Morgunblaðið - 29.06.2000, Page 38

38 FIMMTUDAGUR 29. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Vera orðsins
✓
Ritið Guðfræði Marteins Lúthers eftir Sigurjón Arna
Eyjólfsson er komið út. Þorvarður Hjálmarsson ræddi
við höfundinn, sem segir að færa megi gild rök fyrir því
að greiningin á milli lögmáls og fagnaðarerindis sé
túlkunarlykill evangelískrar guðfræði.
NÚ í vor kom út hjá Hinu íslenska bókmennta-
félagi bókin Guðfræði Marteins Lúthers eftir
Sig’urjón Áma Eyjólfsson guðfræðing. Guð-
fræði Marteins Lúthers hefur haft mikil áhrif á
í slandi en ýmis atriði hennar hafa verið almenn-
ingi óljós. Þetta er í fyrsta sinn sem gerð er
heildstæð úttekt á guðfræði Lúthers á íslensku.
í fyrsta hluta verksins er gerð grein fyrir um-
fjöllun Lúthers um stöðu mannsins og einsemd í
hringiðu lífsins. Annar hlutinn fjallai' um þá
nýju sýn á lífið sem maðurinn öðlast í Kristi og í
þriðja hluta verksins er lýst trúarbai'áttu og
lífsgleði einstaklingsins í þverstæðufullum
heimi. Þá er í bókinni gerð ítarleg grein fyrir
sögu Lúthersrannsókna og helstu hugtökum í
guðfræði hans. Það liggur því beinast við að
spyrja höfundinn um tOurð verksins.
„í doktorsritgerð minni fjallaði ég um
lútherska guðfræðinginn Wemer Elert, sem
uppi var á síðustu öld, og tók þar fyrir hugtökin
réttlæting af trú og sköpun; það er að segja
hvaða sýn réttlætiskenningin veitir manninum
á heiminn, eða réttara sagt sköpun Guðs,“ segir
Sigurjón Át'ni Eyjólfsson. „Wemer Elert
stundaði umfangsmiklar Lúthersrannsóknir og
af því leiddi að ég byrjaði þá þegar að lesa all-
mikið í verkum Lúthers. Eftir doktorspróf mitt
árið 1991 benti leiðbeinandi minn, prófessor
Eberhard Wölfel, mér á nauðsyn þess að rann-
saka þyrfti túlkun Lúthers á Jóhannesarguð-
spjalli, sem þá var ónumið land innan Lúthers-
rannsókna. Þegar leið á rannsóknir mínar tók
ég þann pól í hæðina að afmarka efnið við sýn
Lúthers á stöðu mannsins frammi fyrir Guði og
heimi. Byrja á sýn Lúthers á stöðu mannsins og
einsemd í hringiðu lífsins, taka síðan fyrir þá
nýju sýn á lífið sem maðurinn öðlast í Kristi og
loks trúarbaráttu og lífsgleði einstaklingsins í
þverstæðufullum heimi. Ef við skoðum upp-
byggingu verksins þá er það þrískipt. í fyrsta
hlutanum er gerð almenn grein fyrir helstu
áherslum innan Lúthersrannsókna og saga
þeirra rakin nokkuð ítarlega. Frá þeim sjónar-
hóli séð er í verkinu stutt yfirlit yfir sögu evang-
elískrai’ guðfræði, en rannsókn mín er staðsett
innan hennar."
Hver eru í stuttu máli aðalatriði evangelískr-
ar guðfræði?
„Það má færa gild rök fyrir því að greiningin
á milli lögmáls og fagnaðarerindis sé túlkunar-
lykill evangelískrar guðíræði, eklri bai-a varð-
andi lestm' ritninganna, heldur á heildarveru-
leika mannsins. Guð ávarpar manninn á tvenns
konar máta, annars vegar í lögmálinu og hins
vegar í fagnaðarerindinu. En hér ber að huga
nákvæmlega að því fyrir hvað hvert orð stend-
ur. Lögmálið samkvæmt Lúther umlykur allan
veruleika mannsins, það nær jafnt yfir boð og
bönn, siðalögmál og náttúrulögmál. Lögmálið
er því alls ekki afmarkað við boðorðin tíu eða lög
Móse. Það ber að túlka lögmál Móse sem Grá-
gás gyðinga, en ekki sem algild lögmál fyrir alla
menn. Það má að vissu leyti setja samasem-
merki milli lögmálsins og heimsins, því það er
ein meginíþrótt mannsins að greina á milli lög-
mála og skilgreina þau, staðsetja þau og átta sig
á samspili þein-a hér í heimi. Veruleiki lögmáls-
ins er margbreytilegur en það er áríðandi að
átta sig á því hversu fjölbreytilegt það er. Það er
bundið eða samofið og óaðskiljanlegt veruleika
heimsins sem leiðir til að það hefur ekki inn-
ifalið í sér hjálpræðið. Hjálpræðið er einungis
að finna í fagnaðarerindinu sem er eitt og fyrir
alla, það gerir engan greinarmun á mönnum.
Hér ber að gi-eina á miili en veilan er að maður-
inn gerir það ekki. Hann leitar lífsfyllingar sinn-
ar eða hjálpræðis í sjálfum sér og verkum sín-
um. Hér missir maðurinn alfaiið marks.
Hvaða spurningai' eru það einkum sem reyn-
ast manninum ofviða?
„Óréttlætið, þjáningin og dauðinn setja
spumingu við tilveru mannsins sem honum
reynist um megn að svara. Á þessum vanda tek-
ur Lúther í glímu sinni við spuminguna um vilja
mannsins og getu hans, eða í
glímunni við hinn hulda Guð og
reiði hans. Og Lúther tengir
spuminguna beint við kross
Krists sem dregur eklri úr þess-
ari þverstæðu heldur dregur
hana enn frekar fram. í þessari
umfjöllun Lúthers um veruleika
samviskunnar kemur fram að
hann skilur ekki samviskuna sem
rödd sem þylur í sífellu boð og
bönn yfir manninum, heldur
tengir hann samviskuna við
kjarnann í manninum. Hún er í
raun vettvangur tilvistarátaka
mannsins, og þarna er Lúther
iangt á undan samtíma sínum því
svipaðar hugsanir er að finna hjá
Martin Heidegger löngu síðar.
Vegna mikilvægis samviskuhugtaksins er gerð
ítarleg grein fyrir notkun þess í ritningunni, þá
einkanlega hjá Páli postula, og síðan þróun hug-
taksins á miðöldum og þá sérstaklega innan
þýsku dulúðarinnar fram á daga Lúthers. Hann
nýtir sér hefðina og dregur fram hvemig mað-
urinn reynir og líður sína algjöru einsemd en
fyrir starf samviskunnar Ijúkast upp fyrii' hon-
um þversagnir tilvemnnai'. Lúther grípur til
dulúðarinnar hér er hann dregur fram að ein-
mitt helvíti og logar vítis em samviskukvalir, en
ekki nöldur vegna einhvema yfii-sjóna. Þama
reynir hann þversagnir veruleikans eða greinir
tómið og veraleika þess, sem í dag er oft lýst
sem angist vegna vitundar um tilgangsleysi alls.
En hvað verður manninum til bjargar mitt í
þessum tilvistarátökum öllum að dómi Lúthers?
„Inn í þessa einsemd og angist hljómar orð
fagnaðarerindisins, sem býður og er manninum
hald sem hann finnur ekki í sjálfum sér. Hve
afgerandi þetta hald er kemur fram í ræðu
Lúthers i Worms er hann segir: „Og þar sem
samviska mín er bundin Orði Guðs, get ég
hvorki né vil afturkalla nokkuð, því það er
hvorki áhættulaust né heiðarlegt að breyta
gegn samvisku sinni. Orðið veitir Lúther hér
hald sem vegur meira en veldi keisara og
kirkju.““
En þetta leyndardómsfulla orð sem sam-
kvæmt Lúther býður heiminum og veraldlegum
jafnt sem andlegum yfirvöldum birginn. Fyrir
hvað stendur það?
„I öðmm hluta bókarinnar er varpað ljósi á
það. Orðið sem hér um ræðir er Jesú Kristur,
persóna hans og verk. Það sem er mjög áhuga-
vert og afgerandi við framsetningu Lúthers er
að hann dregur fram að Guð er í sjálfum sér
vera orðsins. Til skýringai' vísar Lúther tii
hugsunarinnar um að maðurinn sé skapaður í
mynd Guðs. Og hann bendir á að þegar við
rannsökum hug og hjarta þá kom-
ust við að raun um að við eigum í
stöðugu samtali við okkur sjálf og
þetta samtal er ekki bara óaðskilj-
anlegt frá sjálfi okkar, heldur er
það sjálfið sjálft! Þessa líkingu not-
ar hann til þess að skilgreina
hvemig sonurinn er Orð Guðs.
Þama beitir Lúther málspeki sem
varð síðar miðlæg í heimspeki
síðari alda, m.a. í tilvistarheim-
speki Heideggers og í greiningar-
heimspeki Wittensteins. Hjá
Lúther er það aðalatriðið að
sköpunarmáttur Guðs er bundinn
við orð hans. Það sem Guð segir,
það verður! Þetta er í hreinni and-
stöðu við okkur mennina sem
hugsum eitt, segjum annað og ger-
um hið þriðja.
En Guð er þó nálægur manninum í baráttu
hans við þjáningu og mótsagnir lífsins?
„Einstaklinguiinn í einsemd sinni er það sem
Lúther er einkum að fjalla um en honum er um-
hugað að draga fram hina algjöra samsömun
Guðs með manninum, sem kemur m.a. fram í
angist Jesú í Getsemanegarðinum og á krossin-
um, þar sem hann líður vítiskvalir samviskunn-
ai'. Lúther bendir á að hér sé hjálpræðisverk
Krists samtvinnað fyrii' bæn hans. Þannig er
ekkert svið mannlegrar tilvera undanskilið. Því
þótt maðurinn haltri stundum um í lífi sínu
gengur hann þó líka oft um gi'ænar grandir."
Og bænin og bænalífið era áríðandi í fræðum
Lúthers?
„Þegar orðið hefur verið skilgreint vaknar
spurningin hvemig maður meðtekm- það í trú
og trúin er óaðskiljanleg veruleika bænarinnar.
Samkvæmt Lúther er bænin veraleiki sem
maðurinn styðst við til að horfast í augu við
sjálfan sig. Hún er eins þverstæðufull og mað-
urinn, en í bæninni glímir maðurinn við vera-
leika sinn í ljósi fagnaðarerindisins. Maðurinn
er enn þá bundinn veraleika sem er undirorpinn
tóminu, en hann greinir nú fyrir trána að Guð
skapar úr engu og Guð kallar manninn stöðugt
fram úr þessu tómi og tO sjálfs sín. Þetta er ekki
eitthvað sem gerist í eitt skipti fyrir öll, heldur
er þetta stöðugt ferli. Ég reyni að lýsa þessu í
kaflanum um prófun tráarinnar. Þrátt fyrir að
Lúther geri sér engar tálsýnir um veraleika
hins fallna heims, þá er honum umhugað að
rjúfa einsemd mannsins með því að benda hon-
um á að hann sem einstaklingur sé góð sköpun
Guðs, sem lifir í heimi sem líka er góð sköpun
Guðs. Tækið sem maðurinn á að greina þennan
veraleika með er skynsemin. Að mínum dómi á
þessi sýn Lúthers brýnt erindi inn í fjölhyggju
nútímans.
Sigurjón Árni
Eyjólfsson
Reuters
Orgelleikari frá Björgvm
FYRSTU tónleikar tónleikaraðar-
innar Sumarkvöld við orgelið í Hall-
grímskirkju verða sunnudagskvöld,
kl. 20.
Einnig verða fyrstu hádegistón-
leikamir á laugardag, kl. 12. Á báð-
um tónleikunum leikur Karstein
Askeland, orgelleikari frá Björgvin í
Noregi.
Organistarnir sem leika á tónleika-
röðinni Sumarkvöld við orgelið í
Hallgrímskirkju koma allir frá hinum
meningarborgunum: Björgvin, Hels-
inki, Santiago di Compostela, Kraká,
Bologna, Avignon, Brassel, Prag og
Reykjavík. Allir leika þeir tónlist frá
heimaborg sinni eða heimalandi.
Karsten Askeland hóf tónlist-
amám í heimbabæ sínum og stundaði
framhaldsnám í Þýskalandi hjá
prófessor Edgar Krapp við Tónlist-
arháskólann í Frankfurt am Main.
Þaðan lauk Askeland kirkjutónlistar-
prófi árið 1985 og einleikaraprófi
tveimur áram síðar.
Karstein Askeland starfar nú sem
organisti við Birkeland-kirkjuna í
Björgvin. Hann tekur vh'kan þátt í
norsku tónlistarlífi og hefur meðal
annars framflutt verk eftir mörg af
fremstu tónskáldum Norðmanna.
Ennfremur kennir hann við Grieg-
tónlistai'háskólann í Björgvin. Á tón-
leikunum leikur hann Fantasíu og
fúgu í g-moll BWV 542 og Piéce
d’Orgue í G-dúr BWV 572 eftir
Johann Sebastian Bach, Organo Solo
og Tokkötu eftir bergenska tónskáld-
ið Ketil Hvoslef og Halleluja, Gott zu
loben op. 52/3 eftir Max Reger.
Auk tónleikanna á sunnudags-
kvöldum era líka hádegistónleikar á
fimmtudögum og laugardögum til
ágústloka. Sú nýbreytni er á fimmtu-
dagstónleikunum að þeir hafa
yfirskriftina Orgel og... Sem fyrr era
það organistar í Félagi íslenskra
organleikara sem koma fram á
fimmtudagstónleikunum en með
þeim er einhver annar listamaður,
einsöngvari eða hljóðfæraleikari.
Tónleikaröðin er undirbúin í sam-
vinnu við Reykjavík - menningarborg
Evrópu 2000.
Velazquez
í nýju
listformi
NACHO Duato, lengst til hægri á
myndinni, sem er dansari og fram-
kvæmdastjóri spænska dansflokks-
ins kemur hér fram ásamt dönsur-
um flokksins í nýlegu verki sínu
„Ofrenda de Somras", sem útleggja
má sem „Fórn skugganna“.
Verkið var flutt í konunglega
leikhúsinu í Madrid og eru hug-
myndirnar að uppbyggingu dansins
byggðar á verkinu „Las Meninas",
sem er eitt þekktasta málverk
spænska listamannsins Diego
Velazquez.
-----------------
Kuran kompaní
á Sóloni
KURAN kompaní heldur tónleika á
Sóloni íslandusi miðvikudaginn 5.
júlí kl. 21. Kuran kompaní er ný-
stofnaður tónlistarhópur sem í eru
Szymon Kuran fiðluleikari, Hafdís
Bjarnadóttir gítarleikari og ýmsir
aðrir, eftir því hvert tilefnið er. Að
þessu sinni mun tvíeykið koma
fram sem dúett án allra gesta. Kur-
an kompaní leikur djass og klassík
undir áhrifum úr ýmsum áttum.
Frjáls spuni skipar veigamikinn
sess í leik dúettsins auk þess sem
bregður fyrir eigin tónsmíðum.
---------------------
Sýningu lýkur
Gallerí Stöðlakot, Bókhlöðustíg
SÝNINGU Soffíu Sæmundsdóttur, í
eilífu ljósi, lýkur sunnudaginn 2. júlí.
Gallerí Stöðlakot er opið daglega
frákl. 15-18.
Dýrlingar
STARFSMAÐUR Christie-upp-
boðsfyrirtækisins í Lundúnum virð-
ir fyrir sér tvö gotnesk helgiskrín
sem gerð voru í mynd heilags Seb-
astíans og heilags Kristófers.
Helgiskrínin, sem unnin eru úr
silfri, eru frá árunum 1497 og 1493.
á uppboði
Þau eru upprunnin í Kaisheim-
klaustrinu í nágrenni Augsburg í
Þýskalandi. Gripirnir verða boðnir
upp hjá Christie’s nú íjúlíbyijun og
er búist við að hvor þeirra seljist á
um eina milljón punda, eða rúmlega
hundrað milljónir íslenskra króna.
y<M-2000
Fimmtudagur 29. júní
\
VEGAS KL. 21
Big Band Brútal
Viðburöur Óvæntra bólfélaga er aö
þessu sinni frá Big Band Brútai sem
spinnur „tive soundtrack“ viö teikni-
myndirHugleiks Dagssonar. Kalli,
Brútalhákarlinn vingjarnlegi, veröur
ekki langt undan ogdularfull, brasil-
ísk kanína mun hringa sig um súlurn•
ar. Einar Örn Benediktsson steikir
skífur, Hilmar Þórðarson stýrir TAL-
símgjörningnum Telefóníunni og bar-
pjónar Vegas seiöa fram pokkafullt
Fresca hanastél.
www.kitchenmotors.com, wap.olis.is