Morgunblaðið - 29.06.2000, Qupperneq 12

12 FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Héraðsdómur hafnar kröfum um forkaupsrétt í Eignarhaldsfélaginu DB hf.
Skýr og ófrávíkjan-
leg fyrirmæli í lögum
réðu niðurstöðunni
ÉRAÐSDÓMUR Reykja-
víkur hefur fellt dóm sem
sautján hluthafar í Eign-
arhaldsfélaginu DB
höfðuðu gegn Sveini R. Eyjólfssyni,
framkvæmdastjóra félagsins. Hér
fer á eftir niðurstaða dómstólsins
um þau atriði sem helst var deilt um
í málinu.
„Við aðalmeðferð málsins komu
fyrir dóminn og gáfu skýrslu aðil-
amir Þráinn Þorleifsson og Sveinn
R. Eyjólfsson. Einnig vitnin Gústaf
Þór Tryggvason og Skúli Pálsson, er
báðir voru lögfræðingar félagsins,
Jónas Kristjánsson, ritstjóri og fyrr-
um hluthafi, Benedikt Þórðarson,
forstöðumaður Hlutafélagaskrár og
starfsmaður hennar Pétur Kjerúlf
og loks Jón Asbergsson, sonur Ás-
bergs heitins Sigurðssonar, fyrrum
forstöðumanns Hlutafélagaskrár.
Dagblaðið hf. var stofnað 7. sept-
ember 1975 og eru samþykktir þess
dagsettar sama dag. Tilkynning til
hlutafélagaskrár um félagið, sam-
kvæmt lögum nr. 77/1921, er dagsett
sama dag og stofnfundurinn og und-
irrituð af stjóminni. Samkvæmt til-
kynningunni fylgja engin sérréttindi
hlutum, en sem hömlur er m.a. tal-
inn forkaupsréttur í samræmi við
samþykktir. Um forkaupsréttinn
var fjallað í 7. gr. samþykktanna og
segir þar ma.:
„Stjórn félagsins hefur forkaups-
rétt að öðrum fölum hlutabréfum
fyrir félagsins hönd. Að því frá-
gengnu skulu hluthafar félagsins
hafa forkaupsrétt að hlutabréfunum
í hlutfalli við hlutafjáreign sína. Fé-
lagsstjóminni ber að ákveða innan
20 daga eftir að sölutilboð berst
henni í hendur, hvort hún vilji neyta
forkaupsréttarins. Óski hún þess
ekki eða standi landslög að ein-
hverju leyti í vegi fyrir kaupum af
hálfu félagsins, skal hún bjóða hlut-
höfum forkaupsréttinn."
Æðsta vald innan félagsins skyldi
vera hjá hluthafafundum, sbr. 12.
gr., og skyldi boða til aðalfunda með
minnst 14 daga fyrirvara, en auka-
fundi með 7 daga fyrirvara, í
ábyrgðarbréfi eða símskeyti til
hvers hluthafa eða á annan jafn
sannanlegan hátt, sbr. 13. gr. I sömu
grein 2. mgr. segir að til þess að
hluthafafundur sé lögmætur, þurfi
hann að vera löglega boðaður og
mættir fundarmenn, beint eða sam-
kvæmt umboði, þui'fi að ráða yfir
helmingi hlutafjár hið minnsta.
Smkvæmt 14. gr. skyldi fundarstjóri.
skera úr atriðum varðandi lögmæti
fundarins. Atkvæði tveggja þriðju
hluta þurfti almennt til að breyta
samþykktum, sbr. 24. gr. Loks er
kveðið á um það í 15. grein að tillög-
ur til breytingar á samþykktum fé-
lagsins megi ekki taka til meðferðar
á fundum, nema þess hafi verið getið
sérstaklega í fundarboðinu að slíkar
tillögur komi fyrir fundinn. I 17. gr.
segir að skráðar fundargerðir skuli
vera full sönnun þess, sem gerzt hef-
ur á fundum.
Lögnm um hlutafélög
breytt árið 1978
Um A lið.
Þegar hlutafélagið Dagblaðið var
stofnað voru í gildi lög nr. 77/1921
um hlutafélög. Þessum lögum var
breytt með lögum nr. 32/1978. Með
síðari lögunum voru takmarkaðar og
lögbundnar þær hömlur sem setja
mátti á viðskipti með hlutabréf, en í
tíð eldri laga höfðu hvers konar
hömlur verið algengar. Markmiðið
að baki þessarar takmörkunar var
að styrkja þá grundvallarreglu
hlutafélagaréttar að viðskipti með
hlutabréf væru frjáls. Eftir sem áð-
ur máttu þó vera vissar hömlur á
meðferð hluta í smærri félögum en
bannað var að leggja hömlur á við-
skipti með almenn hlutabréf milli ís-
lenskra aðila í hlutafélögum, þar
sem hluthafar voru 200 eða fleiri,
sbr. 18. gr. i.f. Kom þetta ákvæði inn
í lögin með breytingatillögu frá fjár-
hags- og viðskiptanefnd sem var
rökstudd þannig: „Nefndin telur
óeðlilegt, að unnt verði að leggja
hömlur á viðskipti með hlutabréf í
fjölmennum félögum, og álítur, að
viðskipti með hlutabréf í slíkum fé-
lögum eigi að vera hindrunarlaus.
Er því iagt til, að bannað verði að
leggja hömlur á viðskipti með al-
menn hlutabréf milli íslenskra aðila í
hlutafélögum, þar sem hluthafar eru
200 eða fleiri." í 157. gr. laganna er
tekið fram að ákvæði þeirra taki til
hlutafélaga, sem stofnuð hafi verið
og skráð fyrir gildistöku þeirra 1.
janúar 1980, og skyldu slík hlutafé-
lög samræma félagssamþykktir sín-
ar ákvæðum laganna á fyrsta aðal-
fundi eftir að lögin tækju gildi, sbr.
160. gr. Óumdeilt er að samkvæmt
hluthafaskrá pr. 8. mars 1980 voru
hluthafar í hlutafélaginu Dagblaðinu
414 eða 415 og þar af í A- og B-flokki
164. Hlutabréfum í félaginu er skipt
í þrjá flokka A-, B- og C-flokk.
Forkaupsréttur, samkvæmt 7. gr.
samþykkta félagsins, tók ekki til
svokallaðra þúsundkrónabréfa sem
voru í C-flokki. Engu að síður eru
eigendur þeirra bréfa hluthafar í fé-
laginu og teljast því með þegar fjöldi
hluthafa er staðreyndur. I félaginu
voru þannig yfir 200 félagsmenn og
samkvæmt því var skylt að breyta
samþykktum þess á þá lund að sam-
ræma þær banni við hvers konar
hömlum á viðskiptum með hluti í fé-
laginu.
Aðalfundurinn 1982
var lögmætur
Fyrsti aðalfundur Dagblaðsins hf.
eftir setningu laga nr. 32/1978 var
haldinn 27. ágúst 1982, var það aðal-
fundur fyrir árin 1980 og 1981.
Fundarstjóri var kjörinn Skúli Páls-
son hrl., fundarritari var Jónas
Kristjánsson. Við meðferð málsins
hefur komið fram að aðilar deila um
það hvort þessi fundur hafi verið
löglega boðaður, hvort og hvaða
breytingar á samþykktum félagsins
hafi verið gerðar á fundinum og
hvort þær breytingar sem kunna að
hafa verið gerðar hafi verið tilkynnt-
ar Hlutafélagaskrá á fullnægjandi
hátt.
Tæp tuttugu ár eru liðin frá því að
fundur þessi var haldinn og ekki
liggur fyrir að lögmæti hans hafi
verið dregið í efa fyrr. Sönnunar-
byrði fyrir því að fundurinn hafi ver-
ið ólöglegur liggur hjá stefnendum.
Lagt hefur verið fram fundarboð í
DV sem birt var viku fyrir fundinn,
þykir það ekki eitt og sér vera full-
nægjandi sönnun. Þá þykir því ekki
hafa verið hnekkt að rétt sé frá
greint í fundargerðinni og þykir því,
þrátt fyrir ófullkomna bókun, verða
að leggja hana til grundvallar því
sem átti sér stað á þessum fundi.
Fundargerð þessa fundar er ekki
ítarleg. Ekkert er skráð um lögmæti
hans og fundarsókn eða um at-
kvæðagreiðslu. Bókað er hins vegar
að fundurinn samþykki þær breyt-
ingar á lögum félagsins sem fundar-
stjóri hafi gert tillögu um. Lýsti
fundarstjóri, samkvæmt bókuninni,
„tillögu sinni um breytingar á lögum
félagsins í samræmi við ný hlutafé-
laga lög. Fundurinn samþykkti
þessar breytingar enda séu þær í
samræmi við hlutafélaga lög.“ Fram
kom fyrir dóminum hjá aðilanum
Sveini og vitnunum Jónasi og Skúla
að þar sem félagsmenn hefðu verið
fleiri en 200 hefði þurft að gera þá
breytingu á lögum félagsins að fella
niður forkaupsréttinn og hefði það
verið megin lagabreytingin. Verður
samkvæmt þessu að ganga út frá því
að fundurinn hafi samþykkt breyt-
ingar á samþykktum félagsins til
samræmis við hin nýju lög. Þessi
niðurstaða hefur stoð í því sem fyrir
liggur um gögn sem send voru
Hlutafélagaskrá í framhaldi af fund-
inum og athugasemdum sem þar
voru gerðar um fyrirliggjandi sam-
þykktir. Þar sem fleiri en 200 hlut-
hafar voru í félaginu bar m.a. að
breyta samþykktum í þá veru að af-
nema forkaupsréttarákvæði 7. gr.
samþykktanna. Þykir þessi breyting
hafa fallið eðlilega undir það að vera
breyting á „lögum félagins í sam-
ræmi við ný hlutafélaga lög“ og
verður ekki séð að hluthafar hefðu
getað hafnað henni með vísan til 3.
mgr. 77. gr. laga nr. 32/1978. Það er
því niðurstaða dómsins að sam-
þykktum Dagblaðsins hf. hafi verið
breytt í þessa veru á aðalfundi fé-
lagsins 27. ágúst 1982.
Lagabreytingin var ekki form-
lega skráð hjá Hlutafélagaskrá
Ber þá næst að huga að tilkynn-
ingu þessara breytinga til Hlutafé-
lagaskrár, en skilja verður málflutn-
ing stefnenda svo að þar sé önnur
málsástæða fyrir A-lið stefnukrö/u.
Stefnendur hafa mótmælt því að Ás-
berg Sigurðsson, þáverandi for-
stöðumaður Hlutafélagaskrár, hafi
móttekið fundargerð þessa aðal-
fundar og fylgiskjal með lagabreyt-
ingum hinn 27. september 1982, en
lögð hafa verið fram í málinu ljósrit
þessara skjala með áritun um mót-
töku. Tvö vitni, Jón Ásbergsson,
sonur Ásbergs heitins Sigurðssonar,
og Benedikt Þórðarson, núverandi
forstöðumaður Hlutafélagaskrár,
sem starfaði lengi með Ásberg, hafa
báðir borið að vafalaust sé að á skjöl-
unum sé rithönd Ásbergs Sigurðs-
sonar. Þykir með þessu sannað,
enda ekki leiddar líkur að öðru, að
þessi skjöl hafi verið send til Hluta-
félagaskrár innan lögskipaðra tíma-
marka og móttekin þar. Þau virðast
hins vegar hafa verið endursend
vegna einhverra formgalla sem ekki
eru tilgreindir. Breytinga hefur
engu að síður verið getið með rit-
hönd Ásbergs Sigurðssonar á ein-
taki samþykktanna sem varðveitt
var hjá embættinu samkvæmt Ijós-
riti sem fylgdi bréfi vitnisins Bene-
dikts Þórðarsonar, dagsettu 2. sept-
ember 1999, til lögmanns stefndu, þó
þannig að þar sem orðalagi er alveg
breytt er strikað yfir greinina og
skráð „Ný“. Á það við um 7. gr. sam-
þykktanna. Engin athugasemd er
hins vegar skráð á sjálfa tilkynning-
una um hlutafélagið.
Formleg skráning lagabreyting-
anna fór því aldrei fram og þær voru
ekki birtar á lögformlegan hátt.
Ekki hefur verið upplýst hver
ástæða þessa var. Ekki virðist hafa
borist skrifleg sjmjun Hlutafélaga-
skrár samkvæmt 3. mgr. 178. gr.
laga 32/1978, en framkvæmdin mun
almennt hafa verið munnleg á þess-
um tíma. Það telst á ábyrgð stjórnar
félagsins að fylgjast með því að
skráning eigi sér stað og að sjá til
þess að það sé lagfært sem lagfæra
þarf.
Lagaskylda að afnema
forkaupsréttinn
Ber samkvæmt þessu að leysa úr
því hvaða réttaráhrif það hefur að
lögboðinni tilkynningaskyldu er
ekki fullnægt í tilviki sem þessu.
Samkvæmt 2. mgr. 76. gr. laga 32/
1978 öðlast breyting á samþykktum
félags ekki gildi fyrr en hún hefur
verið skráð. Er þessi regla skýr og
undantekningar frá henni taldar í
upphafi 76. gr. Hins vegar voru, í því
tilviki sem hér um ræðir, til staðar
skýr og ófrávíkjanleg fyrirmæli
landslaga um að hömlur mættu ekki
vera á viðskiptum með hluti í félagi
sem hefði 200 hluthafa eða fleiri og
að hlutafélögum bæri að leiðrétta
samþykktir sínar í samræmi við það.
Samkvæmt þessu var forkaupsrétt-
arákvæðið, sem enn var í gildi sam-
kvæmt samþykktum félagsins, þar
sem breyting á því hafði ekki verið
lögformlega skráð og birt, andstætt
landslögum. Samþykktir félagsins
víkja, samkvæmt eðli máls og al-
mennum lögskýringarreglum, fyrir
ákvæðum landslaga. Eftir gildistöku
laga nr. 32/1978 varð forkaupsrétt-
arákvæði 7. gr. samþykkta félagsins
því ekki beitt gegn skýru ákvæði
laganna. Verður ekki á það fallist að
félag geti komið sér hjá að gæta
lagafyrirmæla með því að ganga
ekki formlega frá breytingum sem
því er gert skylt með lögum að gera.
Eins og áður greinir ber að líta
svo á að 7. gr. samþykkta félagsins,
eins og hún var skráð hjá Hlutafé-
lagaskrá fram til 1998, hafi ekki ver-
ið í andstöðu við gildandi lög eftir að
félaginu var breytt í einkahlutafé-
lag. Fundargerð aðalfundar árið
1982 og breytingartillögur við sam-
þykktm, sem sannað þykir að hafi
verið mótteknar af Hlutafélagaskrá
það ár, en endursend af ókunnum
ástæðum, bárust aftur til Hlutafé-
lagaskrár 4. ágúst 1998 í símbréfi.
Nýjar samþykktir berast Hlutafé-
lagaskrá 26. ágúst 1998 og aftur 4.
desember 1998. í þessum breyttu
samþykktum kemur fram að engar
hömlur eru á viðskiptum með hluta-
bréf. Breytingar þessar voru lög-
formlega skráðar, en til þess tíma
var skráð í opinberum gögnum um
félagið að forkaupsréttur væri í
gildi. Af gögnum málsins verður
ekki ráðið hvernig staðið var að fyrr-
greindri breytingu árið 1998 á sam-
þykktum félagsins af hálfu stefnda,
Eignarhaldsfélaginu DB ehf. Loka-
þáttur A-liðar kröfugerðar stefn-
anda lýtur að því hvort for-
kaupsréttur sé „enn í gildi“.
Málatilbúnaður stefnanda að því er
þetta atriði varðar þykir samkvæmt
framansögðu vera óljós og kröfu-
gerð hans þar að lútandi vanreifuð.
Hins vegar ber að líta svo á að dóm-
krafa stefnenda samkvæmt A-lið in
fine lúti að samþykktum Eignar-
haldsfélagsins DB ehf. eins og þær
voru er umdeild viðskipti með hluta-
bréf áttu sér stað.
Með vísan til alls þess, sem hér
hefur verið rakið, er hafnað þeirri
kröfu stefnenda samkvæmt A-lið að
staðfest verði að forkaupsréttar-
ákvæði 7. gr. samþykkta félagsins
hafi ekki verið fellt löglega úr sam-
þykktunum.
Hafði atkvæðisrétt
Um B lið.
Stefnendur halda því fram að
Sveinn R. Eyjólfsson hafi keypt, til
viðbótar þeim hlutum sem hann var
upphaflega skráður fyrir, 8.892.000
krónur í A-flokki, 1.868.000 krónur í
B-flokki og 552.240 krónur í C-
flokki, en ekki verði ráðið af hluta-
skrá hvenær umrædd kaup hafi far-
ið fram. Stefnendur telja sig hafa
verið hlunnfarna með kaupum hans
á hlutum þessum í A- og B-flokkum,
þar sem þeim hafi ekki verið boðinn
forkaupsréttur og kaupin hafi átt
sér stað fyrir 26. ágúst 1998, en þá
hafi verið skráð breyting á sam-
þykktum félagsins um að forkaups-
réttur væri niður fallinn.
Upplýst þykir að stærstur hluti
þessara hluta stafi frá því að 1994-
1995 keypti Sveinn R. Eyjólfsson
hluti Jónasar Kristjánssonar og Páls
Hannessonar í félaginu. Hafa þeir
Sveinn og Jónas báðir borið fyrir
réttinum að þessi viðskipti hafi farið
fram á milli þeirra á árinu 1994.
Einnig liggur fyrir að þrjú veð-
skuldabréf sem félagið gaf út 1. jan-
úar 1995 til handa Jónasi Krist-
jánssyni að fjárhæð samtals kr.
13.510.000 hafi, að ósk Jónasar, átt
að vera til tryggingar greiðslu hlut-
anna, einnig var gefið út af félaginu
eitt veðskuldabréf til handa Páli
sama dag að fjárhæð kr. 4.000.000.
Ný lög um hlutafélög nr. 2/1995
voru sett 30. janúar 1995, sam-
kvæmt þeim er óbreytt ákvæði sem
bannar að hlutafélag með fleiri hlut-
hafa en 200 leggi hömlur á viðskipti
með almenna hluti, sbr. 21. gr. i.f.
Lögum einkahlutafélög nr. 138/1994
tóku gildi 1. janúar 1995. í þeim lög-
um eru ekki takmarkanh- á for-
kaupsrétti á hlutum vegna fjölda
hluthafa.
Fyrsti aðalfundur félagsins eftir
þessa sölu var haldinn 7. september
1995. Fundarstjóri og ritari var
Gústaf Þór Tryggvason. Bókað er í
fundargerð að fundarmenn með 90%
hlutafjár séu mættir á fundinn. Með-
al þess sem tekið var fyrir var að
fækka í stjórn úr fimm í þrjá og í
einn varamann. Einnig var ákveðið
að félagið yrði einkahlutafélag og
ákveðið að fela Gústafi Þór að sjá um
breytingar á samþykktum félagsins
til samræmis við það.
Frammi liggur í málinu óundirrit-
að eintak samþykkta fyrir Dagblað-
ið ehf. með svohljóðandi lokatexta:
„þannig samþykkt á aðalfundi fé-
lagsins í Reykjavík hinn 7. septem-
ber 1995.“ Samkvæmt upphafi 7. gr.
þessara samþykkta eru engar höml-
ur á viðskiptum með hlutabréf í fé-
laginu. Hinn 15. september 1995 er
móttekin hjá hlutafélagaskrá til-
kynning frá félaginu undirrituð af
Sveini R. Eyjólfssyni um breytingu
á 1. gr. samþykkta félagsins, sem
varðar breytingu félagsins í einka-
hlutafélag, og á 18. gr., sem varðar
breytingu á fjölda stjórnarmanna,
og að auki um hverjir skipi nýja
stjórn og um endurskoðendur, fram-
kvæmdastjóra og prókúruumboð.
Engin tilkynning er varðandi for-
kaupsrétt og engin ákvörðun var
tekin þar að lútandi á fundinum
samkvæmt fundargerð.
Afleiðing alls þessa er sú að þar
sem breyting á samþykktum félags-
ins var ekki formlega skráð og birt
árið 1982 var til staðar ákvæði um
forkaupsrétt á hlutum í A- og B-
flokkum í félaginu. Þetta ákvæði
stangaðist á við landslög þar til fé-
laginu var breytt í einkahlutafélag í
samræmi við lög nr. 138/1994 haust-
ið 1995. Tilkynning til Hlutafélaga-
skrár um breytingu félagsins í
einkahlutafélag var dagsett 8. sept-
ember 1995 og virðist samkvæmt
stimpli móttekin 15. sama mánaðar.
Eftir að félaginu var breytt í einka-
hlutafélag var 7. gr. samþykkta fé-
lagsins ekki lengur í andstöðu við
gildandi lög.
Við málflutning var bókað að það
sætti ekki ágreiningi aðila að um-
deild kaup hlutabréfa hefðu átt sér
stað áður en hinu stefnda félagi var
breytt í einkahlutafélag, eða eigi síð-
ar en um áramót 1994-1995.
Það, sem hér að framan hefur ver-
ið rakið, leiðir til þeirrar niðurstöðu
að þeir hlutir sem Sveinn R. Eyjólfs-
son keypti frá aðalfundi félagsins ár-
ið 1982 til þess tíma er félaginu var
breytt í einkahlutafélag og féll þar
með undir lög nr. 138/1994 verði
ekki felldir undir forkaupsréttar-
ákvæði samþykkta félagsins. Sam-
kvæmt lögum var á þeim tíma ekki
heimilt að leggja hömlur um for-
kaupsrétt á hluti í félaginu þar sem
að því stóðu yfir 200 hluthafar, sbr.
18. gr. i.f. laga nr. 32/1978. Enda
þótt ljóst sé að tilkynning um lög-
skylda breytingu á samþykktum fé-
lagsins árið 1982 hafi misfarist af
ókunnum ástæðum verður ekki talið
að forkaupsréttur hafi af þeim sök-
um gilt andstætt skýrum fyrirmæl-
un laga, þar sem skylt var að breyta
slíku ákvæði væri það til staðar. Því
var heimilt að færa aðUaskiptin í
hlutaskrána, sbr. 3. mgr. 24. gr. laga
nr. 32/1978.
Með vísan til framangreindra for-
sendna er hafnað dómkröfu stefn-
enda samkvæmt B-lið, þess efnis að
Sveinn R. Eyjólfsson hafi ekki haft
atkvæðisrétt í Eignarhaldsfélaginu
DB ehf. á grundvelli þeirra hluta í A-
og B-flokki sem stefnendur telja að
lotið hafi forkaupsrétti."
(millifyrirsagnir eru Morgun-
blaðsins)