Morgunblaðið - 30.08.2000, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 2000 31
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
VERDLAG
OG MATVÆLI
JÓN Ásgeir Jóhannesson, for-
stjóri Baugs, gagnrýnir þrjá
þætti í verðmyndun á íslensk-
um matvörumarkaði í samtali við
Morgunblaðið síðastliðinn sunnudag
og telur aðra bera meiri ábyrgð á háu
matvælaverði en fyrirtæki hans
sjálfs og þá væntanlega aðra stór-
markaði.
Meginþungi í gagnrýni hans bein-
ist að landbúnaðarkerfinu en jafn-
framt telur hann flutningsgjöld til
landsins of há og einnig sé of mikill
kostnaður við starfsemi íslenzkra
innflytjenda og væntanlega að ein-
hverju leyti innlendra framleiðenda.
Forstjóri Baugs segir m.a.: „Ég
held að hjá hverri þjóð ríki ákveðinn
vilji til að kaupa innlendar vörur. En
það sem við höfum verið að gagnrýna
sérstaklega í landbúnaðinum er sá
gríðarlega stóri tékki sem fjölskyld-
urnar þurfa að borga í hærra vöru-
verði, samtals upp á 6,2 milljarða
króna til þess eins að halda uppi
þessu kerfi. Ég held að menn átti sig
ekki alltaf á þessu,“ segir Jón Ásgeir.
Til viðbótar við þetta komi svo beinn
stuðningur til landbúnaðarins, sem
einnig sé greiddur af almenningi.
Forstjóri Baugs segist vera
hlynntur stigminnkandi verndartoll-
um en ekki ofurtollum á landbúnað-
arvörum. „Ég er hlynntur því að
landbúnaðurinn fái tækifæri til að
taka til hjá sér. Ofurtollarnir gera
engum greiða. Lykilatriðið er að það
mun enginn leita hagræðingar nema
hann eigi í samkeppni.“
Guðni Ágústsson landbúnaðarráð-
herra svarar þessari gagnrýni fullum
hálsi í samtali við Morgunblaðið í gær
og telur það barnaskap að verndar-
tollar eða verðtollar séu séríslenskt
fyrirbrigði. Telur ráðherra að sökina
sé ekki síður að finna hjá versluninni:
„Við sjáum að sú vara sem þeir eru að
flytja hér inn á heimsmarkaðsverði
margfaldast hér í höndunum á ís-
lensku versluninni. Ef ég skoða
álagninguna hér þá er enginn vafi á
því að þessi keðja þeirra leggur á 40-
80%. Kartöflubóndinn selur sínar
kartöflur á 30-40 krónur en það er
verið að selja kartöflurnar út á 150
krónur. Þannig má áfram telja.“
Telur landbúnaðarráðherra brýnt
að ljúka þeirri úttekt sem ríkisstjórn-
in er að láta gera á því hvernig mat-
vælaverðið verður til.
Ganga verður út frá því sem vísu að
mikil áherzla verði lögð á að sú úttekt
leiði hið rétta í ljós. Það ætti að vera
með brýnustu verkefnum íslenskra
stjórnvalda að knýja verðlag á mat-
vælum niður, þannig að það verði
sambærilegt við það sem gengur og
gerist í Bandaríkjunum og Evrópu.
Við eigum ekki að sætta okkur við þá
skýringu að ísland sé harðbýlt land
og einangrað. Þvert á móti ætti sú
staðreynd að hvetja okkur til þess að
búa hér í haginn fyrir fólk eins og
framast er kostur.
Fyrirtæki á borð við Baug, er hefur
gífurlega sterka markaðshlutdeild á
matvörumarkaðnum, verður að svara
gagnrýni á borð við þá sem landbún-
aðarráðherra setur fram. Sú sam-
þjöppun er átt hefur sér stað í mat-
vöruverslun getur leitt til aukinnar
fákeppni, því líkt og forstjóri Baugs
segir sjálfur í Morgunblaðinu á
sunnudag í umfjöllun um landbúnað-
inn leitar enginn hagræðingar nema
hann eigi í samkeppni.
íslensk stjórnvöld verða jafnframt
að svara því hvort rétt sé að verndar-
tollar þýði að matvöruverð í landinu
sé 6,2 milljörðum hærra en það þyrfti
að vera. Það þýðir ekki að skýla sér á
bak við að verndartolla sé alls staðar
að finna. Síst af öllu ættu stjórnmála-
menn að skýla sér bak við landbúnað-
arstefnu Evrópusambandsins sem er
þekkt fyrir flest annað en skynsemi.
Vissulega er það rétt hjá landbún-
aðarráðherra að margt hefur breytzt.
Það hefur verið opnað fyrir innflutn-
ing á ýmsum sviðum og nú er ekki
óalgengt að sjá erlent kjöt og osta í
verslunum. Sá innflutningur er hins
vegar allur háður gamaldags kvóta-
kerfi og kostar yfirleitt mun meira en
innlend framleiðsla vegna ofurtolla.
Forstjóri Baugs bendir á að sam-
kvæmt Gallup-könnun myndi mikill
meirihluti Islendinga fremur kaupa
innlent lambalæri, þótt erlent lamba-
læri stæði til boða á lægra verði. Ör-
ugglega er þetta rétt og eflaust á
þetta við um mun fleiri matvæli.
Neytendur eiga hins vegar rétt á því
að fá að taka þessa ákvörðun sjálfir.
VIÐSKIPTAHÁSKÓLIN N
Á BIFRÖST
SAMVINNUSKÓLINN á sér um
margt merka sögu. Upphaf skól-
ans má rekja til ársins 1912 er Sig-
urður Jónsson á Yztafelli, síðar ráð-
herra, fór um landið í fyrirlestraferð
og hélt námskeið mjög víða. Alls nutu
tæplega 5 þúsund manns leiðbeining-
ar hans en upp úr þessu var Sam-
vinnuskólinn stofnaður og varð Jónas
Jónsson frá Hriflu fyrsti skólastjóri
skólans sem hóf störf 3. desember
1918. Þessi skólastofnun þróaðist svo
á nokkrum áratugum upp í það að
verða Samvinnuháskólinn.
Nú eru mikil tímamót í sögu þess-
arar ágætu menntastofnunar. Sam-
vinnuháskólinn hefur fengið nýtt
nafn, Viðskiptaháskólinn á Bifröst,
og þar með eru tengslin að þessu
leyti rofin við fortíðina.
Hinn nýi viðskiptaháskóli byggist
á traustum grunni. Menntamálaráðu-
neytið lét gera sérstaka úttekt á skól-
um með nám í viðskipta- og rekstrar-
hagfræði á háskólastigi vorið 1997.
Þar fékk Samvinnuháskólinn mjög
góða einkunn og sagði í skýrslunni að
hann þætti hafa unnið markvisst að
kennslufræðilegri uppbyggingu
námsins. Með þetta veganesti virðist
björt framtíð blasa við Viðskiptahá-
skólanum á Bifröst.
INGA Lára Baldvinsdóttir er
deildarstjóri myndadeildar
Þjóðminjasafns íslands. Að
hennar sögn hefur safnið
varðveitt tæpar tvær milljónir
mynda en markviss söfnun hófst
er Matthías Þórðarson, sem þá
var þjóðminjavörður, stofnaði
Mannamyndasafnið árið 1908.1
safninu er að finna flestallar
frumgerðir Ijósmynda. Inga Lára
segir að um 40 mannamyndir hafi
verið skráðar í safnið árið 1908 en
myndirnar voru ekki eingöngu
Ijósmyndir. Einnig voru i safninu
olíumálverk, teikningar og stein-
prent. Á meðal þessara mynda
voru til dæmis málverk af Hóla-
biskupum og myndir eftir frum-
kvöðla í mannamyndagerð hér-
lendis, Sæmund Hólm og mál-
arann Sigurð Guðmundsson.
Nokkrum árum siðar stofnaði
Matthías svo annað myndasafn,
Ljós- og prentmyndasafnið en þar
eru skráðar og geymdar atburða-
og staðamyndir.
Safn Sigfúsar Eymundssonar
keypt á 60 krónur
„Um 1915 keypti Þjóðminja-
safnið Ijósmyndasafn Sigfúsar
Eymundssonar," segir Inga Lára.
„Sigfús er einn þekktasti ljós-
myndari landsins og tók fjöldann
allan af myndum en hann var
fyrstur íslenskra ljósmyndara sem
lifði af Ijósmyndun," heldur hún
áfram. Sigfús rak ljósmyndastofu
í tæpa hálfa öld eða frá 1866-1909
og lærðu þar margir menn iðnina.
Safn Sigfúsar var keypt árið
1915 á 60 krónur og eru í því um
14-15 þúsund ljósmyndaplötur,
margar þeirra tvískiptar með
tvær mismunandi myndir á sömu
plötunni. Síðan þá hefur jafnt og
þétt bæst í myndasafn Þjóð-
minjasafnsins og er enn verið að
vinna að skráningu myndanna,
þeim komið fyrir í umslögum úr
sýrufríum pappír eða plasti og
eru frumritin geymd í sérstökum
eldvarnarskápum.
Fjölþætt notagildi
En hver er tilgangur ljós-
myndasafns? „Tilgangur slíks
safns er auðvitað margþættur,"
segir Inga Lára. „Ljósmyndir eru
í eðli sínu svo margþætt menning-
arlegrf; fyrirbæri og margar þeirra
hafa einnig listrænt gildi. Ætt-
fræði hefur alltaf skipað stóran
sess á meðal íslendinga og
mannamyndir gegna þar mikil-
væg^u hlutverki. Einnig eru ljós-
myndir mikilvægar heimildir sem
gefa til kynna hvernig fólk klædd-
ist, hvernig það bjó og hafa þann-
ig sögulegt og þjóðfræðilegt
gildi,“ segir Inga Lára.
Að söjjn Ingfu Láru á Þjóðmiiya-
safnið heildstæðasta og elsta ljós-
myndasafn landsins og gegnir
mannamyndasafnið þar veiga-
miklu hlutverki en þar er að finna
myndir af Islendinguin frá öllum
landshornum. „Minjagripasafnið á
Akureyri er líka með gott safn,“
segir Inga Láraen það rekur
Hörður Geirsson. „En það er frek-
ar staðbundið safn og safn Þjóð-
minjasafnsins er miklu víðtæk-
ara.“
Inga Lára segir fjölmarga mis-
munandi aðila nýta sér safnið.
„Það eru kvikmyndagerðarmenn
sem nota myndir í gerð heimilda-
mynda. Einnig eru ýmsar myndir
skoðaðar áður en búninga- og
leikmyndagerð fer fram við upp-
tökur á leiknum myndum. Bóka-
útgefendur nota safnið mikið og
svo fáum við mikið af einstakling-
um sem eru að leita að ættingjum
slnum eða gömlum húsum. Það er
líka algengt að arkítektar komi
og fái hjá okkur myndir þegar
verið er að gera upp eldri hús.“
Ljósmyndasafn Reykja-
víkur stofnað
Ljósmyndasafn Reykjavikur er
annað stórt Ijósmyndasafn og
safninu stýrir Maria Karen Sig-
urðardóttir en hún er eini íslenski
forvörðurinn með sérmenntun í
forvörslu ljósmynda. Verið er að
flytja safnið í nýtt húsnæði, Gróf-
arhúsið að Tryggvagötu 15, við
hliðina á Listasafni Reykjavíkur i'
Hafnarhúsinu. „Safnið var stofnað
af nokkrum Ijósmyndurum árið
1981 sem einkafyrirtæki en
Frosin
augnablik
tímans
/ /
A Islandi eru starfrækt vegleg
ljósmyndasöfn sem innihalda milljónir
ljósmynda. Gunnlaugur Árnason
heimsótti stærstu söfnin, ræddi við
safnverði og fræddist um sérstöðu
hvers safns; hver tilgangur ljósmynda-
safna er og hvers vegna nauðsynlegt er
að varðveita ljósmyndir.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur/Ljósmyndari óþekktur
Myndin er af Sigvalda Hjálmarssyni, blaðamanni og síðar ritstjóra Alþýðublaðsins. Mynd-
in er úr myndasafni Alþýðublaðsins og er tekin á sjötta áratugnum.
Morgunblaðið/Ól.K.M.
Kjarval situr í leigubíl frá BSR á Þingvöllum og teiknar.
Reykjavíkurborg tók við rekstrin-
um árið 1987,“ segir Maria Karen
og hefur safnið stækkað jafnt og
þétt síðan.
En hvernig verða Ijósmynda-
söfn til og hvaðan koma myndirn-
ar? „Það er allur gangur á því.
Stundum fáum við gefins stór söfn
þegar ljósmyndastofur hætta.
Einnig koma einstaklingar inn
með minni söfn og gefa okkur en
það eru oft aðstandendur ljós-
myndara sem vilja varðveita ljós-
myndir viðkomandi og hafa því
samband við okkur. Oft fréttum
við líka af söfnum og höfum sam-
band að fyrra bragði."
Spegilmynd fortíðar
og samtímans
„Ljósmyndin er hluti af menn-
ingararfi okkar,“ segir María
Karen um varðveislu ljósmynda.
„Þjóð verður ekki þjóð án þess að
varðveita menningu sína. Það
skemmtilegasta við Ijósmyndina
er það að hún segir okkur svo
margt. Hún er bæði merkileg út
frá sögulegu og listfræðilegu
sjónarhorni. Hún upplýsir okkur
um hvað er að gerast á hveijum
tíma. Þá er hún líka hluti af iðn-
og tæknisögu okkar,“ segir María
Karen sem lýsir ljósmyndinni sem
spegilmynd fortíðarinnar og jafn-
framt samtímans.
Að sögn Maríu Karenar eru
ljósmyndir fyrst og fremst flokk-
aðar eftir ljósmyndurum en söfnin
geta verið mjög blönduð og er þar
að finna allt milli himins og jarð-
ar; mannlífsmyndir, náttúru- og
landslagsmyndir, heimildamynd-
ir, bæjarmyndir og mannamyndir
sem hafa sögulegt gildi. „Ljós-
myndasafn Reykjavíkur á um eina
og hálfa milljón rnynda," segir
hún og bætir við að það sé breiður
hópur sem notar safnið líkt og
myndasafn Þjóðminjasafnsins. Að
sögn Maríu verður Ljósmynda-
safn Reykjavíkur mun sýnilegra
út á við eftir að það flytur f nýtt
húsnæði. „I Grófarhúsinu höfum
við aðgang að sýningarsal og ætl-
um við að vera reglulega með
ljósmyndasýningar þar,“ segir
María.
Upplýsingakerfið Sarpur
Sarpur nefnist alhliða tölvu-
skráningarkerfi sem unnið hefur
verið að á vegum Þjóðminjasafns
Islands. Ætlunin er að bjóða öðr-
um miiya- og myndasöfnum,
stofnunum og fyrirtækjum að-
gang að Sarpi og vinna þannig
markvisst að skráningu minja-
gripa og ljósmynda á landsvi'su.
Hafa nú þegar nokkur þeirra
fengið aðgang að kerfinu, þar á
meðal Ljósmyndasafn Reykjavík-
ur. Sarpur verður þannig gagna-
grunnur sem auðveldar alla
gagnasöfnun, bætir möguleika til
rannsókna og uppsetningar

íslenska myndasafnið/ Mats Wibe Lund
Öxnadalsheiði
Pétur Brynjólfsson/Þjóðminjasafn íslands
Sjúklingar á berklahælinu á Vífilsstöðum 1910-11.
arleiðangra og samvinnuverkefni
í kortagerð.
76 metra langar filmur
Þorvaldur segir búnað til töku
á loftmyndum dýrari en gengur
og gerist í Ijósmyndun en sérstak-
ur myndbúnaður er festur við
botn sérútbúinna flugvéla og get-
ur flughæð við loftmyndatöku
verið allt frá 500m-10km eftir
þörfum hvers og eins. „Filmurnar
sem notaðar eru við loftmynda-
gerð eru 24 cm breiðar og 76 m
langar eða eins og frá Hallgríms-
kirkjutumi og niður á stétt,“ seg-
ir Þorvaldur.
Landmælingar hafa frá 1950
tekið myndir árlega vegna korta-
gerðar. Annað fyrtæki sinnir nú
einnig loftmyndatöku en það heit-
ir Loftmyndir ehf. Með komu þess
fyrirtækis inn á markaðinn hafa
Landmælingar breytt örlítið um
stefnu en frá ársbyrjun hefur öll
þjónusta Landmælinga verið boð-
in út.
„Safn Landmælinga hefur gríð-
arlegt gildi fyrir samfélagið i'
heild," segir Þorvaldur. „Vegna
þess er hægt að bera saman
hvernig landið breytist frá ári til
árs, hvar nýir byggðakjamar
myndast. Einnig er hægt að bera
saman breytingar á náttúrufari,
hopun jökla, uppblæstri og land-
broti,“ bætir hann við en safnið
nota fjölmargir aðilar fyrir utan
kortagerðarmenn. Að sögn Þor-
valds eru stærstu verkefnin unnin
fyrir ríkisstofnanir og sveitar-
félög en einnig notfæra margir
margs konar sýninga.
Einnig eykst aðgengi
að þjóðararfinum til
muna þar sem flestar
menntastofnanir
landsins munu geta
sótt upplýsingar í
grunninn.
Loftmyndasafn
Landmælinga
íslands
Loftmyndasafn
Landmælinga Islands
er eitt merkasta
myndasafn landsins. í
safninu eru um
140.000 loftmyndir,
þær elstu frá 1937. Að
sögn Þorvalds Braga-
sonar, forstöðumanns
upplýsinga- og mark-
aðsmála hjá Landmæl-
ingum fslands, sem
hefur yfirumsjón með
myndasafninu, hafa
loftmyndir verið tekn-
ar nokkrum sinnum af flestum
landshlutum og hefur landið f
heild verið myndað úr lofti að
minnsta kosti þrisvar sinnum.
Þorvaldur segir myndasafnið hafa
gríðarlega mikið heimildagildi af
því að hægt er að bera saman
breytingar hvar sem er á landinu
með myndum frá mismunandi
tímum.
„Það voru Danir sem tóku
fyrstu loftmyndirnar af fslandi til
kortagerðar árin 1937-1938 en
fram til 1950 voru teknar loft-
myndir hér á vegum Breta, Þjóð-
verja og Bandaríkjarnanna,“ segir
Þorvaldur en Landmælingar hafa
tekið loftmyndir árlega af landinu
frá og með 1950auk þess sem er-
lendir aðilar hafa tekið slfkar
myndir í tengslum við rannsókn-
Loftmynd/Landmælingar Íslands
Mynd af Surtsey tekin árið 1972,
Nicoline Weywadt/Þjóðminjasafn Islands
Eskifjörður um 1882.
einstaklingar sér safnið. Helstu
notkunarsviðin eru kortagerð,
byggðaskipulag, landmerkingar,
landsala og landskipti. Auk þess
er safnið notað mikið við örnefna-
söfnun, við landfræði- og jarð-
fræðirannsóknir og í ferðamálum
sem og skipulagningu sumar-
byggða.
Einkasöfn og einstakir
ljósmyndarar
Fjölmörg stór einkasöfn eru
einnig til á landinu. Bæði Morgun-
blaðið og DV búa yfir stóru safni
sem og einstakir ljósmyndarar.
Nýlega var íslenska myndasafnið
stofnað en stærstur hluti þess er _
ljósmyndasafn Mats Wibe Lund. í
safninu eru einnig fjölmörg önnur
söfn þekktra og óþekktra tjós-
myndara, gömul og ný.
íslenska myndasafnið er rekið í
samvinnu við Genealogia Is-
landorum og er forstöðumaður
þess Christopher Lund. Að sögn
Christophers stendur til að gera
fólki kleift að skoða safnið á Net-
inu en myndimar verða líka til
sölu fyrir þá sem vilja kaupa.
„Genelogia Islandorum er mjög
margbreytilegt fyrirtæki," segir
Christopher en rætur fyrirtækis-
ins liggja í ættfræði- og bókaút-
gáfu. „Við höfum unnið að því að
koma öllum þessum ljósmyndum á
stafrænt form og gera þannig all- '
an aðgang að myndefiiinu auð-
veldari." Christopher segir ljós-
myndir safnsins fjölbreytilegar,
allt frá mannamyndum til at-
vinnu- og þjóðlífsmynda, myndum
af náttúru og landslagi. „Mats tók
mikið af myndum af sveitabæjum
og öllum þéttbýlisstöðum lands-
ins. Hingað sækir fólk til okkar í
leit að slíku myndefni. Til stendur
að gera fólki auðveldara fyrir og
vera með allar þessar myndir á
Netinu en við erum að hanna vef-
síðu sem maður getur rennt yfir
íslandskort með bendli og valið
þar stað á landinu, skoðað lands-
lagsmyndir, bæi forfeðranna
ásamt mannamyndum og fleiru
sem tilheyrir svæðinu," segir
Christopher en hann segir fyrir-
tækið hafa áhuga á því að vinna
með Þjóðminjasafninu og tengjast
Sarpi. „Ég tel þó ólfklegt að við
gerum Sarp að okkar aðal flokk-
unarkerfi. Okkar sérstaða verður
aðgengilegur gagnagrunnur á
Netinu sem er opinn almenningi.
Við höfum fjárfest í góðum og
dýrum tækjum og viljum nýta þau
sem best. Netið er einn stór búð-
argluggi og okkar fi-amtíð liggur
þar.“
„Ljósmyndari þjóðarinnar“
„Ólafur K. Magnússon var oft
nefndur ljósmyndari þjóðarinn-
ar,“ segir Einar Falur Ingólfsson
myndstjóri Morgunblaðsins en
Einar Falur hefur fengið það
verkefni að flokka, varðveita og
skrá safti Ólafs. Safnið saman-
stendur af 180 þúsund inyndum á
filmum og svo eru enn fleiri sem
eingöngu eru í prentformi. Að
sögn Einars er safnið mjög merki-
legt. „ Ólafur var fyrsti sérmennt-
aði blaðaljósmyndariiin á íslandi
og sá fyrsti sem gerði blaðaljós-
myndun að ævistarfi,“ segir Einar
Falur en Ólafur lagði stund á ljós- '
myndun í New York og Holly-
wood og eftir að hann fluttist
heim var hann fljótlega ráðinn
sem Ijósmyndari Morgunblaðsins
en í þá tíð var ritstjórnin fámenn
og hann oft eini ljósmyndarinn.
„Safn Ólafs er mjög mikilvægt.
Ferill hans sem ljósmyndara
spannar rétt tæpa hálfa öld og
meðan hann varði skrásetti hann
sögu þjóðarinnar á filmur sem
skipta þúsundum. Safn hans er
því einstakt hvað stjómmála- og
þjóðlífssögu og sögu Reykjavikur -
varðar," segir Einar Falur en Ijós-
myndir Ólafs eru lfka mikilvægar
heimildir um lista- og flugsögu
þjóðarinnar en þetta vom hans
helstu áhugamál. „Þetta er ein-
stakt safn sem okkur ber að varð-
veita,“ segir Einar Falur í lokin
en Morgunblaðið mun geyma
safnið.