Morgunblaðið - 23.07.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Refskák forsetans og
framtíð Júgóslavíu
Reuters
Slobodan Milosevic Júgóslavíuforseti á landsfundi serbneska Sósialistaflokksins. Á borðanum segir:
Enduruppbygging, framþróun, umbætur.
Stjórn Júgóslavíu þrýsti
umfangsmiklum stjórn-
arskrárbreytingum í
gegnum þing ríkisins
fyrir stuttu og gefa
breytingarnar til kynna
að forsetinn hyggist
sitja á valdastóli næstu
ár. Andri Lúthersson
kynnti sér nýjustu ref-
skák forsetans lífseiga.
SAMKVÆMT nýrri skýrslu
sem gerð var á vegum
Evrópusambandsins (ESB)
og lekið var til fjölmiðla í lið-
inni viku nýtur Slobodan Milosevic
Júgóslavíuforseti mikils trausts með-
al serbnesku þjóðarinnar og er talinn
líklegur til að hljóta endurkjör í for-
setakosningum sem haldnar verða
seint á þessu ári eða snemma á því
næsta.
I skýrslunni lýsa sérfræðingar
ESB áhyggjum sínum yfír því að í
ljósi þess að kosningar til sambands-
þings Júgóslavíu, sambandsríkis
Serbíu og Svartfjallalands, verða
haldnar í haust, á sama tíma og sveit-
arstjómarkosningar, muni það gefa
forsetanum færi á að treysta völd sín,
ekki síst ef hann boðar til forseta-
kosninga á sama tíma.
Þessi spá skýrsluhöfunda kemur
sér afar illa íyrir ESB, aðildarríki
sambandsins og önnur vesturveldi
sem leitast hafa við að binda endi á
valdatíð Milosevics.
Evrópusambandið hefur á undan-
fomum misserum lagt ríka áherslu á
að festa í sessi fjölmargar áætlanir
með það fyrir augum að umbótasinn-
um vegni sem best í kosningum. En í
tilfelli Serbíu, þar sem framkvæmda-
stjómin hefur fastan fulltrúa, era lík-
ur á sigri stjómarandstöðuaflanna
hverfandi. ESB hefur leitast við að
beita áhrifum sínum á þann veg að
gera stjórnvöldum erfitt um vik á
meðan klofinni stjómarandstöðunni
er hyglt, m.a. með óbeinum efna-
hagsþvingunum sem beint er gegn
fyrirtækjum, og rekstri sem tengist
valdakhku Milosevics og takmörkun-
um á ferðafrelsi fylgismanna forset-
ans utan Júgóslavíu. Þá hefur ESB
reynt með beinum hætti að efla
tengslin við þá stjómmálamenn og
þau hérað þar sem stuðningur við
vestrænt samstarf er hvað mestur.
Notast sambandið við „óhefðbundinn
erindrekstur" í þessum tilgangi og
hefur náð árangri við að efla sam-
bönd og samskipti við „grasrótina" til
lengri tíma litið og þannig reynt jafn-
vel að draga úr væntingum um sigur
stjómarandstöðuaflanna í Serbíu -
til skemmri tíma litið.
„Niðurstöður viðhorfakannana
benda til að stjórnarflokkamir hafi
aukið fylgi sitt á sama tíma og fylgi
stjómarandstöðunnar stendur í stað.
Og þrátt fyrir almenna óánægju er
Milosevic enn sá leiðtogi sem nýtur
mests trausts,“ segir í skýrslunni.
Þar kemur enn fremur fram að í ótil-
greindri skoðanakönnun hafi 24.2%
aðspurðra sagst treysta Júgóslavíu-
forseta á meðan 8.4% lögðu traust
sitt á stjómarandstæðinginn slótt-
uga Vuk Draskovic. Þá vora 6.2%
sem sögðust styðja harðlínumanninn
og þjóðemissinnann róttæka Vojis-
lav Seselj.
Júgóslavneska þingið, að undirlagi
Milosevics og fjölmenns hóps dyggra
stuðningmanna hans í röðum þing-
manna, samþykkti fyrr í mánuðinum
umfangsmiklar stjómarskrárbreyt-
ingar sem gera munu forsetanum
kleift að sitja tvö önnur kjörtímabil í
röð, átta ár til viðbótar. Kosningam-
ar er fyrirhugað að halda ekki síðar
en um mitt næsta ár, þegar núver-
andi kjörtímabil Milosevies rennur
út, en áhyggjur manna beinast nú
einkum að því að forsetinn kunni að
efna til kosninganna mun fyrr, eða í
september eða október nk., samhliða
þing- og sveitarstjómarkosningum.
Því er ESB ráðlagt að vera við öllu
búið þar sem Milosevic muni leggja
allt í sölumar svo hann haldi völdum.
Skilvirk aðför að frjálsum fjölmiðl-
um, aukinn þrýstingur á stjómar-
andstöðuna, áróður, baktjaldamakk
og bakstungur era í höndum Milo-
sevics stjómtæki sem hann hefur
gripið til með góðum árangri og er
líklegur til að gera aftur.
Að öllum líkindum mun Milosevic
hafa litlu að tapa við að efna til kosn-
inganna mun fyrr en áætlað er. Og
höfundar skýrslu Evrópusambands-
ins fara ekki í grafgötur með að ef
forsetinn sér ríka ástæðu til þess að
fresta kosningunum þá muni það
reynast honum auðvelt.
Ekki era þó allir á sama máli og
sérfræðingar ESB. Aleksandar Ti-
janic, fyrrverandi upplýsingamála-
ráðherra Serbíu, ritaði í vikulegum
pistli sínum í tímaritinu BIic nýverið
að kannski hafi forsetinn gert mistök
er hann ákvað að þjóðaratkvæða-
greiðsla muni ráða. „Veika hliðin á
áætluninni er möguleikinn á því að
Serbar sameinist gegn Milosevic þar
eð þeir óttast að þurfa að eyða lífinu
sem þegnar leiðtoga sem heldur að
hann sé guðlegur. Með þjóðar-
atkvæðagreiðslunni gefur MUosevic
Serbum frábært færi á að kjósa hann
ekki. Þá hefur hann veitt öllum ódýr-
ustu lausnina á að víkja honum burt.
Ekki með uppreisn, ekki með andófi,
ekki með byltingu - heldur aðeins
með örlitlum skammti af serbnesk-
um gáfum.“
En ef spáin um snemmbærar
kosningar reynist rétt kemur upp
staða í haust sem kann að skjóta
nokkuð skökku við. A sama tíma og
Serbar kjósa í sveit og til þings og
Milosevic blæs í kosningalúðra munu
íbúar Kosovo-héraðs, sem enn heyrir
formlega undir sambandsríkið Júgó-
slavíu, ganga að kjörborði í sínum
eigin héraðskosningum sem Bemard
Kouchner, yfirmaður stjómar Sam-
einuðu þjóðanna í Kosovo, hefur lagt
allt kapp á að efna til í október í
haust. Sjálfur hefur hann spáð því að
„vandamál kunni að koma upp.“ Það
er ekki að ósekju því ólíkir pólitískir
fulltrúar albanska meirihlutans í
Kosovo eiga afar erfitt með að koma
sér saman um hvernig haga beri
kosningunum og virðist aðþrengdur
minnihluti Serba í héraðinu hafa ein-
sett sér að sniðganga kosningamar.
Auk ágreinings við yfirstjóm SÞ í
héraðinu telja sumir hófsamir tals-
menn serbneska minnihlutans að
tímasetning kosninganna geti vart
verið verri því hún gefi Milosevic og
fylgismönnum hans færi á að hella
olíu á það þjóðemisbál sem þegar
logar í héraðinu, sérstaklega í bæn-
um Kosovska Mitrovica þar sem
komið hefur til ítrekaðra árekstra
milli samfélaga Albana og Serba.
Svartfellingar á hliðarlínunni
Stjómarskrárbreytingarnar sem
samþykktar vora á sambandsþinginu
í Belgrad mæltust, sem vonlegt var,
illa fyrir í Podgorica, höfuðborg
Svartfjallalands. Samkvæmt nýju
stjómarskrárákvæðunum verður
forsetinn þjóðkjörinn og mega
600.000 íbúar Svarfjallalands sín lítils
gagnvart átta milljónum íbúa Serbíu
en þar að auki fylgir fjölmennur hóp-
ur íbúa Svartfjallalands Milosevic að
málum. Og til að bæta gráu ofan á
svart þá samþykktu þingmenn að hér
eftir skyldu fulltrúar efri deildar
sambandsþingsins verða þjóðkjörnir
í stað þess að þing Serbíu og Svart-
fjallalands tilnefni í stöðumar eins og
tíðkast hefur til þessa. í ljósi þess að
efri deildin hefur umtalsvert neitun-
arvald er augljóst að Svartfellingum
hefur verið komið fyrir á hliðarlín-
unni varanlega, hvað stjóm sam-
bandsríkisins varðar a.m.k. Milo
Djukanovic, forseti Svartfjallalands
og sá pólitíski leiðtogi sem Vestur-
lönd binda hvað mestar vonir við,
lýsti þegar yfir fordæmingu sinni á
niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar á
sambandsþinginu og vandaði Milo-
sevic ekki kveðjumar. Þá var því lýst
yfir að Svartfellingar myndu snið-
ganga sambandsþingskosningamar.
Líkur á því að Svartfjallaland muni
efna til þjóðaratkvæðagreiðslu um
sjálfstæði landsins hafa því aukist
mjög með þessari refskák Milosevics
þótt Djukanovic og hinn berorði for-
sætisráðherra Svartfjallalands, Filip
Vujanovic, hafi enn ekki gengið alla
BM'VAIIA
Söludeild i Fornalundi
Breiðhöfða 3 • Sfmi 585 5050
Gerðu kröfur
Kynntu þér
staðfestar niðurstöður
gæðaefitirlits BM*VaIIá 1999
á www.bmvalla.is
www.bmvalla.is
leið í yfirlýsingum sínum og boðað
formleg slit frá sambandsríkinu.
Eins og er virðist Milosevic hafa
hæstu spil á hendi. Ef Svartfellingar
fylgja stjómvöldum í Podgorica að
málum og hunsa þing- og hugsanleg-
ar forsetakosningar í haust gæti
Milosevic túlkað það sem ögrun og
látið til skarar skríða enda auðsótt
þar eð fjölmennar hersveitir sam-
bandshersins era staðsettar í Svart-
fjallalandi. Ef Svartfellingar stíga
skrefið til fulls og lýsa yfir sjálfstæði
era líkur á að átök brjótist út jafnvel
meiri. Og komi til þessa mun Milo-
sevic enn á ný hafa tekist að reyna á
pólitískt þanþol og trúðverðugleika
Atlantshafsbandalagsins (NATO).
Blikur á lofti yfir
Dónárbökkum?
Málefni Vojvodina-héraðs hafa á
undanfomum misseram fallið í
skuggann af pólitískum væringum í
Svartfjallalandi og átökum og upp-
byggingu í Kosovo. Á áram áður naut
þetta gjöfula hérað verulegrar sjálfs-
stjómar en eftir innbyrðis deilur hér-
aðsbúa og mikinn pólitískan þrýsting
sem skapaðist við mótmæli serb-
neska þjóðemissinna var sjálfsstjóm
héraðsins afnumin fyrir um ellefu ár-
um. Og í nafni aukinna ítaka stjóm-
valda í Belgrad í Kosovo-héraði, sem
áður hafði notið sjálfsstjómar, læsti
Milosevic klónum einnig fastar í
Vojvodina. Saka nú íbúar héraðsins
miðstjórnaraflið í Belgrad um að
hafa rænt þá ávöxtum erfiðis síns,
enda era landkostir og iðnaðarfram-
leiðsla í Serbíu óvíða meiri en í
Vojvodina.
Stjórnarandstaðan í Serbíu hefur
notið nokkurs stuðnings í Vojvodina
og höfuðstaðnum Novi Sad en með
nokkuð öðram hætti en í öðram hlut-
um Serbíu. Þær raddir gerast nú æ
háværari í Novi Sad að Vojvodina
eigi, í það minnsta, að njóta fyrri
sjálfsstjórnar og hefur sá armur
stjómarandstöðunnar sem aðhyllist
þessa skoðun klofið sig frá hinum
sem hefúr lítið haft sig í frammi síðan
stjómai’ski-árbreytingunum var
þrýst í gegnum júgóslavneska þingið
fyrr í mánuðinum. Stjómmálaleið-
togar í héraðinu, sem kenna sig við
Vojvodina-bandalagið, hafa fagnað
staðfestu Svartfellinga gegn Milo-
sevic-stjórninni og hafa sagt að ef
Svartfellingar kjósi að segja sig úr
sambandsríkinu verði sambúð þeirra
við „grannríkið“ Serbíu samskipti á
,jafningjagrandvelli“.
Kröfiir ungverska
mínnihlutans
Um 300.000 manns af ungverskum
upprana býr í Vojvodina-héraði og
era kröfur þeirra mun afdráttarlaus-
ari en Serba sem í héraðinu búa.
Hafa þeir farið fram á stofnun ung-
versks þjóðarráðs sem m.a. muni
ákvarða um menntunar-, menningar-
og fjölmiðlamál fólks af ungverskum
upprana og kæmi á því sem í reynd
gæti kallast „ungverskt umdæmi“ í
héraðinu. Hefur þetta notið stuðn-
ings stjómvalda í Búdapest og hvatti
Victor Orban, forsætisráðherra Ung-
verjalands, eins af þremur nýjum að-
ildarríkjum NATO, til þess á síðasta
ári að sjálfsstjóm héraðsins yrði
komið á og ræddi um mikilvægi þess
að slíkt nyti stuðnings á Vesturlönd-
um.
Ef Svartfjallaland lýsir yfir sjálf-
stæði og Vojvodina-búar halda kröf-
um sínum um sjálfsstjóm til streitu
er allt eins víst að blikur verði á lofti,
ekki aðeins yfir Svörtufjöllum heldur
einnig yfir sléttlendum Vojvodina.
Greinarhöfundur breska vikuritsins
Economist vakti atygli á málefnum
Vojvodina nýverið og sagði að ef átök
myndu bijótast út kynni svo að fara
að stjómvöldum í NATO-ríkinu Ung-
verjalandi rynni sérstaklega blóðið
til skyldunnar.
Ef svo fer fram sem horfir, sundr-
uð stjómarandstaða Serbíu nær ekki
samstöðu og mat sérfræðinga ESB á
valdastöðu Júgóslavíuforseta reynist
rétt, mun Milosevie sitja óáreittur á
valdastóli a.m.k. til næstu (jögurra
ára. Stjómvalda í Podgorica bíður þá
það hlutskipti að hrökkva eða
stökkva og framtíðarlandamæri ríkja
á Balkanskaga kunna að ráðast af
stefnufestu Evrópuríkja og samstöðu
NATO-ríkja auk afstöðu og sannfær-
ingu nýs forseta Bandaríkjanna.