Morgunblaðið - 02.08.2000, Blaðsíða 10

10 MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
b
FRÉTTIR
Ólafur Ragnar Grímsson settur í embætti forseta íslands við hátíðlega athöfn
Vaxandi misskiptingu auðæfa
verði ekki leyft að kljúfa þjóðina
Ólafur Ragnar Grímsson var settur í emb-
ætti forseta Islands öðru sinni við hátíðlega
athöfn í Alþingishúsinu í gær og gildir nýtt
kjörbréf hans til 31. júlí 2004. Fór athöfnin
fram í salarkynnum Alþingis, að viðstödd-
um handhöfum forsetavalds og ríkisstjórn
ásamt fleiri gestum. Hér á eftir fer ávarp
forsetans við innsetningarathöfnina í gær.
„GÓÐIR íslendingar.
Með auðmýkt og þakklæti hef ég á
ný axlað ábyrgð forseta íslands.
Þjóðin hefur sýnt mér mikinn trúnað
og ég heiti því hér að helga heill ís-
lands öll mín verk og hugsun.
Sú samfylgd sem hófst fyrir fjór-
um árum með kjöri mínu hefur í senn
veitt mér lærdóm og þroska, skerpt
skilning og sýn á vilja og væntingar
íslenskrar þjóðar. Forsetinn er ekki
aðeins fulltrúi landsins, sá eini sem
þjóðin velur sjálf án atbeina þings
eða flokka, heldur einnig verkamað-
ur á akri framfara og farsældar, liðs-
auki í hinni hörðu glímu við vanda
þess og vegsemd að vera íslending-
ur.
Þjóðin hefur á lýðveldistímanum
sýnt í smáu sem stóru hve mikils hún
virðir forseta sinn og hve ríkur viiji
er til samstarfs og samræðna við
þann sem trúnaðinn hlýtur. Sam-
band forseta og þjóðar er bæði bund-
ið ákvæðum í stjómarskrá og venj-
um og væntingum sem hin lifandi
lýðræðislega skipan mótar á hverj-
um tíma. Víðtæk tengsl eru sköpuð
með verkunum sjálfum, viljanum
sem er hreyfiafl lýðræðislegrar
stjómskipunar þar sem dómur fólks-
ins sjálfs er æðstur allra.
í gleði og andstreymi, á tímum
fagnaðar og sorgar hef ég fundið
stuðning ykkar og velvilja. Fyrir það
vil ég þakka á þessum degi. Undan-
farin ár hafa verið mér og fjölskyldu
minni þrautatími vegna veikinda og
andláts Guðrúnar Katrínar og við
hefðum varia náð fótfestu á ný án
hlýju ykkar og hjálpar.
Minningin um Guðrúnu Katrínu er
okkur kærari en orð fá lýst og hugg-
un sú virðing og þökk sem þjóðin
sýnir. Lífssýn og heilræði Guðrúnar
Katrínar munu fylgja okkur áfram á
langri leið og aldrei mun gleymast
hlutdeild hennar í kjöri mínu.
Forsetinn verður að axla
ábyrgð ef ailt annað þrýtur
Lífsins braút er ekki alltaf gleði-
ganga. Þá skiptir miklu að glata ekki
trúnni á hið góða og fagna gæfunni
sem að garði ber. Flestir virðast
skilja vel að forsetinn er ekki formið
eitt heldur maður með hjarta sem
slær og sál sem nærist. Án gleði og
hamingju í daglegu lífí yrði lítið úr
verkum sem skyldan býður.
í heimsóknum um landið allt og
með góðum gestum á Bessastöðum
hef ég fundið hve margþættar vænt-
ingar eru gerðar til forseta íslands,
hvernig framrás tímans og umbreyt-
ingar heimsins alls umskapa einnig
þær óskir sem til forsetans berast.
Þegar samfélagið var fábrotnara,
Island einangraðra og átökin harð-
vítugri vegna kalda stríðsins og
snarprar stéttaglímu laut forseta-
embættið eins og annað lögmálum
sem þá giltu.
Forsetinn var stundum fjarlægari
en orðið hefur á okkar tímum en
jafnframt oft gerandi við myndun
rfldsstjóma til lausnar þeim vanda
sem kreppur á þingi og erfið sam-
skipti flokka gátu skapað. Þótt AI-
þingi hafi á síðari tíð með greiðari
hætti gegnt þeirri skyldu að tryggja
þjóðinni ríkisstjórn með meirihluta
að baki sér er forsetinn áfram sá
öryggisvörður sem ábyrgð verður að
axla ef annað þrýtur.
Sú mikla gróska sem nú blasir við í
íslensku samfélagi og aukin sam-
skipti okkar um allan heim hafa fært
forsetanum mörg ný viðfangsefni og
aukið starf við önnur. í reynd hefur
forsetinn í samvinnu við aðra orðið
gerandi og túlkandi í þeirri umsköp-
un sem sífellt færir Islendingum
nýja áfanga og bætta stöðu. Hann er
samferða fólkinu á breytingabraut
en situr ekki á Bessastöðum einn og
einangraður.
Einkum er gleðiefni að finna þær
óskir sem unga fólkið ber í bijósti,
áhuga þess á liðsinni forseta, sam-
ræðum og ráðleggingum. Það sér í
forsetanum í senn fulltrúa og sam-
starfsmann; ekki fjarlægt tákn held-
ur bandamann við að gera drauma
sína að veruleika.
Sköpunargleðin í menningu og
listum, framfarir í vísindum og
tækni, nýjungar í heimi hugbúnaðar
og viðskipta, fómfýsi í baráttunni
gegn þeirri lífsvá sem fólgin er í
neyslu fíkniefna, áherslan á íþróttir,
heilbrigði og hollustu - allt eru þetta
góðir kostir unga fólksins sem nú vex
úr grasi.
Þurfum að bregðast við
vaxandi agaleysi í samfélaginu
Sú kynslóð sem senn mun taka við
forræði og forystu á flestum sviðum
er líklega betur menntuð og víðsýnni
en þær sem nú ráða för. Því er mikil-
vægt að við kappkostum að greiða
götu hennar og tryggjum að ættjörð
okkar fái sem best að njóta hæfileika
og framlags þeirra sem framtíð
munu ráða.
Jafnframt þurfum við að huga vel
að þeim hættumerkjum sem víða
sjást eigi ísland áfram að vera í
fremstu röð þeirra sem búa æsku-
fólkið vel úr garði.
Skólaárið er hér styttra, árangur í
alþjóðlegum samanburði oft lakari
og framlög til mennta lægri en tíðk-
ast með flestum samstarfsþjóðum.
Hvemig getum við þá með sanngirni
vænst þess að ísland haldi áfram að
skara fram úr þegar árin líða á nýrri
öld?
Þótt allar rannsóknir sýni að
menntunin er besta fjárfestingin
sem völ er á höldum við áfram að
veðja meira á aðra kosti.
Þegar vinna og umrót á öllum svið-
um draga úr tækifærum fjölskyld-
unnar til að sinna uppeldi og þjálfun
æskufólksins í sama mæli og áður
var er nauðsynlegt að skólinn verði
öflugri starfsstöð sem veitir í senn
fræðslu og aðhald. Annars er hætta á
að illa fari.
Við verðum að bregðast við vax-
andi agaleysi í íslensku samfélagi,
rækta gagnkvæma virðingu, ein-
beitni og sjálfsstjórn, kurteisi og til-
litssemi í annarra garð.
Við verðum að sameinast í því
brýna verki að tryggja óbornum
kynslóðum það besta sem völ er á og
vera reiðubúin að laga skólann,
skipulag hans og stöðu að kviku sam-
félagi nýrrar aldar.
Morgunblaðið/Ásdís
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Islands, undirritar embættiseið að viðstöddum Símoni Sigvaldasyni,
skrifstofustjóra Hæstaréttar, og Davíð Oddssyni, forsætisráðherra.
Stjórnmálaflokkar eiga erfítt
með að ná hjartslætti tímans
Tæknin hefur ekki aðeins veitt
okkur tækifæri til farsældar og
framfara. Hún er líka að breyta eðli
og inntaki lýðræðisins sjálfs. Nú get-
ur hver einstaklingur veitt álit sitt og
umsögn hvar sem er og hvenær sem
er, krafist íhlutunar í krafti þekking-
ar og hæfni. Sú stjómskipan sem að-
eins veitir almenningi aðgang að
ákvörðunum með kosningum á nokk-
urra ára fresti og bindur formlega
ráðgjöf við stofnanir flokka og fag-
legra samtaka er í reynd aðeins
rammi frá liðinni tíð. Við eigum núna
möguleika á endurreisn hins raun-
virka lýðræðis, veruleika þar sem
fólkið sjálft fer með valdið. Hinn
gamli rammi villir þó áfram mörgum
sýn sem telja að forystan hljóti jafn-
an að vera í fárra höndum.
Vandi stjómmálaflokkanna er
einkum sá að þeir virðast í vaxandi
mæh eiga erfitt með að ná hjartslætti
tímans og takast á við þau nýju við-
fangsefni sem nú ber að höndum.
Hin skapandi umræða er óðum að
flytjast á annan völl og þingið sjálft
er ekki sama spegilmynd og örlaga-
valdurogáðurvar.
Þessi þróun verður æ greinilegri
og mikilvægt að við öll sem fömm
með trúnað og ábyrgð reynum að
stuðla að því að sá lýðræðislegi sköp-
unarkraftur sem ný tækni og alþjóð-
legar hræringar hafa leyst úr læðingi
verði íslandi til farsældar og þjóðin
njóti þess að stefnumótun í brýnum
málum verði byggð á þekkingu,
víðsýni og víðtækri umræðu þar sem
allir hafi jafnan rétt til umsagnar og
álitsgjafar. Annars er hætta á því að
mistökin verði fleiri og dýr og Island
dragist aftur úr á mörgum sviðum.
Miklu skiptir að stjórnmálaflokkar
leggi rækt við að skilgreina verk sín
og viðfangsefni í samræmi við
breytta tíma svo að þeir nái að gegna
hlutverki sínu og ungu fólki finnist
aðlaðandi að ganga til þjóðmála-
starfa.
Velferð okkar byggð á farsæl-
um samskiptum við allar þjóðir
Samræður við fólkið í landinu hafa
á því kjörtímabili sem nú er liðið veitt
mér fjölbreytta innsýn í þessa gerj-
un, í leit fólksins að leiðum til að móta
sjálft framtíð sína og heill. Kannski
eru íslendingar opinskárri við for-
seta sinn en aðra í áhrifastöðum því
hann er engum háður nema þjóðinni
sem veitir honum umboð sitt. Hans
eru ekki hagsmunir stjómar eða
stjórnarandstöðu, flokka eða forræð-
isafla. Forsetinn er aðeins bundinn
íslenskri þjóð.
Á ferðum mínum um byggðir
landsins hef ég kynnst því vel hvað
trúnaðartengsl forseta og þjóðar eru
fólkinu til sjávar og sveita mikils
virði. I baráttu fyrir hag sinnar
heimabyggðar bera íbúarnir við þau
tækifæri fram hið besta sem í boði er,
varpa ljósi á nýsköpun og framtak
fólksins, sýna ræktarsemi við arf-
leifðina sem þar er gætt og oft hefur
verið áhrifarík við að skerpa sjálfs-
mynd þjóðarinnar.
Samvistir mínar með heimamönn-
um vítt og breitt um landið allt hafa
verið mér uppspretta lærdóms og
gleði og ég vona að þær hafi einnig
orðið byggðarlögunum til nokkurs
gagns. Fyrir þær góðu stundir vil ég
þakka nú og vona að við getum í far-
sælli samvinnu á nýju kjörtímabili
haldið áfram á þeirri braut.
ísland er reyndar allt orðið háð
hraðfleygum breytingum sem ríku-
lega umskapa veröld víða. Við erum
ekki lengur afskekkt byggð við
nyrsta haf heldur hrærumst í hring-
iðunni miðri. Velferð okkar er byggð
á farsælum samskiptum við allar
þjóðir; sjálfstæðið í auknum mæli
háð samvinnu við aðra.
Við höfum löngum lagt rækt við
nágranna okkar á Norðurlöndum og
í Evrópu, náð nánum tengslum við
Bandarfldn og Kanada. Mér er það
gleðiefni að hafa tekið þátt í að sýna
hve gild og gjöful norræn samvinna
er á okkar tíð og verður áfram á
nýrri öld, að rótfesta þá vináttu sem
batt ísland og Eystrasaltslöndin
saman á erfiðum tímum og að
hagnýta hina sameiginlegu arfleifð
landafunda fyrir þúsund árum til að
veita samvinnu okkar og vináttu við
þjóðir Norður-Ameríku nýjan styrk,
líkt og ég nefndi hér í þessum sal að
gera ætti þegar mér var falið forseta-
emþættið íyrra sinni.
Á næstu árum ber okkur að kapp-
kosta að sýna í verki að við viljum
einnig eiga slíka samleið með öðrum
þjóðum þótt í fjarlægð búi. Löndin í
Asíu, Afríku og Suður-Ameríku eru
óðum að verða okkur hagsmuna-
svæði líkt og Evrópa fyrrum. Það
sjáum við í auknum áhuga ríkjanna í
þessum heimshlutum á að eiga sam-
starf og viðskipti við okkur íslend-
inga, kynnast menningu okkar og
starfsháttum.
Örlög heimsins eru orðin ein; jörð-
in sjálf arfur okkar; ábyrgðin óskipt
og heil. Við megum ekki til lengdar
vera háð þeim hugsunarhætti
eybúans að allt sé leyfilegt því eng-
inn sé nágranninn.
Fiskistofnai-, lífríkið, umhverfið
allt verður því aðeins varðveitt að all-
ir geri sitt besta og hver og einn virði
annan. Sífelld leit að undantekning- |
um og fráviksleiðum okkur sjálfum fc
til handa hlýtur einhvem tíma að
taka enda og getur fyrr en síðar 7
skaðað orðstír okkar.
Fólkið sem færði okkur sjálfstæði
og fullveldi bar í hugskoti draumsýn
um hag og heill íslendinga. Höfum
við á sama hátt náð að sameinast um
sjálfsmynd sem dugar á nýrri öld?
Við megum ekki slíta í sundur frið-
inn sem þrátt fyrir átök á afmörkuð-
um sviðum gerir okkur að þjóð.
Við verðum að ná sáttum um nýt- L
ingu landgæðanna, skapa grið sem
allir virða um óbyggðir og afréttir, #
gera þjóðarsátt sem varir um þá
ásýnd íslands sem við ætlum að
varðveita.
Sjálfsmynd íslendinga og virðing
mun í vaxandi mæli ráðast af holl-
ustu okkar við íslenska náttúru, það
fagra sköpunarverk sem gert hefur
Island svo einstakt í veröldinni.
• %
Þurfum að huga vel að vaxandi
hættumerkjum um fátækt
Oddvitar sjálfstæðisbaráttunnar Ú
sóttu þær röksemdir sem best dugðu
í órofa samhengi tungu og menning-
ar frá fyrstu tíð og við verðum að
varðveita þá undirstöðu um ókomin
ár. Virðingin fyrir náttúru landsins
hefur nú hlotið svipaðan sess. Því
verður að kappkosta að ná sáttum
sem allir una svo við verðum sam-
stiga í sjálfstæðisbaráttunni sem k
okkar bíður á nýrri öld. Náttúra Is-
lands er fjöreggið sjálft, auðlegð
okkar og heimanmundur.
Við megum hvorki láta glímuna
um stundarhag né heldur þá mis-
skiptingu lífsins gæða sem nú birtist
okkur í vaxandi mæli kljúfa þjóðina
smátt og smátt í andstæðar sveitir.
Afskiptaleysi um hag þeirra sem
minna mega sín má hér aldrei ná yf-
irhönd. Því verðum við að huga vel að
vaxandi hættumerkjum um fátækt L
og bjargarleysi, einkum hjá þeim
sem aldraðir eru, kynslóðinni sem
vann íslandi allt sem hún gat.
Við erum gæfusöm þjóð og geta
okkar til góðra verka hefur aldrei
verið meiri. Við höfum allt sem þarf
til að verða öðrum fyrirmynd. Það er
vilji okkar sjálfra sem ræður.
Með auðmýkt í hjarta og einbeitni
í huga tek ég á ný við þeirri ábyrgð
sem þjóðin hefur falið mér. Ég óska
þess að þjónusta mín við ykkur öll
verði ættjörðinni til farsældar og 1
heilla.“
Millifyrirsagnir eru blaðsins.