Morgunblaðið - 23.07.2000, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Tilkoma Netsins skapar nýjartjónahætturfyrir höfundarréttarhafa

Vænst
löggjaf
um ábyj
netþjói
ólöglegi
Æ fleiri mál sem varöa
brot á höfundarrétti á
Netinu eru aö koma
upp á yfirboróið.
Arna Schram ræöir
viö Jónínu S. Lárus-
dóttur lögfræöing um
þetta efni en í bígerð
eru íslensk lög sem
kveóa munu á um
ábyrgö netþjónustu á
hýsingu ólöglegs
efnis á Netinu.
orgunblaðið/Kristinn
TILKOMA Netsins ásamt hinni staf-
rænu byltingu hefur skapað nýjar
tjónahættur fyrir höfundarréttar-
hafa. Á veraldarvefnum er hægt að
afrita og dreifa hugverkum á borð
við hugbúnað, tónlist, texta og ljós-
myndum á undraskömmum tíma án þess að
höfundarréttarhafar fái þar rönd við reist.
Fjöldi þeirra í Bandaríkjunum og á meginlandi
Evrópu hefur nú leitað réttar síns hjá dómstól-
um og er það mat þeirra sem til þekkja að
heildartap höfundarréttarhafa vegna ólög-
mætrar dreifingar hugverka þeirra á Netinu
nemi hundruðum milljarða króna á ári hveiju.
Jónína S. Lárusdóttir lögfræðingur fjallar
m.a. um þennan vanda í lokaritgerð sinni í
lagadeild London School of Economics en hún
stundar þar framhaldsnám í lögfræði. Jónína
kemur einnig til með að starfa við þennan
málaflokk á næstunni því hún hefur nýlega
tekið að sér að stýra nefnd á vegum viðskipta-
ráðuneytisins sem hefur það verkefni að undir-
búa hér á landi lögleiðingu nýlegrar tilskipun-
ar Evrópusambandins um rafræn viðskipti en
sú tilskipun kveður m.a. á um ábyrgð netþjón-
usta vegna hýsingar ólögmæts efnis á Netinu.
Er með ákvæðinu verið að skýra réttarstöðu
netþjónusta að sögn Jónínu. Má því búast við
að frumvarp þess efnis líti dagsins ljós hér á
landi á næsta ári og að sams konar ákvæði
verði lögleidd á hinum Norðurlöndum á næstu
misserum sem og annars staðar í Evrópu.
Gífuriegt fiárhagstjón
höfundarréttarhafa
í ritgerðinni segir Jónína að eftir því sem
tækninni fleygir fram verði hægt að dreifa fyr-
irferðarmeira efni og þar af leiðandi oft verð-
mætara efni á Netinu. Það þýði jafnframt að
meiri hagsmunir séu í húfi fyrir höfundarrétt-
arhafa þegar efni þeirra sé fjölfaldað og dreift
á ólögmætan máta á veraldarvefnum. Hún
segir erfitt að meta það fjárhagslega tjón sem
höfundarréttarhafar verði fyrir á heildina litið
en ljóst sé að það sé gífurlegt. Nefnir hún sem
dæmi að í janúarbyrjun á síðasta ári hafi tekist
að uppræta víðfeðma starfsemi glæpahrings -
er hafði höfuðstöðvar í Danmörku - sem stóð
að ólöglegri fjölföldun og dreifingu hugbúnað-
ar á Netinu. Þegar tókst að stöðva starfsemina
höfðu tölvuþrjótamir náð að selja hugbúnað
fyrir meira en 230 milljarða bandaríkjadala.
í umfjöllun um höfundarréttarbrot á Netinu
í Morgunblaðinu hefur m.a. komið fram að
margir þeirra sem bijóta á höfundarrétti, til
dæmis með því að afrita hugverk annarra og
dreifa undir öðru höfundamafni, séu unglingar
sem geri sér ekki grein fyrir því að í netheim-
um gilda sömu lög og í mannheimum, til að
mynda þau ákvæði að höfundar hafi einkarétt
á því að gera eintök af verki sínu. Jónína bend-
ir þó á að þrátt fyrir þetta hafi fjöldi manna
það að atvinnu að bjóða ókeypis upp á hugverk
án leyfis eða greiðslu til höfunda. Þeir setji
gjaman upp síður á Netinu þar sem hægt sé að
nálgast aðgangsorð eða hugbúnað sem gerir
netnotendum kleift að ná í hugverkið án
greiðslu og fjármagna svo síðumar með því að
hafa á þeim auglýsingar. Bætir Jóm'na því enn-
fremur við að auðvelt sé fyrir tölvuþrjóta eða
tjónvalda að koma upp ólögmætum síðum sem
þessum og halda þeim úti þrátt fyrir að upp
hafi komist um tilvist þeirra. Þegar þær séu
teknar niður af einum þjónustuaðila setji þeir
síðurnar hreinlega upp hjá öðmm. Jónína
bendir einnig á að erfitt hafi reynst að hafa upp
á slíkum tjónvöldum m.a. vegna þess að þeir
gefi oft upp rangar upplýsingar um nafn og
dvalarstað. Náist þeir á hinn bóginn séu þeir
sjaldan borgunarmenn fyrir því tjóni sem þeir
hafa valdið.
„Vegna alls þessa vakna upp spumingar um
það hverjir eigi að bera ábyrgð á því tjóni sem
höfundarréttarhafar verða fyrir þegar hug-
verk þeirra em nýtt án þess að greiðsla komi
fyrir. Eiga þeir sjálfir að bera tjónið eða eiga
þeir netþjónar sem hýsa ólöglegu síðurnar að
bera tjónið?“ spyr hún. I ritgerðinni bendir
hún á að þurfi höfundarréttarhafar að bera
tjón sitt sjálfir geti það m.a. valdið því að þeir
veigri sér við að gera efni sitt aðgengilegt al-
menningi. En beri netþjónustan á hinn bóginn
tjónið án tillits til vitneskju hennar geti það
haft gríðarlegan kostnað í för með sér, kostnað
sem yrði til dæmis við það að þurfa að láta
skoða sérstaklega allt efni sem sett væri á Net-
ið.
Sú leið sem Evrópusambandið velur er að
gera netþjónustu ekki ábyrga vegna ólöglegs
efnis nema hún hafi vitað eða mátt vita um efn-
ið. Netþjónusta verður þó ekki gerð refsiábyrg
nema að sannað sé að hún hafi haft vitneskju
um hið ólögmæta efni. „Netþjónustan er með
öðmm orðum ekki ábyrg fyrir því að hýsa
ólögmætt efni nema hún hafi fengið um það
upplýsingar frá til dæmis þeim sem telur á sér
brotið. Sjái höfundarréttarhafi til dæmis að
verið sé að dreifa efni eftir hann á ólögmætan
hátt getur hann tilkynnt það til viðkomandi
netþjónustuaðila og þar með látið stöðva að-
ganginn að efninu,“ útskýrir Jónína og bendir
jafnframt á að þessi leið sé ódýrari fyrir net-
þjónustuna en hin sem gerir ráð fyrir því að
hún sé ábyrg fyrir öllu ólögmætu efni á sínum
miðlara óháð vitneskju um efnið eða ekki.
Þessar reglur sem hér hafa verið raktar
vom samþykktar af Evrópusambandinu nú í
vor og ber öllum aðildarríkjum Evrópusam-
bandsins sem og öðmm löndum Evrópska
efnahagssvæðisins að lögfesta þær í sínu landi
á næstu mánuðum.
Hvemig fær netþjónustan
vitneskju um ólögmætt efni?
Reglurnar sem hér er fjallað um koma fram
í tilskipun frá Evrópusambandinu sem birt var
opinberlega í þessum mánuði en í henni, segir
Jónína, er ekki kveðið nákvæmlega á um út-
færslu reglnanna. Gagnrýnir hún það m.a. í
ritgerð sinni. „Eg gagnrýni að ESB hafi ekki
sett nánari ákvæði um hvemig netþjónustan
öðlast næga vitneskju um að hún sé að hýsa
ólögmætt efni.“ Spurningin er því sú hvort nóg
sé að senda netþjónustunni einfaldan tölvupóst
um að hún hýsi ólöglegt efni eða hvort sá sem
tilkynnir um efnið verði að senda nákvæmar
staðlaðar upplýsingar. Síðarnefndu leiðina
hafa Bandaríkjamenn kosið að fara, að sögn
Jónínu, en þeir settu löggjöf um ábyrgð selj-
enda netaðgangs á Netinu fýrir þremur árum.
Samkvæmt bandarískum lögum þarf því til-
kynning um ólögmætt efni að uppfylla
ákveðnar lágmarks kröfur. Uppfylli hún ekki
skilyrðin verður netþjónustan ekki gerð
ábyrgð fyrir hýsingunni en fullnægi hún á hinn
bóginn skilyrðin þarf netþjónustan að taka nið-
ur viðkomandi efni án tafar og tilkynna aðilum
með nánari tilgreindum hætti. Verði netþjón-
ustan á hinn bóginn ekki við því er hún skaða-
bótaskyld gagnvart höfundarréttarhafa. Jón-
ína bendir á í þessu sambandi að höfundur sem
telur á sér brotið eigi kröfu á þann sem setur
efnið á Netið en verði netþjónusta ekki við lög-
legri beiðni um að taka niður efni eigi höfundur
einnig kröfu á hana vegna hugsanlegs tjóns.
„Umræddar reglur geta því að minnsta kosti
orðið til þess að höfundar geti stöðvað ólögleg-
an aðgang að efni sínu. Því hefðu netþjónustur
enga ábyrgð samkvæmt lögum hefðu þær eng-
an hvata til þess að hindra aðgang að efninu
þrátt fyrir tilkynningu höfundar."
Jónína heldur áfram að útskýra hvernig
Bandaríkjamenn hafa tekið á þessu efni og
segir að komi í Ijós eftir að efni hafi verið
stöðvað á Netinu að það hafi ekki verið ólög-
legt, en að netþjónustan hafi fylgt því ferli sem
kveðið er á um í lögum, sé netþjónustan ekki
skaðabótaskyld gagnvart þeim aðila sem setti
efnið á Netið.
Mikilvægt að vel verði
vandað til löggjafarinnar
Jónína segir að miklu skipti að vel verði
vandað til löggjafar í þessum efnum hér á landi
sem og í öðrum löndum Evrópu enda miklir
hagsmunir í húfi. Verði til dæmis reglur um til-
kynningaskyldu ekki nógu skýrar geti þeir að-
ilar sem setja efni á Netið alltaf átt von á því að
taka þurfi efnið niður fái netþjónusta þeirra til-
kynningu þess efnis. „Fyrirtæki geta orðið fyr-
ir milljónatapi rofni samband við netþjón
þeirra um einhvem tíma. Því segir það sig
sjálft að aðili sem er með efni á Netinu geti
orðið fyrir miklu tjóni, fjárhagslegu sem og
ófjárhagslegu, komi það allt í einu fyrir að lok-
að sé á efnið hans.“
Jónína segir sömuleiðis að óljósar reglur um
tilkynningaskyldu geti opnað fyrir möguleik-
ann á misnotkun á þeim reglum og þar með
leitt til takmörkunar á tjáningarfrelsinu. Einn-
ig geti það auðveldað keppinautum að klekkja
hvor á öðrum með því að senda inn tilkynningu
um ólöglegt efni á síðu hins. Þá bendir Jónína á
að verði reglur í þessum efnum óskýrar í
Evrópu geti það orðið hagstæðara fyrir þann
sem ætlar að bjóða upp á efni á Netinu að gera
samning við netþjónustu í Bandaríkjunum þar
sem reglurnar eru skýrari.
Aðspurð segir Jónína að þar sem vinnan við
að koma löggjöfinni á hér á landi í samræmi við
tilskipun ESB sé skammt á veg komin sé enn
óvíst hvernig umrætt ákvæði, um ábyrgð selj-
enda aðgangs að Netinu, verði lögleitt hér á
landi en ljóst sé að hafa beri í huga hagsmuni
allra þeirra er málið varðar.