Morgunblaðið - 02.08.2000, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 2. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Áratugur er liðinn frá hinni örlagarflra ákvörðun fraka um að ráðast á og innlima Kúveit
Alþjóðleg samstaða um
stefnumið langt að baki
Morgunblaðið/Þorkell
Þorkell Þorkelsson ljósmyndari Morgunblaðsins var í írak í september árið 1998 og heimsótti meðal annars
þetta sjúkrahús í höfuðborginni Bagdad. Áður en Persaflóastríðið skall á var heilbrigðisþjónusta í írak oft bor-
in saman við heilbrigðisþjónustu á Vesturlöndum en í kjölfar átakanna og viðskiptaþvingana SÞ hefur verið
viðvarandi skortur á lyfjum og sjúkrahúsvörum. Mæður vöktu yfir ungum börnum sínum á meðan þau sváfu.
íraska þjóðin býr við
mikla neyð á meðan
stjórn Saddams
Husseins safnar auði og
treystir sig í sessi.
A sama tíma virðist
umheimurinn vera
ráðalaus.
í DAG er réttur áratugur síðan fjöl-
mennur íraksher réðst inn fyrir
landamæri grannríkisins Kúveit og
innlimaði landið. Með fyrirskipunum
sínum og aðgerðum írakshers setti
Saddam Hussein, forseti íraks, af
stað örlagaríka atburðarás sem fáir
hefðu getað séð fyrir á þeim tíma.
Stórveldi heimsins náðu sögulegri
samstöðu um viðbrögð við yfirgangi
íraka og varð sú samstaða að einni
birtingarmynd endaloka kalda stríðs-
ins. Sameinuðu þjóðimar sem um
áratugabil höfðu verið á hliðariín-
unni, fastar í klöfum kalda stríðsins,
voru í einni andrá orðnar að þunga-
miðju alþjóðastjómmála, þangað sem
stórveldin sóttu lögmæti hemaðarað-
gerða sinna. Hersveitir Saddams
Husseins voru hraktar frá Kúveit og
biðu hrikalegan ósigur. Forsetinn
gafst upp fyrir herjum bandamanna
og féllst á skilmála öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna. Leitast var við að
koma gereyðingarvopnum Iraka fyr-
ir kattamef og viðskiptaþvingunum
beitt til að tryggja fall forsetans.
Á tíu árum hefur mikið vatn runnið
til sjávar. Irak er ekki svipur hjá
sjón, efnahagslífið í rúst og þjóðin öll
- að undanskildum hópi ráðamanna -
getur vart brauðfætt sig. En sam-
staða stórvelda heims um stefnumið
hefur horfið. Bandaríkjamenn og
Bretar, sem gæta þess að íraksher
rjúfi ekki skilmála ályktana öryggis-
ráðsins, hafa, síðan 1998, haldið uppi
linnulitlum árásum á landið í norðri
og suðri og það eina sem haldist hefur
óbreytt er að Saddam Hussein, for-
seti Iraks, situr enn óáreittur á valda-
stóli á meðan leiðtogar þeirra ríkja
sem hafa beitt sér harðast gegn veldi
íraksforseta, hafa komið og farið.
„Ef viðskiptaþvingunum yrði aflétt
á morgun myndum við sjá Saddam
fagna sigri hrósandi úr rústunum,"
sagði vestrænn stjómarerindreki í
Bagdad í viðtali við AFP fyrir stuttu.
Nýlega mæiti öryggisráð SÞ með
því að viðskiptaþvingunum á írak
yrði aflétt ef þarlend stjómvöld sýna
fram á vilja til samsterfs við vopna-
eftirlitsaðila SÞ. Á undan hafði farið
hávær gagnrýni mannréttindasam-
taka og þjóða sem telja að þvinganir
jafngildi í raun stríðsaðgerðum nema
hvað í þessu stríði séu saklausir borg-
arar fómarlömbin í stað hermanna.
Bitnar mest á ungnm börnum
Fjórum dögum eftir innrás íraka í
Kúveit samþykkti öryggisráðið
ályktun sem kvað á um víðtækar við-
skiptaþvinganir á þjóðina sem m.a.
fólust í banni við innflutningi ýmissa
nauðsynjavara og hafa þær á síðustu
tíu árum leitt til mikilla þjáninga
meðal íbúa landsins. Heilbrigðisþjón-
usta er afar bágborin sökum aðkall-
andi skorts á lyfjum og nauðsynleg-
um áhöldum, aðgangur að hreinu
vatni er takmarkaður víða um landið
og fæðuöflun er erfiðleikum háð. Hef-
ur þetta bitnað einna helst á gamal-
mennum og ungbömum og munu
komandi kynslóðir bera merki þessa.
Olíuútflutningur íraks hefur, síðan
1996, verið ákvarðaður af SÞ sam-
kvæmt skilmálum „olía fyrir mat“-
áætlunarinnar, sem miðar að því að
veita stjómvöldum nægilegar tekjur
til að standa straum af kostnaði við
innflutning nauðsynlegs vamings til
handa almenningi. Áætlunin hefur
hins vegar engu skilað til almennings
samtímis því sem ráðamenn njóta
sömu lífsgæða og áður og með vissu
millibili rísa hallir íraksforseta til
dýrðar.
Samkvæmt mati Bamahjálpar
Sameinuðu þjóðanna (UNICEF) lést
um hálf milljón bama undir fimm ára
aldri á áranum 1991-98 vegna afleið-
inga viðskiptaþvingana SÞ. Eitt af
hverjum fimm bömum í landinu er
vannært og á hverjum degi er talið að
26-60 ung böm látist vegna þessa. Þá
hefur verið greint frá því að í auknum
mæli hafi orðið vart við kólera og
taugaveiki, sjúkdóma sem fyrir löngu
hafði verið útrýmt. Menntakerfi
landsins, sem á áram áður var sam-
bærilegt við menntakerfi Vestur-
landa, er í molum og á hverju ári
hverfa æ fleiri ungmenni úr námi til
þess eins að standa daglangt á mörk-
uðum og selja verðlítinn vaming eða
þá eigur fjölskyldunnar. Verg þjóðar-
framleiðsla hefur fallið úr 3.100
bandaríkjadölum á mann að meðal-
tali árið 1989, í tæpa 250 dali, sam-
kvæmt tölum SÞ. Fyrir Persaflóa-
stríðið var hægt að kaupa þrjá
London. Reuters.
VÍSINDAMENN í Bretlandi leggja
nú hart að ríkisstjóm landsins að
leyfa einræktun (klónun) fósturvísa
úr mönnum eða ræktun stofnfrumna í
lækningaskyni, en stjómin mun á
næstu vikum greina frá afstöðu sinni
til málsins. Á sunnudag hafnaði
Sainsbury lávarður og ráðherra vís-
indarannsókna þeim yfirlýsingum
dagblaðsins Observerað ríkisstjómin
hefði þegar veitt samþykki sitt.
Að sögn Observer skal nota tækn-
ina sem gerir klónun mögulega ein-
ungis í rannsóknarskyni til að byrja
með, þó síðar verði opnaðir möguleik-
ar á að nota fósturframur til að rækta
bæði vef og h'ffæri, m.a. heilaframur
og húðvef. „Vísindamenn munu leita
leiða til að rækta nýjar frumur og vefi
til að hjálpa fólki með Parkinson-,
bandaríkjadali fyrir einn dinar. Nú er
erhlutfallið 1:1,900.
Þá telur UNICEF að nærri ein
milljón íraskra bama hafi flosnað úr
námi vegna neyðarinnar og að læsi
meðal þjóðarmnar hafi fallið úr 90%
fyrir tíu áram í um 66% nú.
Hömluleysi viðskiptaþvingana og
áhrif þeirra á þjóðina hafa leitt til
þess að tveir síðustu yfimienn hjálp-
arstarfs SÞ í írak, írinn Dennis
Halhday og Þjóðverjinn Hans von
Sponeck, hafa sagt af sér embætti í
mótmælaskyni. „Viðskiptaþvingan-
irnar hafa farið út í öfgar,“ sagði von
Sponeck er hann lagði niður störf og
Kofi Annan, framkvæmdastjóri SÞ,
varaði við því fyrr á árinu að alþjóða-
samfélagið væri „um það bil að tapa
áróðursstríðinu við Irak“. Von Spon-
eck sagði af sér embætti í mars sl. og
lýsti því yfir að Vesturlönd bæra
ábyrgð á hinni miklu neyð í írak
ásamt stjómvöldum landsins. Taldi
hann viðskiptaþvinganirnar ekki að-
eins ómannúðlegar heldur einnig
óskilvirkar í ljósi þess að tekjur af
þeirri olíusölu sem leyfð væri séu allt
of litlar til að bæta úr neyð almenn-
ings. Og þótt tekjur af olíusölu væra
nægilegar til kaupa á nauðþurftum
þá væri vandinn ekki leystur því sam-
Huntington- og Alzheimersjúkdóm-
inn, sem og krabbamein og brana-
sár,“ sagði Ruth Deech, stjómarfor-
maður nefndar sem fjallar um
fijóvgun og fósturvísa (HFEA), í við-
tali við Radio 4 útvarpsstöð BBC nú
um helgina. Deech sagðist ennfremur
telja að stjómin hefði hug á að heimila
klónun í lækningaskyni.
Nokkrir þeirra vísindamanna sem
unnið hafa að rannsóknum á klónun
hafa þegar lýst því yfir að þeir haldi
með rannsóknir sínar til Bandaríkj-
anna greini stjómin ekki frá ákvörð-
un sinni fljótlega. Evan Harris, tals-
maður Frjálslynda flokksins, sakaði í
gær ríkisstjómina um póhtískan
heigulshátt og hvatti til að afstaða
stjómarinnar yrði gerð opinber.
Margir vísindamenn era þá sagðir
kvæmt núverandi kerfi tekur afar
langan tíma að flytja inn vörur til
landsins og matvæli og lyf hafa ítrek-
að tafist á leiðinni.
„Eg er ekki í vafa um að sagan
mun skera úr um að írak neyddist til
að verða tilraunadýr vissrar aðferða-
fræði viðskiptaþvingana sem á end-
anum mistókst. Við verðum að finna
nýjar nálganir," var haft eftir von
Sponeck eftir afsögnina.
Öfug áhrif þvingana
„Viðskiptaþvinganimar hafa haft
öfug áhrif og treyst undirstöður
valdakerfisins í stað þess að veikja
þær. Þær gera Saddam auðveldara
með að stjórna flæði matvæla og fjár-
magns,“ sagði Mustafa Alani, sér-
fræðingur í málefnum Iraks, í viðtali
við Reuters á dögunum. „Þrátt fyrir
það er hvorki til nein raunhæf stefna í
því hvemig koma á Saddam frá völd-
um né hvemig taka beri á málum í ír-
ak eftir daga hans. Þetta er líklegt til
að valda spennu á svæðinu," sagði AI-
ani og lagði áherslu á það eins og aðr-
ir sem gagnrýnt hafa stefnu Banda-
ríkjanna og Bretlands, að Vesturlönd
verði að móta stefnu sem dragi úr
neyð almennings, leyfi endurupp-
byggingu í landinu en jafnframt því,
öskuillir yfir þeirri miklu seinkun sem
orðið hefur á ákvörðun stjómvalda,
en upphaflega stóð til að hún yrði
gerð opinber fyrir hálfu ári. Ýmsir
innan stjórnarinnar era einnig sagðir
bíða þess með óþreyju að afstaða
verði tekin til málsins og hefur m.a.
verið haft eftir Sainsbury lávarði að
kostir klónunar vegi þyngra en gallar.
Segir dönsku stjórnina
þurfa að taka afstöðu
í kjölfar umræðnanna í Bretlandi
hefrn- Henrik Toft Jensen, formaður
dönsku tækninefndarinnar, lýst því
yfir að full þörf sé á að opna umræð-
una um klónun fósturvísa á ný í Dan-
mörku. Hröð þróun á vettvangi klón-
unar, sem og yfirvofandi leyfisveiting
breskra stjómvalda, geri shka um-
miðar að því að gera valdakerfi for-
setans erfiðara um vik.
Talið er að til þessa hafi forsetinn
og nánustu samstarfsmenn hans
hagnast mikið á olíusmygli og hefur
þeim gróða verið komið fyrir á Vest-
urlöndum. Var greint frá því fyrr í
sumar að Saddam Hussein hafi verið
einn þeitTa er högnuðust afar mikið á
olíuverðhækkunum nýverið og taldi
viðskiptatímaritið Forbes að með
olíusmygli og skynsamlegum fjár-
festingum á Vesturlöndum hafi auður
forsetans vaxið um 40% á undanföm-
um tveimur áram og sé nú um 4,6
milljarðar sterhngspunda, eða um
500 milljarðar ísl. króna.
Stjómvöld í Bandaríkjunum og
Bretlandi segja að stefnubreyting sé
auðveldari í orði en á borði og benda á
að samkvæmt ályktun öryggisráðs-
ins númer 1284 muni viðskiptahöml-
um á mat og lyf verða aflétt svo fremi
sem stjómvöld fari eftir ályktuninni
og veiti vopnaeftirlitsmönnum að-
gang. Hafa bandarískir og breskir
embættismenn ítrekað bent á að
þvingununum sé ekki beint gegn
þjóðinni heldur ráðamönnum og
segja að samkvæmt núverandi „oha
fyrir mat“-áætlun megi Irakar selja
eins mikið af olíu og þeir geti fram-
leitt svo unnt sé að kaupa nauðsynjar.
Skortur á nauðsynjum sé búinn til af
forsetanum, gagngert í áróðursskyni.
Andvígir stefnunni
Frakkar, Rússar og Kínverjar era
andvígir stefnu Bandaríkjamanna og
Breta um að viðhalda viðskiptaþving-
unum uns tryggt sé að Saddam Huss-
ein hafi engin gereyðingarvopn í
vopnabúri sínu en áframhald við-
skiptaþvingana á írak er háð því
hvort starfsmönnum nýrrar vopna-
eftirhtsnefndar SÞ, UNMOVIC,
verði veittur aðgangur að verksmiðj-
um, skrifstofum og hergagnageymsl-
um írakshers. Telja ríkin að meiri
líkur séu á að stjómvöld í Irak verði
samvinnuþýð ef þeim verði gefin
hrein skilaboð um hvenær þvingun-
um verði aflétt. Stefnumótendum er
vandi á höndum því erfitt hefur verið
að festa hendur á vopnaframleiðslu
hersins og stjórnvöld í Irak hafa gert
allt sem í þeirra valdi stendur til að
hindra eftirlitsstörf. Átján mánuðir
era liðnir síðan eftirlitsmenn SÞ
hættu störfum sínum og margt er á
huldu um hvemig ráðamenn í Bag-
dad hafa varið þeim tíma. Richard
Butler, fyrram yfirmaður vopnaeftir-
litsnefndar SÞ, gaf nýverið út bók um
samskipti sín við írösk stjórnvöld og
vopnaeftiriit í landinu og segist hann
þess fullviss að stjóm Saddams
Husseins hafi nýtt tímann vel. Auk
kunnrar ásóknar forsetans í kjarna-
vopn varar Butler grannnTdn sér-
staklega við metnaði hans á sviði
efna- og sýklavopnaframleiðslu. Var-
ar hann jafnframt við því að til tíð-
inda kunni að draga í haust er eftir-
litsmenn UNMOVIC fari fram á
aðgang að hirslum íraksforseta.
Byggt á AFP, Reuters, Economist,
Independent og Financial Tinies.
ræðu nauðsynlega að því er Dan-
marks Radio greindi frá í gær.
Hingað til hafa Danir hafnað klón-
un manna með öllu, en að sögn Jens-
ens þarf danska stjómin nú að ákveða
hvort dönskum vísindamönnum verði
veitt sams konar leyfi og starfsbræðr-
um þeirra í Bretlandi.
Ekki ríkir eining meðal danskra
stjómmálamanna um málið og telur
til að mynda Jprgen Winther, tals-
maður heilbrigðismála hjá Venstre-
flokknum, þessa nýju tækni veita
margskonar möguleika á meðan Ing-
er Marie Braun Vierp, talsmaður Ra-
dikale-flokksins, er á báðum áttum.
Þá er Birte Weiss, ráðherra vísinda-
rannsókna, að sögn dagblaðsins Ber-
lingske Tidende, opin fyrir því að
breytinga kunni að vera þörf.
Breskir vísindamenn leggja hart að ríkisstnórn Verkamannaflokksins
Vilja klóna fósturvísa úr mönnum