Morgunblaðið - 02.08.2000, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Tónlist Bachs
geislar enn af lífi
___________Bach-hátíðinni miklu____________
í Leipzig lauk á sunnudaginn með hátíðar-
tónleikum 1 Klæðahúsinu - Gewandhaus -
hinu fræga tónleikahúsi borgarinnar. Tíu
dagar fullir af tónlist „gamla Bachs“ eru
liðnir hjá og tugþúsundir Bach-vina frá öll-
um heimshornum halda heim á leið, auðugri
í andanum en líklega nokkuð lúnir sumir
hverjir, segir Halldór Hauksson.
Á dánardeginum voru fjölmargir blómakransar lagðir að Bach-minnis-
merkinu við Tómasarkirkjuna i Leipzig.
ÞAÐ tekur á að taka þátt í hátíð af
þessu tagi af lífi og sál, ekki bara
fyrir flytjendur, heldur líka fyrir
tónleikagesti. Bach-túrisminn held-
ur þó áfram í Leipzig, heimsókn í
hina nýuppgerðu Tómasarkirkju er
og verður skylduverk ferðamanna í
borginni, ekki síst á þessu Bach-ári.
Það var þó trúlega engin tilviljun að
á efnisskrá tónleika við Bach-
styttuna fyrir utan kirkjuna sem
haldnir voru daginn eftir að hátíð-
inni lauk, var einungis tónlist eftir
Schubert. Á öllum hinum tónleikun-
um í þessari vikulegu tónleikaröð
var Bach með í ráðum. Leipzigbúar
vilja kannski aðeins fá að pústa út.
Drengirnir í Tómasarkómum, sem
voru stöðugt í sviðsljósinu á hátíð-
inni og stóðu sig með miklum ágæt-
um, eru að minnsta kosti komnir í
vel þegið sumarfrí. Vikulegar tón-
listarguðsþjónustur á laugardags-
eftirmiðdögum í kirkjunni falla nið-
ur í ágúst, en þráðurinn verður
tekinn upp að nýju í haust.
Sú hugsun, sem skotið hefur upp
kollinum hvað oftast á liðnum dög-
um, er, hversu ótrúlega lífvænleg
tónlist Bachs er. Þótt hátíðin hafi
verið haldin til að minnast 250. ár-
tíðar hans og þrátt fyrir að dauðinn
sé algengt og mikilvægt þema í
verkum hans, er það einmitt líf-
ski-afturinn og þrótturinn í tónlist-
inni sem hvað eftir annað slær mann
út af laginu. Listrænn stjórnandi
hátíðarinnar, Tómasarkantorinn
Georg Christoph Biller, og sam-
starfsmenn hans hjá Bach-Archiv
og Neue Bachgesellschaft tóku
þann góða pól í hæðina að bjóða
Bach-túlkendum af ólíkasta tagi á
hátíðina. Tónleikagestir fengu því
tækifæri til að bera saman flestar
þær aðferðir og „skóla“ sem tíðkast
í barokkflutningi um þessar mundir
í tónlistarheiminum. Ennfremur var
efnt til fjölmargra athyglisverðra
tilraunatónleika þar sem nýir þræð-
ir voru spunnir út frá tónlist Bachs á
ýmsan hátt. Islendingar gátu fylgst
með einum þeirra í beinni sjónvar-
psútsendingu á föstudagskvöldið
var. Þar fóru Bobby McFerrin,
Jacques Loussier og margir aðrir á
kostum og sönnuðu enn á ný að verk
Bachs eru úrvals efniviður fyrir
hugmyndaríka tónlistarmenn.
Eins og við var að búast náði há-
tíðin hámarki á föstudeginum, dán-
ardegi Bachs. Allt frá því snemma
um morguninn og þangað til vel eft-
ir miðnætti hljómaði tónlist Bachs
um alla miðborgina. Heimsbyggðin
gat fylgst með nokkrum þáttum há-
tíðardagskrárinnar í sjónvarpi í
hinni einstöku 24 tíma Bach-útsend-
ingu, en Ríkissjónvarpið var eins og
kunnugt er ein þeirra stöðva sem
tóku þátt í henni. Þótt furðulegt
megi virðast sá engin þýsk sjón-
varpsstöð sóma sinn í að sýna dag-
skrána, en Leipzigbúar og gestir há-
tíðarinnar áttu þess kost að berja
hana augum á risastórum skjá í mið-
borginni.
Líklega hefur fáum mönnum ver-
ið sýnd jafn víðtæk virðing um allan
heim og Johanni Sebastian Bach á
þessum degi. Hátíðarathöfnin í
Tómasarkirkjunni hófst á því að
lagðir voru blómakransar að Bach-
styttunni, en síðan voru ræður
haldnar fyrir fullri kirkju. Meðal
þeirra sem töluðu voru borgarstjór-
inn í Leipzig, Wolfgang Tiefensee,
hinn kunni Bach-fræðingur Christ-
oph Wolff og Martin Petzoldt, for-
maður Nýja Bach-félagsins. Sá síð-
astnefndi gat þess sérstaklega að
áfram yrðu haldnar Bach-hátíðir í
ýmsum borgum Þýskalands og víð-
ar á vegum félagsins, því hugmynd
stofnanda félagsins Hermanns
Kretschmars í byrjun aldarinnar
um „farandhátíðir" hefði gefist afar
vel. Reyndar verður einnig haldin
árleg hátíð í nafni Bachs í Leipzig í
framtíðinni og Bach-vinir eru þegar
farnir að hlakka til næstu hátíðar,
sem mun eiga sér stað í maí á næsta
ári.
Gröf Bachs £ kór Tómsarkirkj-
unnar var sjálfsagður áningarstaður
hátíðargesta á dánardeginum. Hún
var fallega skreytt í tilefni dagsins
og fjölmargir gestir lögðu blóm að
henni í virðingarskyni við tónskáld-
ið. Hápunktur dagsins í Tóm-
asarkirkjunni var svo líflegur flutn-
ingur Tómasarkórsins og
Gewandhaushljómsveitarinnar á
H-moll messu Bachs undir stjórn
Billers. Upptaka frá tónleikunum
var sýnd í íslensku sjónvarpi daginn
eftir.
Uppselt var fyrir löngu á áður-
nefnda lokatónleika í Gewandhaus
eins og á flesta aðra viðburði hátíð-
arinnar. Það var Helmuth Rilling
sem fékk þann heiður að stíga síð-
astur á stjórnandapall á hátíðinni,
enda er þar á ferð einn virtasti og
lærðasti Bach-túlkandi heims, þótt
hann sé um leið afar umdeildur. Kór
hans, Gáchinger Kantorei, og Út-
varpshljómsveitin í Stuttgart fluttu
trúarjátningarkaílann, Credo, úr
H-moll messunni og einnig Credo
frá 1998 eftir Krzyztof Penderecki,
sem var pantað af Rilling og Bach-
akademíunni í Stuttgart. Þannig
tengdust fortíð og nútíð á tilkomu-
miklum lokatónleikum hátíðar, sem
leiddi berlega í ljós að tónlist
Johanns Sebastians Bachs geislar
enn af lífi, þótt höfundurinn hafi
sjálfur skilið við fyrir hálfri þriðju
öld.
N^jar bækur
• HVERS er siðfræði megnug?
Safn ritgerða f tilefni tíu ára af-
mælis Siðfræðistofnunar er komið
út. Ritstjóri er Jón Á. Kalmannsson.
Siðfræði er meðal elstu fræði-
greina Vesturlanda en heimspeking-
ar í Grikklandi hinu forna töldu
hana vera eina höfuðgrein mann-
legrar þekkingarleitar. I þá daga
leituðu menn svara við spumingum
á borð við „Hvers konar lífi á ég að
lifa?“ og „Hvers konar manneskja á
ég að vera?“ En í tímans rás hafa
heimspekingar sett fram ýmsar
kenningar um markmið og grund-
völl siðferðilegs lífs og jafnramt
ólíkar hugmyndir um eðli og hlut-
verk siðfræðinnar. Hvaða augum
líta heimspekingar siðfræðina nú á
dögum? Hvert álíta þeir vera hlut-
verk hennar, viðfangsefni og aðferð-
ir?
í bókinni ræða tólf íslenskir heim-
spekingar spumingar um siðfræði
og siðfræðileg viðfangsefni. Þeir
fjalla m.a. um kennsluaðferðir í sið-
fræði og trú, siðferðilegt kennivald,
sjálfræðishugtakið, skynsamlega
réttlætingu siðferðis, siðfræðilegar
rökræður um „hið góða líf ‘ og tengsl
siðfræði og skáldskapar.
Útgefandi er Siðfræðistofnun og
Háskólaútgáfan. Bókin er282 bls.,
kilja. Verð: 2.700kr. Háskólaútgáf-
an sér um dreifingu.
A
FÉLAO HÖFUÐBEINA-
OO 8PJALDHRY008JAFNAWA
Nám
Höfuðbeina-
og spjald-
hryggsjöfnun
www.simnet.is/cranio
S. 699 8064 og 564 1803
Kanadísk-íslensk
sumarsveifla
TðNLIST
J óm frúariorgi ð
DJASS
Richard Gillis trompet, Björa
Thoroddsen gítar og Jón Rafnsson
bassa. Jómfrúartorginu
laugardaginn 29. júlí.
ÞAÐ viðraði svo sannarlega vel
fyrir sumarsveiflu sl. laugardags-
eftirmiðdag þegar vesturíslenski
trompetleikarinn Richard Gillis
lék á Jómfrúartorginu ásamt
Birni Thoroddsen gítarleikara og
Jóni Rafnssyni bassaleikara. Þeir
félagar hittust sl. fimmtudag og
léku þá um kvöldið á Akureyri.
Jómfrúartorgið var troðfullt eins
og vanalega þegar Jakob jómfrú
býður upp á djass þar og sólin
skín. Og þessi hljóðfæraskipan
hentaði torginu vel. Þar sem ekk-
ert hljóðkerfi er þar til að magna
upp tónlistina em trommulausar
hljómsveitir kærkomnar. Það er
eins og nánara samband myndist
milli hljóðfæraleikaranna, þeir
leika þéttar saman, þurfa ekki að
hafa áhyggjur af að vera yfir-
trommaðir.
Richard Gillis er af íslenskum
ættum. Afi hans og amma fluttu
til Kanada og segir Björn Thor-
oddsen, sem í sumar hefur ferð-
ast um Kanada þvert og endi-
langt og haldið tónleika, að
margir ágætir vesturíslenskir
djassleikarar starfi þar. Hingað
til höfum við aðeins haft kynni af
einum, Bandaríkjamegin landa-
mæranna þó, bassaleikaranum
Bob Magnussyni, sem hingað
kom á fimm ára afmæli Jazzvakn-
ingar og hljóðritaði breiðskífuna
Jazzvöku með íslenskum félögum
sínum.
Richard Gillis (Gíslason) er
doktor og prófessor í trompet-
fræðum við háskólann í Manitoba
og stjórnar djasssveit skólans:
The University of Manitoba Jazz
orchestra - það er fín stórsveit
og hefur gefið út nokkra diska
m.a. með tónverkum Rons Pal-
eys, sem sjálfur stjórnar stór-
sveit í Kanada og vann um tíma
með Buddy Rich eins og Bob
Magnusson.
Fyrsta lagið á dagskrá tríósins
á Jómfrúartorgi var On a slow
boat to China, gamalt dægurlag
sem mikið var leikið á svíngtíma-
bilinu en heyrist sjaldan núorðið.
Alltaf kemur mér ein saga í hug
er ég heyri lagið. Hljómsveit
Dukes Ellingtons var að leika á
miklum tónleikum í Taívan. Þar
var sendiherra Bandaríkjanna
mættur ásamt háttsettum pótin-
tátum úr Formósustjórn. Einn
helsti einleikari Ellingtons, ten-
órsaxófónleikarinn Paul Gonsalv-
es, hafði mætt vel puntaður og í
miðjum sólói sínum féll hann til
jarðar. Hann reyndi að skreiðast
á fætur eins og boxari eftir rot-
högg, en árangurslaust, og var
því borinn út af sviðinu. Ellington
jós yfir hann skömmum eftir tón-
leikana og hreytti að lokum í son
sinn Mercher, sem var fram-
kvæmdastjóri hljómsveitarinnar:
„Put his ass on a slow boat to
China, Mercher." Og sonurinn
svaraði stillilega: „Pabbi, við er-
um í Kína.“
Strax í þessu fyrsta lagi komu
helstu kostir Gillis fram. Skín-
andi fallegur trompettónn, mjúk-
ur og breiður, og góð tilfinning
fyrir sveiflu. Björn og Jón héldu
rýþmanum gangandi allan tímann
og óx ásmegin eftir sem leið á
tónleikana. Sömbudeildin varð þó
fulllitlaus: Calypso eftir Jackie
Mclean og lag sem ég man ekki
eftir að hafa heyrt áður: Antica.
Gilles hristi egg og það gerði
hann líka í Song for my father
eftir Horace Silver, sem hann
blés silkimjúkt í flygilhorn. Þessi
ástríðufulla sálarsamba var mun
blíðari í túlkun Richards og fé-
laga en Silver-kvintettsins. Hefði
maður viljað heyra Richard blása
meira í flygilhornið.
Richard er ljóðrænn svíngari
af svölu ættinni og að mörgu leyti
skyldur Chet Baker. Það er ekki
mikið bit í blæstri hans og hann
söng eitt lag, It had to be you,
eftir hljómsveitarstjórann Isham
Jones, og tileinkaði konu sinni.
Björn Thoroddsen íslenskaði titil-
inn: Það þurfti endilega að vera
þú, en það er önnur Ella. Þarna
fór tríóið á kostum og var leikur
þeirra yndislega gamaldags.
Björn er sem fyrr í þessari tón-
list djangóskur í sólóum sínum,
leikandi línur og sterkir kröftugir
hljómar. Jón Rafnsson slær
gjarnan á gripbretti bassans og
fær fram trommutilfinninguna,
tókst það sérstaklega vel £ Sweet
Georgia Brown. Gaman væri að
heyra hann ganga alla leið og
plokka strengina og láta þá
smella á gripbrettið eins og
gömlu New Orleans-gaukarnir
gerðu. Slapbass kallaðist það.
Efnisskráin var fjölbreytt hjá
þeim félögum. Ellington á sinum
stað: It don’t mean a thing if it
aint got that swing og Perdido
eftir básúnuleikara hans Juan
Tizol. Pettiford-blúsinn frægi:
Blues in the closet og St. Louis
blues WC Handys og þar notaði
Richard dempara og blés vava.
But beautiful var leikið listavel
og aukalagið var Summertime og
var þá farið að biðja um Take
five. Vonandi fáum við að heyra
það á Jómfrúartorgi áður en
sumar er úti.
Áheyrendur skemmtu sér kon-
unglega við að hlusta á þá félaga
og enn einu sinni sýndi Björn
Thoroddsen að hann er í hópi
fremstu gitarleikara norrænna er
kemur að sveiflugitarleik.
Vernharður Linnet