Morgunblaðið - 23.07.2000, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 23. JÚLÍ 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLENDINGAR HÆDDIR
í LOS ANGELES?
MILLI manna ganga
ljósrit af ræðu sem
sagt er að forseti Is-
lands hafi flutt á sam-
komu íslensk-ameríska
viðskiptaráðsins í Los
Angeles 5. maí nú í vor.
Ræðan er á ensku.
Ræðan er og á Net-
inu: strik.is: Silfur Eg-
ils: Ræða um Islend-
inga. Ræðutextinn er
þar einnig á ensku.
Það sem veldur því
að ræða þessi hefur
vakið athygli og um-
ræðu er að hún er með
þeim endemum að
kvíða vekur um orðstír íslenskrar
þjóðar í útlöndum.
Yfirlætið og miklun Islendinga er
'þvílík í ræðunni að okkur heima-
mönnum sem lesum hana hlýtur að
finnast að verið sé að hæðast að okk-
ur eftir þeirri fyrirsögn Snorra
Sturlusonar að lof sem sé skrök og
hégómi sé háð en ekki lof.
Um hina erlendu áheyrendur má
ætla að þeir hafi bak við kurteisis-
bros sín hugsað með meðaumkun til
þessarar fámennu þjóðar sem gerir
sig að viðundri með því, í einfeldni
sinni og bamaskap, að trúa skjalli
einhverra útlendinga um að sköpun-
arsnilli og framtaksmáttur Islend-
inga sé þvílík veraldarafurða að þeir
séu jafnokar 5 milljóna þjóðum í við-
skiptum, menningarefnum og vís-
indum.
Meðaumkun er varla til mikils
framdráttar í viðskiptum.
Nauðsynlegt er að það komi fyrir
augu og eyru íslendinga hvemig
fulltrúar þeirra kynna þá fyrir um-
heiminum.
Þar sem það getur ekki verið neitt
launungarmál heldur eðlilegt um-
ræðuefni þjóðfélagsins hvemig emb-
ættismenn ríkisins kynna land og
þjóð í útlöndum þá er ræðan birt hér
í íslenskri þýðingu:
Ræðan
Ræða forseta íslands, Ólafs
Ragnars Grímssonar, á hádegis-
verðarfundi íslensk-ameríska við-
skiptaráðsins í Los Angeles 5. maí
2000:
Virðulegu gestir.
Þegar ég neyti þessara ljúffengu
íslensku rétta, er frábærir mat-
reiðslumenn hafa tilreitt úr hráefni
sem hið hrjóstuga land okkar og ís-
kalt Atlantshafið hafa gefið af sér,
og breytt því í einstætt lostæti, og
upplifi um leið þann árangur að
koma með íslenska menningu, kvik-
myndir, tónlist og leiklist til Los
Angeles, miðstöðvar kvikmynda-
gerðar í heiminum - þá undrast ég,
eins og svo oft áður, þá miklu vel-
‘gengni sem hin litla þjóð mín hefur
notið í nútímanum og spyr sjálfan
mig hvað sé framundan hjá okkur í
hinu nýja hagkerfi alþjóðavæðingar
21. aldarinnar.
Island er þeirrar gæfu aðnjótandi
að hafa yfir að ráða gnægð þeirra
lykilauðlinda sem munu ákvarða vel-
gengni og framfarir á komandi tím-
um. Ég veit að það kann að hljóma
einfeldningslega, en ég spái því að
nýja hnattræna hagkerfið geri okk-
ur Islendingum kleift að blómstra
sem aldrei fyrr, um leið og það gefur
alþjóðlegum samstarfsaðilum okkar
l&ðgang að mjög ábatasamri sam-
vinnu.
Sköpunarkraftur er meginuppi-
staða íslenskrar arfleifðar. Þessi
sköpunarkraftur sem gat af sér Is-
lendingasögumar og Eddukvæðin,
bókmenntaafrek sem eiga engan
sinn líka í Evrópu miðaldanna. Það
er sköpunarmáttur sem gefur þjóð-
ínni forskot í samkeppni hins nýja
hnattræna hagkerfis
nútímans og jafnvel
enn frekar í þekkingar-
iðnaði og þjónustu 21.
aldarinnar.
Fólki sem kemur frá
stærri samfélögum
finnst það nánast
óskijjanlegt að hægt sé
að finna jafn fjölbreytt-
an vitnisburð um sköp-
unarmátt og raun ber
vitni hjá 280 þúsund
manna þjóð:
Á Stór-Reykjavík-
ursvæðinu er hægt að
velja á milli 20 og 30
mismunandi leiksýn-
inga í viku hverri frá september-
mánuði til júnímánaðar, sem margar
hverjar eru á heimsmælikvarða. Sin-
fóníuhljómsveit Islands mun fara í
tónleikaferð um Bandaríkin í haust,
og bera vitni um þá tónlistarhæfi-
leika Islendinga sem leiða til fjölda
tónleika í landinu í hverjum mánuði.
Um hverja helgi opna listmálarar og
aðrir listamenn sýningar á verkum
sínum í hinum fjölmörgu listasöfn-
um og galleríum á Stór-Reykjavík-
ursvæðinu. I smærri bæjarfélögum
og þorpum úti um allt land halda
kórar tónleika og leikfélög setja upp
sýningar allt árið um kring.
Fleiri bækur eru gefnar út á ís-
landi miðað við höfðatölu en í nokkru
öðru landi í heiminum. Meistaraverk
eftir íslenska nútímarithöfunda hafa
gefið íslenskum kvikmyndagerðar-
mönnum efnivið í nýja bylgju ís-
lensks kvikmyndaiðnaðar; á þessu
ári verða fleiri frumsýningar á nýj-
um íslenskum kvikmyndum en
nokkru sinni fyrr.
En vitnisburð um íslenska sköp-
unargleði er ekki einungis að finna í
bókmenntum og listum. Þúsundir
fyrirtækja úti um allt land færa
sönnur á hið heillandi sambland af
framkvæmdagleði og sköpunargleði
sem er svo einstakt fyrir Islendinga:
Fyrirtæki sem fást við fiskveiðar og
fiskverkun, vöruflutninga, loftflutn-
inga, viðskipti og verslun, upplýs-
ingatækni og tölvuhugbúnað, erfða-
fræðirannsóknir og heilbrigðisvís-
indi, ferðaþjónustu og markaðs-
setningu fjölmiðla. íslendingar nota
orðið mest allra þjóða Netið og
heimatölvur; tæplega 90% þjóðar-
innar hafa aðgang að upplýsingum
hvaðanæva úr heiminum með net-
væðingu.
Ég hef tekið á móti gestum á
Bessastöðum sem hafa haldið því
fram að opinberar tölur um mann-
fjölda á íslandi hljóti að vera með
stórkostlegri almannatengslabrögð-
um sem fyrirfinnast, vegna þess að
það ætti að þurfa a.m.k. 5 milljónir
manna til þess að koma öllu því í
verk sem gert er þar í viðskiptum,
menningarmálum og vísindum. Einn
af háttsettari embættismönnum
Sameinuðu þjóðanna, sem heimsótti
ísland nýlega í fyrsta skipti, hafði
orð á því að hann hefði aldrei áður
komið til evrópsks lands sem byggi í
grundvallaratriðum yfir þeim sama
frumherjaanda og hefði ríkt við
stofnun Bandaríkja Norður-Amer-
íku. Hann sagði að íslendingar væru
„amerískir" þegar horft væri til
frumkvæðis í atvinnurekstri og
áræðis en „evrópskir" í menningar-
legu tilliti og sjálfsmynd þeirra væri
evrópsk - greinilegt væri að þeir
sameinuðu hið besta úr báðum heim-
um.
íslendingar hafa vissulega orðið
fyrir miklum áhrifum frá fordæmi
landnámsmannanna sem, fyrir
meira en þúsund árum, leituðu
nýrra landa til þess að geta verið
sínir eigin herrar. Þeir ákváðu síðan
af fúsum og frjálsum vilja að stofna
Ef íslenzk þjóð er þann-
ig kynnt í útlöndum,
segir Steingrfmur Páls-
son um ræðu, sem for-
*
seti Islands flutti, er við
því að búast, að út-
lendingum muni fínnast,
að þar sé um að ræða
samfélag á gelgjuskeiði,
sem af gagnrýnislausu
sjálfsáliti telji sig orðið
fullþroska, öllum fremri,
kallað og útvalið til fyr-
irmyndar öðrum.
fyrsta lýðræðislega þjóðveldið í
heiminum sem laut lagalegri stjórn
með hið forna þing, Alþingi, sem
miðstöð.
Þetta hugarfar landsfeðranna og
-mæðranna, hugarfar landkönnuða
og uppfinningamanna, hefur mótað
uppeldi þeirrar nýju kynslóðar sem
nú skapar eitt af athyglisverðustu
nútímasamfélögum í heiminum,
samfélag sem notar tækni til þess að
ná einu hæsta mögulega lífsgæða-
stigi sem hægt er.
Leyfið mér að geta nokkurra
helstu áfanganna í sögu hins góða
árangurs Islendinga:
Nýting íslendinga á auðlindum
sjávar í hagnaðarskyni, án þess þó
að gengið sé of nærri þeim, er með
því besta sem gerist að áliti Samein-
uðu þjóðanna - og þá bæði Matvæla-
og landbúnaðarstofnunarinnar
(FAO) og aðalstöðva Sameinuðu
þjóðanna í New York. Helstu sjávar-
útvegsfyrirtæki á Islandi eiga dótt-
urfyrirtæki eða aðild að fyrirtækjum
í Bandaríkjunum, Bretlandi, Frakk-
landi, Þýskalandi, Spáni, Mexíkó,
Chile, Japan og mörgum fleiri lönd-
um. Islenskur fiskiðnaður framleiðir
sannarlega fyrir alþjóðlegan mark-
að. Með því að hagnýta sér nálægð-
ina við fiskiðnaðinn hafa mörg ís-
lensk tækni- og hugbúnaðar-
fyrirtæki tryggt sér góða sam-
keppnisstöðu fyrir afurðir sínar á
alþjóðlegum markaði, og hafa nú yf-
ir að ráða yfirgripsmiklum sölunet-
um í Evrópu, Norður-Ameríku, Suð-
ur-Ameríku, Asíu, Afríku og
Ástralíu. Samvinna á milli þeirra
mjög svo hæfu vísindamanna, verk-
fræðinga og tæknimanna sem Is-
lendingar eiga og fiskiðnaðargeirans
hefur getið af sér nýja tækni og
gnægð hugbúnaðarafurða. Þannig
hefur hið gamla lífsviðurværi okkar
íslendinga ýtt undir nútímahá-
tækniiðnað sem hefur náð glæsileg-
um árangri á heimsmarkaði.
Annað svið þar sem Islendingar
hafa skarað fram úr er flugsam-
göngur, aðalsamgöngumáti 20. ald-
arinnar. Mun fleiri flugferðir eru á
degi hveijum frá íslandi til Banda-
ríkjanna heldur en t.d. frá Noregi,
Svíþjóð eða Finnlandi. Flugleiðir
fljúga daglega til New York, Balti-
more, Boston, Minneapolis og einnig
til annarra ákvörðunarstaða í Norð-
ur-Ameríku. Annað íslenskt flugfé-
lag, Flugfélagið Atlanta, sem var
stofnað fyrir áratug, er nú stærsta
flugfélag í heiminum á sínu sviði í al-
þjóðlegum viðskiptum, og íslending-
ar léku lykilhlutverk í stofnun
Cargolux, stærsta evrópska fyrir-
tækisins í vöruflutningum í lofti.
Á síðustu árum hefur nýrri kyn-
slóð vísindamanna, viðskiptafröm-
uða og tæknimanna tekist að gera
ísland að mikilvægum þátttakanda í
mörgum nýsköpunarverkefnum í
hinu nýja hnattræna hagkerfi.
Tvö eftirtektarverð fyrirtæki, Is-
lensk erfðagreining og Urður, Verð-
andi, Skuld, hafa gert ísland að ein-
stöku svæði fyrir erfðafræðirann-
sóknir og vísindalegar tilraunir til að
finna lækningu á sumum af algeng-
ustu sjúkdómum nútímans: krabba-
meini, hjartasjúkdómum, alzheimer-
sjúkdómnum, MS-sjúkdómnum og
öðrum sjúkdómum. Islensk erfða-
greining er fyrsta íslenska fyrirtæk-
ið til að sækja um skráningu á NAS-
DAQ, og Urði, Verðandi, Skuld
hefur tekist að fá mikilsmetna
bandaríska kaupsýslumenn og vís-
indamenn til starfa í ráðgefandi
nefnd á vegum fyrirtækisins.
Enn einu sinni hefur fortíðin lagt
grunninn að framtíðinni: Þeir þættir
sem gera ísland að ákjósanlegu
svæði fyrir árangursríkar erfða-
fræðirannsóknir eru m.a. aldagamall
áhugi á ættfræði og tilvist fullkom-
inna heilbrigðisskýrslna fyrir hvern
einasta Islending síðan á fyrstu ára-
tugum 20. aldar, ásamt vilja þjóðar-
innar til að taka þátt í læknisfræði-
legum rannsóknum.
íslensk hugbúnaðarfyrirtæki, net-
fyrirtæki og fyrirtæki á sviði upp-
lýsingatækni hafa tekið upp skipu-
legt samband við fyrirtæki í fremstu
röð í Bandaríkjunum og Evrópu, t.d.
INTEL, CISCO og Ericsson. ís-
lensk fyrirtæki á sviði heilbrigðis-
tækni hafa sýnt framúrskarandi ár-
angur á síðustu árum. Fyrir aðeins
tveimur mánuðum keypti eitt þeirra,
Össur, bandaríska fyrirtækið Flex-
Foot, sem gerði hið sameinaða fyrir-
tæki að næststærsta fyrirtæki á
þessu sviði í heiminum.
íslensk upplýsingatæknifyrirtæki
á sviði upplýsingakerfa, samskipta-
lausna, kerfa í þráðlausum sam-
skiptum, lófatölvum og tölvuleikjum
hafa orðið alþjóðleg og vel sam-
keppnisfær á alþjóðamælikvarða og
hafa, annaðhvort upp á eigin spýtur
eða í samvinnu við bandarísk og
evrópsk fyrirtæki, náð umtalsverð-
um hluta af heimsmarkaðnum fyrir
afurðir sínar.
Ég geri mér fulla grein fyiir því
að með því að setja velgengni ís-
lendinga fram á þennan hátt er ég að
búa til bjartsýna, jafnvel upphafna
mynd af þjóðinni, en staðreyndin er
sú að þau tækifæri sem hið nýja
hnattræna hagkerfi hefur opnað fell-
ur afar vel að íslenskum skilningi á
sköpunarmætti og framkvæmda-
gleði.
Ennfremur erum við núna, í
fyrsta skipti í meira en þúsund ára
sögu okkar, að athafna okkur í
heimshagkerfi sem leggur engar
hömlur á okkur, heldur býður okkur
ótakmörkuð tækifæri og ögrandi
viðfangsefni. Gamla hagkerfið, hag-
kerfi fiskveiða á íslandi og landbún-
aðar og verksmiðjuiðnaðar í Banda-
ríkjunum, takmarkaðist af alls kyns
hindrunum og ófullkomleika, það
var háð því að auðlindir á landi og
sjó væru fyrir hendi, getu fram-
leiðsluvéla, takmörkunum viðskipta
og þörfum verkafólks.
Nútíma-hagkerfi, með nýtísku
upplýsingatækni, hátækniiðnaði,
hugbúnaðarframleiðslu, heilbrigðis-
og erfðafræðiiðnaði, samgöngufyrir-
tækjum og fjölmiðlum, hefur að
stórum hluta losað sig undan þess-
um hefðbundnu hömlum.
Nú opnast þeim sem búa yfir
sköpunarmætti og framkvæmda-
gleði leiðir til að leggja allan heim-
inn að fótum sér. Lítil fyrirtæki sem
unglingar stofna í bílskúrum for-
Steingrímur Pálsson
eldra sinna, hvort sem er í Seattle
eða Reykjavík, og fyrirtæki sem
stofnuð eru af fólki með frumkvöð-
ulshæfileika, hvort sem við tökum
sem dæmi America Online í Banda-
ríkjunum eða Islenska erfðagrein-
ingu á Islandi, sýna að vaxtarmögu-
leikar eru ekki lengur takmarkaðir
með hefðbundnum hætti. Þannig
eiga fyrirtæki sem voru stofnuð á
síðasta áratug á Islandi möguleika á
að sitja við sama borð og stærstu
fyrirtæki heimsins á nýrri öld. I
fyrsta skipti í sögu sinni hefur sköp-
unarkraftur íslendinga, með hjálp
íítonskrafts hins alþjóðlega hagkerf-
is, fært íslensk fyrirtæki í fremstu
víglínu, þar sem hinir fremstu í
heiminum starfa.
Þetta eru sannarlega spennandi
tímar, og það er einstök blessun að
þau sérkenni sem gerðu íslending-
um kleift að lifa af öldum saman í
einangrun í Norður-Atlantshafi gera
nú nýrri kynslóð frumkvöðla, vís-
indamanna og tæknimanna kleift að
skara fram úr í hinu nýja hagkerfi
21. aldarinnar.
Sumir hafa haldið því fram að ís-
land sé nú þegar orðið smækkuð
mynd af hinu nýja upplýsingasamfé-
lagi, þar sem hægt er að reyna að
þróa afurðir sem ætlaðar eru alþjóð-
legum markaði framtíðarinnar.
Mörg alþjóðleg fyrirtæki hafa geng-
ið til samstarfs við íslensk fyrirtæki í
þessu skyni.
Margir af þeim sem sækja land
okkar heim hafa lýst undrun sinni á
þeirri blöndu af heimsborgaralegu
samfélagi og umhverfisvænni
draumaveröld sem einkennir landið.
Hér eru fallegir dalir og firðir,
hraunbreiður og kristaltærar ár,
hreint og ferskt loft og friður og ör-
yggi einkennir borgir og bæi - Is-
land er tilvalinn staður til að upplifa
hið besta í nútímasiðvæðingu og
njóta gómsætra máltíða á frábærum
veitingahúsum sem fjölgar með
hverju árinu sem líður.
Sumir af gestum okkar hafa hald-
ið því fram að ísland sé best varð-
veitta leyndarmál í heiminum, og
þeir vona, eins og John Kennedy
yngri heitinn, sem heimsótti landið
fyrir nokkrum árum, að þeir geti átt
vitneskjuna um þessa einstöku
reynslu út af fyrir sig þegar heim er
komið.
Við íslendingar vorum aldir upp á
sögnum úr íslendingasögunum,
sögnum af landkönnuðum sem
þorðu að sigla yfir óþekkt höf til að
uppgötva nýjan heim. Á einhvern
hátt hafa ömmur okkar innrætt okk-
ur að við skyldum skara fram úr eins
og forfeður okkar, skáld og frum-
kvöðlar, draumóramenn og land-
könnuðir, og nota frumkvöðuls-
andann til að kanna heiminn.
Það er með þessu hugarfari sem
við komum til Los Angeles til að
gera ykkur að þátttakendum í eftir-
væntingu okkar eftir framtíðinni.
Gelgjuskeið
Það hvað ræðan hefur spurst víða
milli manna og vakið eftirtekt og
umræðu er til vitnis um það hve
mörgum sárnaði hvernig íslending-
um er þar lýst með bamalegum
auglýsingastofubrag.
Ef íslensk þjóð er þannig kynnt í
útlöndum er við því að búast að út-
lendingum muni finnast að þar sé
um að ræða samfélag á gelgjuskeiði
sem af gagnrýnislausu sjálfsáliti
telji sig orðið fullþroska, öllum
fremri, kallað og útvalið til fyrir-
myndar öðrum. Samfélag sem
ímyndi sér að það hafi mikið forskot
í samkeppni hins hnattræna hag-
kerfis nútímans í krafti sköpunar-
krafts sem blundað hafi í erfðavísum
þjóðarinnar í 700-1000 ár en sé nú
uppvakinn, reiðubúinn til stórræða.
Varla verður þetta traustvekjandi
mynd í hugum útlendinga.
Væri nú ekki æskilegt að nokkur
umræða yrði í þjóðfélaginu og fjöl-
miðlum þess um málflutning af því
tagi sem í ræðunni birtist, embættis-
mönnum til leiðbeiningar um hversu
langt megi ganga í skruminu, þannig
að íslendingar geti hlustað á það
kinnroðalaust eða að minnsta kosti
án þess að þeim finnist að verið sé að
hæðast að þeim?
Höfundur er fyrrverandi starfsmað-
ur fjármálaráðuneytisins.