Morgunblaðið - 02.08.2000, Blaðsíða 32
32 MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKATTAR OG
SÖLUHAGNAÐUR
árinu 1996 setti Alþingi lög,
sem heimila frestun skatt-
lagningar söluhagnaðar af
hlutabréfum. Breytingartillaga þessa
efnis við þáverandi löggjöf var borin
fram af meirihluta efnahags- og við-
skiptanefndar Alþingis. í samtali við
Morgunblaðið 30. maí sl. sagði Vil-
hjálmur Egilsson, formaður nefndar-
innar, að heimildarákvæði þetta hefði
mjög víðtækan tilgang. Það ætti að
auka aðlögunarhæfni atvinnulífsins
að breyttum aðstæðum, auðvelda
skipulagsbreytingar í atvinnulífinu
og auðvelda breytingar á félögum í
almenningshlutafélög. Jafnframt
bætti Vilhjálmur Egilsson við: „Þetta
snýst um að koma ákveðinni hreyf-
ingu á hlutabréfaeign og stuðla að því
að fjármagn haldist í atvinnulífinu
áfram, þrátt fyrir að fjárfestar selji
bréf í félögum. Fólki er gert kleift að
halda fjármagni inni í atvinnulífinu,
þótt það breyti eignasamsetningu
sinni.“
I samtali við Morgunblaðið hinn 4.
maí sl. sagði Guðjón Eyjólfsson end-
urskoðandi að einstaklingar gætu
frestað nánast endalaust tekjufærslu
söluhagnaðar.
Fyrir löggjöf sem þessari geta leg-
ið sterk rök. Og vafalaust hefur aðal-
markmiðið með lagaákvæðinu verið
að halda fjármagni í íslenzku at-
vinnulífi, sem er að sjálfsögðu eftir-
sóknarvert markmið. Á undanförnum
árum hefur hins vegar orðið sú
grundvallarbreyting í fjármálakerfi
okkar, að fólk getur nú flutt fé sitt úr
landi eins og hentar hagsmunum þess
hverju sinni. I því felst, að þeir pen-
ingar, sem verða til ráðstöfunar
vegna lagaákvæða um frestun skatt-
lagningar söluhagnaðar, geta alveg
eins gengið til fjárfestinga í erlend-
um atvinnurekstri. Fræðilega séð
geta þeir peningar verið í útlöndum
alla tíð og stöðugt endurfjárfest í er-
lendum atvinnurekstri án þess að
söluhagnaður sé nokkru sinni skatt-
lagður enda hægt að fresta þeirri
skattgreiðslu endalaust eins og áður
er komið fram.
í umræðum um kvótakerfið hefur
hvað eftir annað komið fram það
sjónarmið, að athyglin ætti ekki sízt
að beinast að þeim, sem fara út úr
sjávarútvegi með mikinn hagnað
vegna kvótasölu. Ef einstaklingar
selja kvótann í formi hlutabréfa í
sjávarútvegsfyrirtækjum geta þeir
frestað skattlagningu þess söluhagn-
aðar, sem þannig myndast, endalaust
en flutt jafnframt peningana til út-
landa og fjárfest í atvinnurekstri þar,
sem kann að þykja vænlegri til fjár-
festinga en íslenzkur atvinnuvegur.
Þannig hefur lagaákvæðið frá 1996
orðið til þess að auka enn á erfiðleika
í sambandi við lausn deilunnar um
kvótakerfið.
Það er líka hægt að færa fram þau
rök fyrir lagaákvæðinu frá 1996, að
íslenzkur atvinnuvegur verði að búa
við jafn góð skilyrði að þessu leyti og
keppinautar í útlöndum. Að ein-
hverju leyti hefur lagasetningin aug-
ljóslega orðið til þess að íslenzkur at-
vinnurekstur hefur búið við mun
betri skilyrði en fyrirtæki í sumum
öðrum löndum a.m.k. Má í því sam-
bandi minna á, að það var fyrst nú
fyrir nokkrum vikum, sem ákveðið
var að draga verulega úr skattlagn-
ingu söluhagnaðar í Þýzkalandi, en
þar var söluhagnaður skattlagður um
50-60% þar til nú, að skattaprósent-
an var lækkuð verulega. Ein af rök-
semdunum fyrir þeirri breytingu í
Þýzkalandi var sú, að fyrirtæki seldu
ekki hlutabréf í öðrum fyrirtækjum
vegna hárrar skattaprósentu, og því
fylgdi ákveðin stöðnun í þýzku við-
skiptalífi. Það eru vissulega rök, sem
ástæða er til að taka eftir.
Að þessu er vikið nú vegna um-
mæla, sem Guðni Helgason rafvirkja-
meistari, hæsti greiðandi opinberra
gjalda í Reykjavík í ár, lét falla í sam-
tali við Morgunblaðið í gær. Guðni
Helgason, sem er áttræður að aldri,
seldi fasteign og lóð og fékk vegna
þeirrar sölu mikinn söluhagnað.
Hann sagði: „Menn sögðu mér að ég
þyrfti að kaupa aðra eign til að forð-
ast skattlagningu. Eg svaraði á þá
lund, að ég ætlaði bara að borga mína
skatta.“
Þetta er óneitanlega athyglisvert
sjónarmið og óvenjulegt nú á tímum.
Þessi háaldraði skattgreiðandi hefur
ekki áhuga á að nýta sér lagaákvæði
til þess að komast hjá skattgreiðsl-
um. Þvert á móti finnst honum eðli-
legt að borga fulla skatta og hafnar
ráðleggingum um annað.
Orð Guðna Helgasonar og þau við-
horf, sem upp eru komin í tengslum
við frestun skattlagningar á sölu-
hagnaði, gefa tilefni til umhugsunar
um þetta lagaákvæði.
í því sambandi væri ekki úr vegi, að
gerður yrði rækilegur samanburður
á lagaákvæðum um þetta efni hér á
Islandi og í öðrum löndum. Löggjöf
um skattlagningu söluhagnaðar er
áreiðanlega mjög mismunandi eftir
löndum. Lagaákvæði um þetta efni
hefur t.d. lengi verið ágreiningsefni
demókrata og repúblikana í Banda-
ríkjunum.
Áðstæður í einstökum löndum geta
verið mjög mismunandi og haft áhrif
á lagaákvæðin. Þannig er ljóst, að sú
hefð hafði skapast í Þýzkalandi, að
um væri að ræða víðtækt net gagn-
kvæmrar eignaraðildar á milli stór-
fyrirtækja. Lagabreytingunni í
Þýzkalandi fyrir nokkrum vikum var
m.a. beint að því að brjóta upp þetta
kerfi, sem Þjóðverjar hafa haft mis-
jafnlega mikla trú á.
Þetta kerfi gagnkvæmrar eignar-
aðildar á milli stórfyrirtækja í
Þýzkalandi hefur stundum verið not-
að í umræðum hér til þess að rök-
styðja nauðsyn slíkrar gagnkvæmni
en nú hafa Þjóðverjar breytt skatta-
löggjöf sinni sérstaklega til þess að
hægt sé að brjóta kerfið upp.
fslenzk fyrirtæki og íslenzkir fjár-
festar eiga kröfu á því að búa við
áþekk starfsskilyrði og keppinautar
þeirra í öðrum löndum. En það er
ekki þar með sagt að þeir eigi rétt á
að búa við miklu betri skilyrði.
Byggð í Vopnafirði á undir högg að sækja
Vilja bættar
samgöngur
og samstarf
Vegna alvarlegrar fækkunar fólks í
Vopnafirði er unnið að ýmsum verkefn-
um. Eins og fram kemur í grein Helga
Bjarnasonar brenna samgöngumálin
einna mest á íbúunum.
MIKIL fólksfækkun
hefur orðið í Vopna-
firði á undanförnum
árum og hefur sú þró-
un haldið áfram á þessu ári. For-
ystumenn sveitarfélagsins reyna
að gera svæðið áhugaverðara,
meðal annars með myndarlegri
uppbyggingu grunnskólans,
miklum framkvæmdum í hafnar-
gerð og átaksverkefni í atvinnu-
málum.
Meðal íbúa og forystumanna
eru samgöngumálin þó efst á
baugi en nokkur áherslumunur er
meðal fólks um hvort leggja skuli
áherslu á heilsársvegtengingu við
hringveginn með nýjum vegi um
Hofsárdal eða tengingu við Hér-
að með jarðgöngum undir Hellis-
heiði. Því tengd er umræða um
mótun nýs sveitarfélags á norð-
urhluta Austurlands með Egils-
staði sem þjónustumiðstöð en
göngin eru talin forsendan fyrir
aukinni samvinnu eða sameiningu
sveitarfélaganna.
Stöðug fækkun
I lok síðasta árs voru íbúar
Vopnafjarðar 786 og hafði þá
fækkað um 141 eða rúm 15% á tíu
árum. Þróunin hefur haldið áfram
á þessu ári, 15 hafa flutt á brott
umfram þá sem komið hafa til
staðarins.
Þorsteinn Steinsson sveitar-
stjóri telur það meginskýringuna
á þessari þróun að fólk, ekki síst
unga fólkið, sjái fyrir sér betri at-
vinnutækifæri á höfuðborgar-
svæðinu. Þó er atvinnulíf í Vopna-
firði tiltölulega fjölbreytt miðað
við það sem víða þekkist á litlum
stöðum á landsbyggðinni.
Stærsta sjávarútvegsfyrirtæk-
ið, Tangi hf., hefur gengið í gegn-
um breytingar á síðustu árum.
Þar er öll áherslan lögð á vinnslu
uppsjávarfisks og er það því háð
sveiflum í veiðum. Bolfiskkvótinn
er nýttur til frystingar um borð í
togara en rússaþorskur unninn í
frystihúsinu á milli loðnuvertíða.
Vopnfirðingar hafa eins og
íbúar fleiri sveitarfélaga litið til
þess að fá til sín fjarvinnslu og
eru í biðröðinni hjá íslenskri
miðlun. Þorsteinn Steinsson segir
að einnig sé áhugi á að taka við
flóknari verkefnum fyrir betur
menntað starfsfólk og að jarðveg-
urinn hafi verið búinn undir það
með vönduðum tölvunámskeiðum
sem haldin hafa verið í samvinnu
við Fræðslumiðstöð Austurlands.
Hreppsnefnd Vopnafjarðar-
hrepps er í miklum framkvæmd-
um sem vonast er til að bæti bú-
setuskilyrðin. Verið er að taka í
notkun glæsilega viðbyggingu við
grunnskólann og hafin vinna við
miklar hafnarbætur.
Vopnfirðingar virkja
Þá hefur hreppsnefndin ákveð-
ið að efna til átaks í atvinnumál-
um héraðsins og hefur um það
samvinnu við Þróunarstofu Aust-
urlands. Þar á að fara nýjar leiðir
við að efla atvinnulíf og samfélag í
sveitarfélaginu og gera það hæft
til að mæta þeim kröfum sem
gerðar eru til nútímasamfélaga.
Verkefnið er nefnt Vopnfirðingar
virkja og er þar verið að vísa til
virkjunar mannauðsins í sveitar-
félaginu og helst að ná til baka
fólki sem farið hefur
í burtu til fram-
haldsnáms.
I vor voru ráðnir
fímm einstaklingar,
allt íbúar á staðnum,
til að afla gagna og
upplýsinga um nýsköpun og at-
vinnuþróun. Fyrst og fremst er
litið til upplýsingaöflunar á ver-
aldarvefnum. I haust verður síð-
an hafist handa við að móta
stefnu Vopnafjarðar í atvinnu-
málum til næstu fimm ára.
„Þetta á ekki að vera venjuleg
skýrsla sem sett verður upp í
hillu. Við viljum virkja mannauð-
inn sem við eigum og vinnan á að
smita út frá sér. Að verkefninu
loknu verðum við búnir að þjálfa
upp fólkið og fá það til að hugsa
vítt. Sveitarfélagið getur ekki séð
fyrir öllu, íbúarnir verða sjálfir að
taka frumkvæðið. Við telum full-
víst að lykillinn að því að fá fólkið
til að ráðast sjálft í framkvæmd
hlutanna, vera með einkafram-
takshyggju, sé að koma hreyf-
ingu á hlutina með þeim hætti
sem við nú erum að gera,“ segir
Þorsteinn Steinsson sveitarstjóri.
Allir vegir illfærir
Vopnafjörður er umgirtur fjöll-
um og er þess vegna tiltölulega
einangraður. Það er því ekki að
undra að samgöngumálin koma
yfirleitt upp í samtölum við fólk á
staðnum.
Þrír meginvegir liggja út úr
héraðinu, vegurinn norður
ströndina til Bakkafjarðar og
áfram um Langanes og Sléttu,
vegurinn upp Vopnafjarðarheiði
og á hringveginn á Möðrudals-
öræfum og vegurinn yfir Hellis-
heiði til Fljótsdalshéraðs. Enginn
af þessum vegum er bundinn var-
anlegu slitlagi eða fær allt árið.
Sumir taka raunar svo stórt upp í
sig að vegirnir séu illfærir allt ár-
ið og má það til sanns vegar væra
miðað við þær kröfur sem gerðar
eru til vega í dag.
Verið er að leggja nýjan veg
milli Norður- og Austurlands.
Með tilkomu svokallaðrar Há-
reksstaðaleiðar færist hringveg-
urinn nær Vopnafirði. Akveðið
hefur verið að útbúa þaðan nýja
tengingu við Vopnafjörð, það er
að segja 8 km veg
frá ánni Kollseyru
meðfram Hofsá að
Brunahvammi. Eftir
frekara umhverfis-
mat hefur skipulags-
stjóri úrskurðað að
heimilt sé að velja á milli þeirra
þriggja leiða sem fóru í mat.
Urskurðurinn var ekki kærður til
umhverfisráðuneytis og er því
búist við að lagning vegarins
verði boðin út í haust og verkið
unnið á tveimur næstu árum eins
og gert var ráð fyrir við úthlutun
vegafjár.
Samkvæmt langtímaáætlun í
vegagerð er ekki gert ráð fyrir
framhaldi fyrr en síðar og að
tengingu vegarins frá Bruna-
hvammi, áfram meðfram Hofsá,
og niður í Vopnafjörð hjá Bursta-
felli, verði sú leið farin, verði lok-
ið 2010. Sá kafli er 25-30 km að
lengd. Lagning vegar meðfram
Hofsá er talin flókin og erfið af
umhverfisástæðum en kæmi best
út fyrir vegfarendur vegna þess
hversu lágt vegurinn þar liggur.
Ljóst er að margir landeigendur
og veiðiréttareigendur í Hofsá
eru andvígir þessari vegarlagn-
ingu. Tveir til þrír aðrir mögu-
leikar hafa komið til tals, meðal
annars endurbætur á núverandi
vegi og lagning vegar niður Vest-
urárdal. Hreppsnefnd Vopna-
fjarðarhrepps hefur lagt á það
áherslu að vinna hefjist sem fyrst
við nauðsynlegt umhverfismat
svo Ijúka megi staðai’vali og
hönnun vegarins og bjóða verkið
út á árinu 2003.
Hofsárdalur eða göng?
Inn í þessa umræðu um heils-
árstengingu Vopnafjarðar við
hringveginn hefur blandast áhugi
Vopnfirðinga á betri tengingu við
Hérað með göngum undir Hellis-
heiði, en þau myndu stytta leiðina
til Egilsstaða verulega. Fyrir
nokkrum árum var lagt í veruleg-
an kostnað við endurbætur á veg-
inum yfir Hellisheiði en hann er
þó einungis sumarvegur.
Leiðin milli Vopnafjarðar og
Egilsstaða er nú 173 kílómetra
löng. Hún yrði styst 135 km eftir
að Háreksstaðaleið kemst í gagn-
ið ásamt nýjum vegi þaðan niður í
Vopnafjörð. Með
göngum undir Hell-
isheiði yrði leiðin aft-
ur á móti 84 km og
Þorsteinn Steinsson
sveitarstjóri vekur
athygli á að þar muni
100 km samtals þegar farið er
fram og til baka. Hins vegar má
benda á að Vopnfirðingar sækja
einnig þjónustu til Akureyrar og
höfuðborgarsvæðisins og er leið-
in um Vopnafjarðarheiði því einn-
ig mikilvæg.
Ibúarnir hafa mismunandi
áherslur í forgangsröðun fram-
kvæmda, hvort leggja eigi
áherslu á tengingu við hringveg-
inn eða göngin. Þannig fékk
hreppsnefndin tvo undirskriftar-
lista á liðnum vetri þar sem mis-
munandi sjónarmið komu fram.
Ekki þarf að ræða lengi við
Þorstein sveitarstjóra til að
heyra hver hans skoðun er. Hann
segir að vegur yfir öræfin sé allra
góðra gjalda verður. Hann bæti
samgöngur við Akureyri og stytti
leiðina til Egilsstaða nokkuð. „En
þessi vegur mun hins vegar ekki
stækka atvinnusvæði eða hafa að
nokkru marki gildi út frá byggða-
sjónarmiðum. Til þess þurfum við
göng undir Hellisheiði," segir
Þorsteinn.
Aðalsteinn Árnason, rafverk-
taki á Vopnafirði, segir aftur á
móti að Vopnfirðingar ættu fyrst
að berjast fyrir tengingu við
hringveginn með vegi sem bund-
inn væri varanlegu slitlagi og
opinn allt árið og krefjast þess að
fá þennan veg á næstu fimm ár-
um. Aðalsteinn er einn þeirra ein-
staklinga sem skrifuðu hrepps-
nefndinni þegar þeim fannst
umræðan um jarðgöngin vera
farin að verða á kostnað vegarins.
Aðalsteinn segir að gott væri að
fá jarðgöng, ef þess yrði kostur,
en þau myndu ekki leysa teng-
ingu Vopnafjarðar við Akureyri
og höfuðborgarsvæðið.
Ljóst er að vegur niður Hofs-
árdal mun kosta 800-1000 millj-
ónir kr. Sú hugmynd hefur verið
viðruð innan hreppsnefndar að
nota þá fjármuni til að flýta jarð-
gangagerð. Þorsteinn Steinsson
vill ekki svara fyrir hreppsnefnd
um þetta en lýsir þeirri skoðun
sinni að ef hann mætti velja á
milli jarðganga og nýs vegar um
Vopnafjarðarheiði myndi hann
velja göngin. Aðalsteinn Árna-
son segir fráleitt að unnt yrði að
flýta jarðgöngum sem kostuðu 3
til 3,5 milljarða með þessum
hætti.
Mótun nýs sveitarfélags
Hugmyndin um borun í gegn-
um Hellisheiði nýtur einnig
stuðnings á Fljótsdalshéraði. 1
skýrslu Þróunarstofu Austur-
lands um áhrif jarðganga er tekið
undir þau sjónarmið að eina leiðin
til að taka byggðina frá Vopna-
firði og norður um með í nauðsyn-
legan byggðakjarna með Egils-
staði sem þjónustumiðstöð sé
með heils árs vegtengingu um
Hellisheiði.
Þorsteinn sveitarstjóri segir
mikilvægt að auka samvinnu
sveitarfélaganna á svæðinu og
jafnvel að sameina þau. Með því
væri hægt að auka þjónustu við
íbúana og jafnframt að byggja
upp þjónustukjarna á Egilsstöð-
um með öflugum upplöndum.
Göng undir Hellisheiði eru for-
sendan fyrir því, að mati sveitar-
stjórans.
Hugmyndin að aukinni sam-
vinnu eða sameiningu sveitarfé-
laganna er komin í almenna um-
ræðu að frumkvæði
hreppsnefndar Vopnafjarðar-
hrepps. Nefndin ritaði öllum
sveitarfélögunum frá Raufarhöfn
í norðri til Austur-Héraðs í suðri
bréf um málið. Og í vor var að
frumkvæði sveitarstjórnar Aust-
ur-Héraðs efnt til sameiginlegs
fundar stjórna sveitarfélaganna
frá Vopnafirði til Austur-Héraðs,
það er að segja Norður-Héraðs,
Fljótsdalshrepps, Fellahrepps,
Borgarfjarðarhrepps og Seyðis-
íjarðarkaupstaðar, auk þeirra
tveggja sem áður voru nefnd.
Fulltrúar Skeggja-
staðahrepps voru
einnig boðaðir en
mættu ekki en þeir
hafa þegar verulegt
samstarf við Vopn-
firðinga.
Á umræddum fundi var sam-
þykkt samhljóða tillaga um að
beina því til sveitarstjóranna að
taka þátt í vinnu sem miðar að
mótun nýs sveitarfélags á norð-
ursvæði Austurlands. Fyi'irhug-
að er að þessi vinna hefjist í sept-
ember og ljúki í júní á næsta ári.
Sköpun nýs sveitarfélags á að
fela í sér sóknaraðgerðir, nýja
hugsun varðandi rekstur sveitar-
félaga, nýtt og skilvirkara skipu-
lag á stjórnun, mótun nýrra
vinnubragða á flestum sviðum fé-
lagslegrar þjónustu og grundvöll
fyrir nýjum viðfangsefnum og
aukinni ábyrgð sveitarfélaganna.
í árslok hafði íbú-
um Vopnafjarðar
fækkað um rúm
15% á tíu árum.
Meðal íbúa og
forystumanna eru
samgöngumálin
efst á baugi
MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2000 33
v
Forystumaður í bændastétt ákveður að hætta sauðfjár-
búskap á besta aldri og bigg.ja starf á mölinni
Snýst ekki um hvað er
skemmtilegt heldur
blákaldan raunveruleika
Það er erfið ákvörðun fyrir
bónda að hætta búskap á
besta aldri og setja allan fjár-
hópinn í sláturhúsið í haust,
ekki síst ef bóndinn hefur ver-
ið forystumaður í sínu héraði.
Nágrannarnir líta á ákvörð-
unina sem flótta. Emil Sigur-
jónsson í Ytri-Hlíð í Vopna-
firði segist þó í samtali við
Helga Bjarnason vera sáttur
við ákvörðunina, enda hafi
hann ekki getað boðið fjöl-
skyldu sinni upp á að lifa af
þeim tekjum sem sauðfjárbú-
skapurinn gefur og ekki annað
komið til greina en taka starfí
sem stóð til boða.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Það er tómlegt um að litast í hlöðunni hjá Emil Sigurjónssyni í Ytri-Hlíð en það var eins og þungu
fargi væri af honum létt þegar hann ákvað að hætta búskap í haust.
MÁLIÐ snýst ekki um
það hvað mönnum
finnst skemmtilegt að
gera heldur blákaldan
raunveruleika lífsins. Eg get ekki
varið það gagnvart sjálfum mér og
fjölskyldunni að hafa svona litlar
tekjur," segir Emil Sigurjónsson
bóndi í Ytri-Hlíð í Vopnafirði. Emil
hefur um árabil verið í forystusveit
bænda en hefur nú tekið þá ákvörð-
un að taka tilboði ríkisins til sauð-
fjárbænda um að hætta búskap í
haust.
í samningi bænda og ríkisins um
sauðfjárframleiðsluna næstu árin
er ákvæði um að ríkið stefni að upp-
kaupum á framleiðslurétti bænda,
alls um 45 þúsund ærgildum.
Nokkrir sauðfjárbændur í Vopna-
firði voru í vor að íhuga það að
hætta en niðurstaðan varð sú að
sauðfjárbúskap verður hætt á
þremur jörðum. Þar á meðal er
Ytri-Hlíð í Vesturárdal þar sem
Emil og Friðrik bróðir hans hafa
búið félagsbúi frá unga aldri. Með í
búinu er kona Emils, Aðalheiður S.
Steingrímsdóttir. Emil segir að
þeir bræður séu með 460 ærgilda
bú sem sé allt of lítið fyrir tvö heim-
ili. Þeir hafa unnið töluvert utan
heimilis, meðal annars séð um
skólaakstur, og Emil verið í hluta-
starfi sem framkvæmdastjóri
heilsugæslustöðvarinnar á Vopna-
firði.
Þurfum að fækka
búum og stækka
Emil segir að sauðfjárræktin hafi
verið og sé í mikilli kreppu. „Eðlileg
þróun hefur orðið í mjólkurfram-
leiðslunni þar sem búum hefur
fækkað og þau stækkað. Það hefur
orðið til þess að búin hafa orðið líf-
vænlegri fyrir fjölskyldur. Afkom-
an hefur aftur á móti versnað í
sauðfjárræktinni og menn verða að
vinna með. Hér er það svo að á nán-
ast hverjum einasta bæ vinna menn
utan heimilis. Það er erfitt til lengd-
ar og bitnar á búskapnum. Og
menn geta ekki endalaust gengið á
eignir sínar. Líta verður á sauðfjár-
ræktina sem alvöru atvinnugi'ein
en ekki eingöngu hliðargrein með
öðrum störfum. Til þess að standa
undir launum fjölskyldu þarf búið
að hafa 600 ærgildi og þá þróun
verðum við að sjá hefjast," segir
Emil. Segir Emil að stöðugur sam-
dráttur í sölu lambakjöts valdi erf-
iðleikum. „Við höfum ekki getað
haldið innlenda markaðnum sem er
okkur verðmætastur. Við höfum
ekki staðið okkur sem skyldi í vör-
uþróun þótt margt ágætt hafi verið
gert. Þjóðfélagið hefur breyst og
fólk vill rétti sem það getur eldað á
fimm mínútum. Við súpum nú seyð-
ið af því að hafa ekki fylgt þessum
breytingum nógu hratt eftir,“ segir
Emil.
Þá segist hann hafa orðið fyrir
vonbrigðum með þær tilraunir sem
gerðar hafi verið til útflutnings
lambakjöts. Á síðasta ári hafi verið
25% útflutningsskylda og bændur í
Vopnafirði muni aðeins fá um það
bil 135 krónur fyrir kílóið af því
kjöti sem fór á erlenda markaði. I
þessu felist mikil tekjuskerðing.
Viðskipti með greiðslumark voru
stöðvuð 1995. Emil segist hafa verið
á móti þeirri ráðstöfun að grípa
þannig inn í eðlilega þróun í grein-
inni. I samningi ííkisins og bænda
um búvöruframleiðsluna er ákvæði
um að opnað verði að nýju fyrir við-
skipti með greiðslumark þegar rík-
ið hefur lokið við að kaupa upp 45
þúsund ærgildi, eða í síðasta lagi í
janúar 2004. Emil segist í sjálfu sér
vera ánægður með þá ráðstöfun en
segist hafa verið ósáttur við bú-
vörusamninginn í heild, meðal ann-
ars vegna gengisfellingar á
greiðslumarkinu sem dragi úr
hvata til að færa saman kvóta jarða.
Þótt ekki hafi verið tekið með nógu
markvissum hætti á vanda sauð-
fjárræktarinnar segist Emil hafa
orðið að láta samninginn yfir sig
ganga.
„Að sjálfsögðu er ég ekki sáttur
eftir fimmtán ára vinnu fyrir bænd-
ur að afkoman í sauðfjárræktinni
skuli ekki vera betri og sé ekki að
sauðfjársamningurinn breyti neinu
þar um,“ segir Emil.
Fullt starf í
heilbrigðisgeiranum
Eins og þúsundir annarra sauð-
fjárbænda stóðu bræðurnir í Ytri-
Hlíð í vor frammi fyrir ákvörðun
um framtíð sauðfjárbúskapar. Þeir
eru saman með 460 ærgilda bú.
Emil segir að hver og einn bóndi
verði að taka svo afdrifaríka
ákvörðun á eigin forsendum, meðal
annars á grundvelli þess hvaða aðra
atvinnumöguleika hann hafi. Hann
segist hafi ekki reynt að hafa áhrif á
nokkurn mann.
Emil hefur í nokkur ár unnið við
heilbrigðisstofnanirnar á Vopna-
firði í hlutastarfi. Eftir breytingar á
skipulagi, þar sem heilsugæslustöð-
in og dvalarheimili aldraðra á
Vopnafirði sameinuðust öðrum
heilbrigðisstofnunum á Austurlandi
undir nafni Heilbrigðisstofnunar
Austurlands, var ákveðið að gera
starf rekstrarstjóra stofnunarinnar
á Vopnafirði að fullu starfi og Emil
átti kost á að taka við því. „Ég er 46
ára gamall og á þetta val núna.
Bróðir minni vildi líka hætta. Málið
snýst ekki um það hvað mönnum
finnst skemmtilegt að gera heldur
blákaldan raunveruleika lífsins. Ég
get ekki varið það gagnvart sjálfum
mér og fjölskyldunni að hafa svona
litlar tekjur," segir Emil þegar
hann lýsir forsendum ákvörðunar
sinnar. Emil og Aðalheiður eiga
fjögur börn. í þessu sambandi get-
ur hann þess að þau hafi átt tvö
börn í framhaldsskóla á Akureyri
síðastliðinn vetur. Það úthald kosti
þau um það bil milljón og segir Em-
il að það sé nöturleg staðreynd að
fólk sem hafi lifibrauð sitt af sauð-
fjárbúskap eigi erfitt með að styðja
börn sín til náms.
Flest lögbýli í Vopnafirði hafa
laxveiðihlunnindi og hefur það stutt
verulega við tekjuöflun búanna.
Ytri-Hlíð á land milli Vesturdalsár
og Selár og er Emil formaður Veiði-
félags Selár og faðir hans, Sigurjón
Friðriksson, hefur um árabil verið
formaður Veiðifélags Vesturdalsár.
Emil segir þó að laxveiðitekjur
jarðarinnar séu ekki miklar, miðað
við það sem algengt er í Vopnafirði,
og skiptist auk þess á þrjú heimili.
Fráhvarfseinkennin
koma fram
Emil hefur verið bóndi frá því
hann var 19 ára, eða í 27 ár, og þeir
bræðurnir eru fjórði ættliðurinn
sem stundar búskap á jörðinni á
þessari öld. Hann hefur verið og er
mikill áhugamaður um búskap og
þeh' bræður ræktað upp góðan fjár-
stofn. Þá hefur hann í mörg ár verið
einn af helstu forystumönnum
bænda á Austurlandi, er formaður
búnaðarfélagsins í Vopnafirði, sat
fyrir nokkrum árum í stjórn Stétt-
arsambands bænda og hefur und-
anfarin ár verið fulltrúi á búnaðar-
þingi, eða þar til í vor að hann baðst
undan endurkjöri. Hann viður-
kennir að það hafi verið mun erfið-
ara að ákveða að hætta búskap en
hann ímyndaði sér fyrirfram. En
segist sáttur við ákvörðunina og
fjölskyldan öll og það sé fyrir
mestu.
„Fráhvarfseinkennin komu fram
þegar heyskapur hófst og þau halda
áfram í smalamennskum og réttum
í haust. Ég gat til dæmis verið
heima um síðustu helgi þegar allir
nágrannar mínir voru í heyskap frá
morgni til kvölds. Mestöll sumarfrí-
in mín fóru í sauðburð og heyskaps
en núna getur fjölskyldan eytt sum-
arfríinu saman án þess að maður fái
það á tilfinninguna að verið sé að
svíkjast um við búskapinn," segir
Emil.
Hann vekur þó máls á því að
ákvörðunin sé ekki stærri en svo að
þau búi áfram á jörðinni, ekki komi
til greina að selja, enda sé innan við
tíu mínútna akstur til vinnu á
Vopnafirði. Hann leigði nágrönnum
sínum túnin í sumar.
Emil má ekki vera með fé næstu
sjö árin en hann segir hægt að nýta
jörðina á ýmsan annan hátt. „Ég
gæti til dæmis alveg hugsað mér að
fara út í skógrækt. Löng hefð er
fyrir ræktun trjáa hér í Ytri-Hlíð.
Ámma mín, Oddný Metúsalems-
dóttir, hóf hér trjárækt á fyrri hluta
aldarinnar. Einnig höfum við verið
að dunda svolítið við þetta.“
Ósanngjörn gagnrýni
Það var nokkuð umtalað í Vopna-
firði þegar bræðurnir í Ytri-Hlíð
ákváðu að hætta búskap, sérstak-
lega vegna þess að Emil var í for-
ystusveit bænda. „Það kom mér á
óvart að ég fékk mestu gagnrýnina
frá stéttarbræðrum mínum. Mér
finnst umræðan ósanngjörn, það
líta sumir á þetta sem flótta og-
aumingjaskap. Ég hef sagt mönn-
um að með því að hætta sauðfjárbú-
skap sé ég að skapa meira rými fyr-
ir þá sem vilja halda áfram. I raun
tel ég ekkert merkilegra að bóndi
skipti um vinnu en hver annar þjóð-
félagsþegn þótt ég viti að breyting-
in sé að mörgu leyti meiri fyrir við-
komandi einstakling," segir Emil.