendi.
Fyrst var sunginn sálmur, síðan
lesið, því næst lutu menn höfði og
fóru með Faðir vor í hljóði og að
lokum var sungið.“
Eftir siðaskiptin var húslestur-
inn meginþáttur heimilis-
guðrækninnar. Takð er að Guð-
brandsbiblía og aðrar trúarlegar
bækur sem Guðbrandur biskup á
Hólum gaf út hafi fest húslestur-
inn í sessi. Til húslestrar vóru
einkum notaðar sérstakar hús-
lestrarbækur (postillur) og er
Vídalínspostilla þeirra kunnust.
Húslestrar hófust gjarnan um
veturnætur, þegar sumar- og
haustverkum var lokið, og var les-
ið á hverju kvöldi fram að sumar-
málum. Að sumri var ekki lesið á
virkum dögum.
Nú til dags á fólk greiða leið til
kirkju. Kirkjugatan er ekki leng-
ur „löng og torfær“. Heimilis-
guðrækni fyrri tíðar hefur af
þessum sökum færzt að hluta til
yfir til sóknarkirknanna, sem
standa fyrir margs konar þjón-
ustu við unga sem aldna - fólk á
öllum aldri.
Kirkjan var á hinn bóginn nán-
ast ein um hituna á tímum bænda-
samfélagsins, nánast eini sam-
komustaðurinn. I neyzlusamfélagi
samtímans eru aðstæður hennar
gjörólíkar. í hraða og tímaþröng
líðandi stundar er margs konar
áreiti - ásókn í tómstundir fólks -
nánast yfirþyrmandi. Kirkjan hef-
ur þvi orðið að aðlaga sig að
„nýrri veröld". Og margt bendir
til þess að það sé enn ríkari þörf
fyrir þá trúarlegu vin, sem kirkj-
an er, í hrikalegu áreiti samtím-
ans en í fábreytni hins foma
bændasamfélags.
Fleira hefur færzt til en heimil-
isguðræknin. Fjölmargt, sem
heyrði til uppeldisskyldum heimil-
isins, hefur og færzt yflr á hinar
og þessar stofnanir, sem eru góð-
ar og gegnar á sinn hátt. En aga-
og siðleysi, sem víða sér stað, sem
og „skipbrot" fjölmargra einstak-
linga mitt í meintri velferð, vekur
samt sem áður ýmsar spumingar.
Meðal annars spuminguna um
það, hvort ekki sé tímabært að
vekja heimilisguðræknina til nýs
lífs; hvort ekki sé tímabært að
heimilið verði á nýjan leik það vé í
„vargöld" umhverfisins sem það
fyrrum var.
VELVAKA3ÍDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Um efni lang-
bylgjunnar
ÉG vil koma á framfæri at-
hugasemdum vegna lang-
bylgjunnar, 189 og 207. Það
var mikið góðverk að fá
þessa senda og geta hlustað
á útvarp um allan sjó, því
ég hef sannreynt að þetta
heyrist mjög víða. En þá
komum við að kjama máls-
ins, efnið sem sent er út á
þessum bylgjum. Að verða
að hlusta á þetta voðalega
sjálfseyðingarefni sem er á
Rás 1 er íyrir neðan allar
hellur. Hverjir eru það aðr-
ir en sjómenn og einstaka
fjallamenn sem hlusta á
langbylgjuna? Og hvaða
aldurshópur hlustar á Rás
1? Ég þekki 3 einstaklinga
sem hlusta á Rás 1 og þeir
eru allir í eldri kantinum.
Af hverju er ekki hægt að
útvarpa Rás 2 á langbylgj-
unni? Er það útaf veður-
fregnum sem ekkert er
hlustað á úti á sjó lengur
vegna veðurfregna sem eru
á tölvutæku formi í gegnum
gervihnetti? Ef svo er þá er
ekki ástæða til að útvarpa
Rás 1 á langbylgjunni. Mér
er þetta alveg hulin gáta og
væri til í að fá útskýringu á
því hvers vegna þetta er
svona. Úti á sjó er útvarp
notað sem afþreying við
vinnu og er þá helst að
hlusta á eitthvað létt en
ekki morguntóna, laufskál-
Kannast einhver við myndirnar?
ÞESSAR myndir fundust í versluninni IKEA við
Holtagarða í síðusiu viku. Ef einhver kannast við
þær, er hægt að vitja þeirra hjá Morgunblaðinu 2.
hæð sími 569-1201.
ann eða eitthvað álíka
skelfilegt. Það ætla ég að
vona að hægt sé að kippa
þessu í liðinn því langbylgj-
an er sú bylgja sem mest er
notuð úti á sjó. Og ef ekki
þá væri gaman að fá út-
skýringu af hverju verið er
að útvarpa Rás 1 á lang-
bylgjunni.
Með von um skjót við-
brögð því þetta er að gera
okkur vitlausa.
Frystitogarasjómaður.
Ánægður
djassunnandi
ÉG vil lýsa ánægju sinni
með djassþátt Lönu Kol-
brúnar Eddudóttur á Rás
1. Þátturinn er bæði fjöl-
breyttur og viðfangsefnin
valin af smekkvisi og kunn-
áttu. Ég er sammála því
sem Lana sagði í þættinum
fyrir skömmu, að plata
Guðmundar Ingólfssonar
heitins píanóleikara „Þjóð-
legur fróðleikur, sé líklega
besta djassplata sem gefin
hefur verið út á Islandi, en
sú plata sem mig langaði að
sjá koma út og eignast er
sólóplata með djasspíanó-
leikaranum Eyþóri Gunn-
arssyni, þar sem hann léki
sína uppáhalds djassstand-
ara. Éyþór er sá íslenski
djassmaður sem ég held
mest uppá en heyri allt of
lítið í. Vona að hann drífi í
því að gefa út sólódisk sem
fyrst.
Djassunnandi.
SKAK
Umsjón llelgi Áss
Grétarsson
k afc
!■ A H
_ k wmkM% k'

í ÍSRAEL búa margir
geysisterkir skákmenn.
Deildakeppnin þar í landi er
því með þeim öflugri í
Evrópu en meðfylgjandi
staða er einmitt
frá keppninni
þaðan en hvítu
Amönnunum stýrði
Sofía Polgar
(2.500) gegn Val-
eria . Dotan
(2.062). 27. Hxg7!
Kxg7 28. Dh5!
Hg8 29. e6+ f6
30. Bxf5 og svart-
ur gafst upp enda
getur fátt afstýrt
yfirvofandi máti.
jj
Hvítur á leik.
I|l 'I
Raddir framtíöar
Hver fann eiginlega upp á þessu
2000-verkefni?
Hlynur Smárl, Kvarnarborg.
Víkverji skrifar...
SEM Víkverji atast í flutningum
þessa dagana og málar og dyttar
almennt að sem mest hann má hefur
hann þurft að setja sig á stundum í
stellingar iðnaðarmannsins, spranga
gáfulegur um byggingarvöruverslan-
ir - spá og spekúlera: „Skyldu það
vera fírtommunaglar?, ætli maskínan
ráði við þetta?“ Þetta eru að sönnu
misgáfulegar vangaveltur, sumar
skemmtilegar en aðrar alls ekki, en
mikilvægi þjónustuþáttarins hjá
verslunum sem sinna sjálfskipuðum
iðnaðarmönnum eins og Víkverja
verður seint ofmetið.
BLÁR litur er ríkjandi i nýju húsi
Víkverja á nokkrum veggjum,
m.a. yfir stigagangi milli hæða, þessi
huggulegi Utur sem heimilisfólkið
(konan sumsé) ákvað að mætti sem
best halda sér. Aðeins þyrfti að bletta
í á stöku stað. Víkverji var hinn sátt-
asti við þetta, enda nógir veggir aðrir
til að mála fyrir flutninginn og tók að
sér að kaupa litla dós af bláa litnum.
Fyrri eigendur hússins höfðu ekki
sýnt það göfuglyndi að skilja eftir dós
til upplýsingar um heiti litsins, en
Vikverji hélt léttur í spori út í næstu
byggingarvöruverslun með þá vissu
að blár litur væri nú vart annað en
blár litur og varla gæti verið mikið
mál að finna þann rétta af litaspjald-
inu.
ANNAÐ kom á daginn. Sá blái
reyndist aðeins hluti af stórfjöl-
skyldu blárra lita og það sem meira
var; lítið gekk að finna litinn góða.
Margir voru sláandi líkir, en þó ekki.
Aðrir sýndust vera þeir réttu í blaut-
kenndu formi, þegar svo sýnishorn af
þeim var þomað á áætluðum fleti kom
í ljós nokkur blæbrigðamunur. Nú
voru góð ráð dýr. Víkverja var bent á
að sumar málningarvöruverslanir
byðu upp á þá þjónustu að litgreina
sýnishorn í orðsins fyllstu merkingu;
gegn flögu af vegg væri sumSé hægt
að reikna út bláma bláa litarins með
allnokkurri vissu. Sagði í auglýsing-
unni, hið minnsta.
MEÐ hamar og spoijám að vopni
náði Víkverji í flöguna góðu og
hélt af stað í málningarverslun Hörp-
unnar í Skeifunni. Eftir nokkrar
bollaleggingar þar var honum tjáð að
flagan væri helst til lítil, því var
stærra sýnishorn tekið af veggnum
og sett í vélina miklu. Skyldi Hturinn
finnast? „Hún finnur ekki þennan lit,
þetta er afar óvenjulegt,“ var svarið
og Víkverja var hreint ekki farið að
lítast á blikuna. Ungur sölumaður í
búðinni sá að viðskiptavinurinn var al-
veg strand og sýndi því þrautseigju á
raunastund.
„Við finnum þennan lit,“ sagði hann
og tók upp fimin öll af litaspjöldum.
Eftir langa yfirlegu kom niðurstað-
an. Pollrólegur verslunarmaðui'inn
kvað upp úrskurðinn: „Nær kemstu
ekki,“ og með það sama var liturinn
blandaðiu-, hrærður og hristur og sýn-
ishom af honum sett á flöguna góðu.
Ráðagóði verslunarmaðurinn var ekki
af baki dottinn, tók upp hárblásara og
þumkaði flöguna á augabragði. Nið-
urstaðan: Blái liturinn var fundinn.
VÍKVERJI steig glaðbeittur út úr
versluninni þennan dag, enda
hafði verslunarmaðurinn sýnt allt það
sem hægt er að ætlast til af honum við
slík tækifæri. Hann sýndi þjónustu-
lund, áhuga og þrautseigju þegar ekki
gekk strax allt sem skyldi. Um leið
velti Víkveiji fyrir sér flóknari fyrir-
bæmm heimsins og kollvarpaði hin-
um ýmsu mýtum sem þarfnast frekari
athugunar við. Er himinninn blár? Er
það svo? Er hann kannski djúpblár,
eða kóngablár, ellegar hafblár.
Hundruð blárra litafbrigða koma hér
til álita. Og hvert skyldi gljástigið
vera? Caramba!