Morgunblaðið - 28.05.2000, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 28. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Ljósmynd/Björg Sveinsdóttir
Cesaria Evora í gríska leikhúsinu í Barcelona síðasta sumar.
„Fæddist berfætt
og dey berfætt“
Söngdrottningin ber-
fætta frá Grænhöfða-
eyjum, Cesaria Evora,
heldur tvenna tónleika
hér á landi í byrjun
næstu viku. Árni Matt-
híasson segir frá söng-
konunni og morna-
söngvum hennar.
RÆNHÖFÐAEYJAR
kallast eyjaklasi í austan-
verðu Atlantshafi skammt
undan ströndum Vestm--
Afríku. Eyjarnar lutu áður stjórn
Portúgala sem nýttu þær sem fanga-
nýlendu og sem miðstöð þrælaversl-
unar. Eftir því sem fjaraði undan
henni misstu Portúgalir áhuga á eyj-
unum og mánuðir eða ár gátu liðið
milli þess að skip þaðan kæmu til
eyjanna. Aftur á móti tóku skip ann-
arra þjóða upp á því að staldra við á
eyjunum, aðallega Bandaríkjamenn
sem stunduðu umfangsmiklar hval-
veiðar í suðurhöfum. Þeir komu sér
upp birgðastöðvum og í hönd fór
uppgangstími á Grænhöfðaeyjum.
Það stóð þó ekki lengi því hvalveiðar
drógust saman eftir því sem gekk á
hvalastofna og aðrar olíuvörur komu
í stað hvalspiks. Eftir því sem veiði
minnkaði og úthald varð lengra
fækkaði bandarískum sjómönnum á
hvalskipunum og í þeirra stað réðust
Grænhöfðaeyingar á skipin. Smám
saman fækkaði heimsóknum hval-
veiðiskipanna til eyjanna og margir
skipverjanna settust að með fjöl-
skyldur sína á austurströnd Banda-
ríkjanna, í hafnarborgum Nýja-Eng-
lands, þar sem enn er fjölmenn
byggð Grænhöfðaeyjarskeggja,
fleiri en búa í heimalandinu.
Margir búa fjarri
heimahögunum
Það er snar þáttur í menningu eyj-
arskeggja hve margir búa fjarri
heimahögunum, því ekki er bara að
fjölmenni þeirra búi í Bandaríkjun-
um heldur hafa margir flust til Port-
úgals, Hollands og Frakklands. Að
sögn á hver einasta fjölskylda á eyj-
unum náinn ættingja í útlandinu,
enda býr ekki nema þriðjungur
þeirra sem telja sig eyjaskeggja á
eyjunum sjálfum.
Tregi vegna þeirra sem horfnir
eru á braut og söknuður er áberandi
yrkisefni í tónlistinni sem frá eyjun-
um hefur borist á síðustu árum og
áratugum, vitanlega helst í tónlist
Cesariu Evoru, sem er þekktasti
talsmaður eyjanna í heimi nú um
stundir.
Helstu Grænhöfðaeyjar eru níu,
Brava, Fogo, Santiago, Maio, Boa-
Vista, Sal, Sao Nicolau, Sao Vieente,
og Santo Antao, mjög ólíkar og með
óhkar menningarhefðir. Á eyjunum
er töluð sérstök mállýska sem kall-
ast kríóla, blanda af portúgölsku og
vesturafrískum mállýskum, en nokk-
ur mállýskumunur er á milli eyja.
Afrísk áhrif eru áberandi í tónlist
eyjanna, en einnig eru sterk áhrif frá
portúgalskri þjóðlaga- og fado-tón-
list og frá Brasilíu. Helstu tónlistar-
form kallast batuco og funana, sem
eru mjög afrísk, og morna, sem er
evrópskari, í evrópskum eyrum að
minnsta kosti, en einnig eru sterk
áhrif frá kúbverskri tónlist, en ekki
má gleyma því að hún var gríðarlega
vinsæl í Vestur-Afríku á sjötta og
sjöunda áratugnum. Þannig má oft
heyra habanera-takt í morna-lögum,
flest í mollhljómum og sungin á
kríóla. Moma-söngvar hafa lítið
breyst í áranna rás, en á móti hefur
fuana þróast í átt að fjörugri há-
tæknivæddri danstónlist Antilles-
eyja sem kallast zouk.
Heldur tryggð
við heimalandið
Cesaria Evora býr á Grænhöfða-
eyjum og heldur tryggð við heima-
landið þó henni standi allar dyr opn-
ar utan þess. Til að sýna samstöðu
með löndum sínum erlendis, sem
margir hafa ekki litið heimalandið
augum í áratugi og eiga jafnvel ekki
eftir að sjá það framar, stígur hún
alltaf berfætt á svið sem hefur gefið
henni viðumefnið berfætta söng-
drottningin. „Ég fæddist berfætt og
dey berfætt," segir hún með áherslu
við blaðamann í París fyrir tveimur
árum.
Hún er fædd í ágústlok 1941 og
ólst upp við tónlist því faðir hennar
lék á hljóðfæri og bróðir einnig, þó
hún segist vera sú eina í fjölskyld-
unni sem syngi.
Hún byrjaði snemma að syngja
fyrir fjölskylduna og fjölskylduvini,
var farin að skemmta heimilisgest-
um fimm ára gömul og söng síðar í
kór klausturskóla og lærði þar söng.
Sextán ára gömul kynntist hún svo
ungum tónlistarmanni sem taldi
hana á að syngja með sér lög sem
hann samdi og upp frá því hefur hún
framfleytt sér með söng.
Fyrsta sólóskífan
Fyrstu árin söng hún í brúðkaup-
um, á samkomum og skemmtifund-
um stjómmálaflokka og einnig söng
hún við skipskomur og tók þannig á
móti fólki sem sneri heim til eyjanna.
Smám saman jukust vinsældir henn-
ar, en hún segir svo frá að hún hafi
staðið á sviði á opinberri söng-
skemmtun í fyrsta sinn 1985. Ekki
var að finna á eyjunum hljóðver til að
taka upp og því fór Cesaria til Port-
úgals 1985 til að taka upp og syngja á
nokkrum tónleikum. Plöturnar urðu
enn til að auka vinsældir hennar
heima fyrir og tveimur árum síðar
fór hún aftur til Portúgals, til frek-
ara tónleikahalds og að taka upp
fleiri lög. I ferðinni komst hún í sam-
band við upptökustjórann og söngv-
arann Bana sem var náinn sam-
starfsmaður mornahöfundarins
þekkta Fransico Xavier da Cruz sem
er fatlaður og semur mornatexta
undir skáldnefninu B.Leza, sem er
gráglettinn leikur að portúgalska
orðinu beleza, fegurð. Bana, sem var
einn helsti tónlistarmaður Græn-
höfðaeyja á sjötta og sjöunda ára-
tugnum, var við stjórnvölinn á fyrstu
sólóskífu Cesariu og hafði töluverð
áhrif á hana sem söngkonu, en sú
skífa, sem heitir Berfætta söng-
drottningin, kom út 1988. Plötumar
eru nú orðnar níu.
Þegar Cesaria Evora var að hefja
sinn tónlistarferil var morna ríkjandi
tónhstarstefna á eyjunum og þegar
við bættist dálæti Bana á morna-
forminu og það að B.Leza er föður-
bróðir Cesariu skyldi engan undra
að hún hafi lagt mornasöng fyrir sig
nánast eingöngu. Hún lét þau orð
falla í viðtali við Morgunblaðið fyrir
tveimur árum að mornan hafi hrifið
hana vegna textanna sem fjalli um
daglegt líf, áhyggjur af ástinni, börn-
unum, vinnunni og hversdagsleik-
ann. „Flestir íbúar Grænhöfðaeyja
búa erlendis um lengri eða skemmri
tíma og hugsa alltaf heim og langar
til að fara heim. Þegar ég er á tón-
leikaferð um heiminn hitti ég fólk frá
eyjunum sem langar heim. Ég syng
fyrir þetta fólk því ég veit hvað það
er að hugsa og hvemig því líður. Ég
sný ævinlega aftur heim og leita í
uppsprettuna, sæki næringu og
kraft í mitt heimaland."
Yfirgefur aldrei eyjarnar
Fjölmargir tónlistarmenn frá
Grænhöfðaeyjum setjast að erlendis
til að vinna að tónlist sinni, en Ces-
aria segist aldrei munu yfirgefa eyj-
amar. „Ég er þakklát fyrir það
hversu vel útlendingar taka mér, en
samt sem áður vil ég hvergi annars
staðar vera en heima á Grænhöfða-
eyjum. Þegar ég er í útlöndum hugsa
ég ekki um annað en eyjarnar, heim-
ili mitt og fjölskyldu og þegar ég
kem heim hrópa ég hallelúja.“

MITSUBISHI
CRRI5MR
- demantar í umferð