Morgunblaðið - 03.09.2000, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 2000 33
fltasnnHiifeifr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HEIMSÓKN FORSETA
ÞÝZKA ÞINGSINS
UM ÞESSA helgi er Wolfgang
Thierse, forseti þýzka Sam-
bandsþingsins, í opinberri
heimsókn hér á Islandi. Með þessari
ferð er hann að endurgjalda heim-
sókn Halldórs Blöndals, forseta Al-
þingis, til Þýzkalands fyrr á þessu
ári.
Koma Wolfgang Thierse hingað til
lands er enn eitt dæmi um það sér-
staka samband, sem tekizt hefur á
milli Islands og Þýzkalands á undan-
förnum árum og endurspeglast m.a. í
því, að Schröder, kanslari Þýzka-
lands, mun koma hér í stutta heim-
sókn næstu daga.
Samvinna á öðrum sviðum, svo
sem í menningarmálum, er orðin
mjög nykil og viðskipti á milli Islands
og Þýzkalands hafa alltaf verið mikil.
Athyglisvert er hve lífleg útgáfa er í
Þýzkalandi á íslenzkum skáldverk-
um í þýzkri þýðingu og er ástæða til
að gefa gaum því mikla starfi, sem
einstakir þýzkir þýðendur og bóka-
útgefendur hafa lagt af mörkum í því
skyni að koma íslenzkum bókmennt-
um á framfæri við þýzka lesendur.
Þá eru íslenzkir tónlistarmenn
mikið á ferð í Þýzkalandi eins og allir
vita.
Við Islendingar eigum að leggja
mikla rækt við tengsl okkar við
Þýzkaland. Þjóðverjar eru miklir
vinir okkar og þeir styðja okkur af
einlægni, þegar við þurfum á því að
halda vegna margvíslegra hagsmuna
í samskiptum við Evrópusambandið.
Þá er fyrirsjáanlegt að breytingar
verða á næstu árum í öryggismálum
Evrópu og þar höfum við einnig
hagsmuna að gæta.
Af þessum ástæðum öllum er okk-
ur Islendingum mikill sómi sýndur
með heimsókn forseta þýzka Sam-
bandsþingsins.
HÁLENDIÐ ER AUÐLIND
HÁLENDI íslands er auðlind.
Uppi eru mörg álitamál um það
hvernig við eigum að umgangast þá
auðlind. Sumir áfangastaðir ferða-
manna á hálendinu eru að verða of
fjölsóttir. Þeir láta á sjá. Hvernig á
að bregðast við því?
Hversu langt á að ganga í fram-
kvæmdum á hálendinu? Margir eru
þeirrar skoðunar, að það eigi að tak-
marka þær eins og kostur er. Hluti
af aðdráttarafli hálendisins er, að
það er ekki auðvelt að ferðast um
það. Hvers vegna ætti það að vera
auðvelt?
Af þessum sökum er ferð Sivjar
Friðleifsdóttur, umhverfisráðherra,
um hálendið fyrir nokkrum dögum
mikilvæg. Hún stuðlar að því að
beina athygli að málefnum hálendis-
ins og þeim viðfangsefnum, sem þar
þarf að fjalla um.
ÞARFT VERK
HÖRÐUR Geirsson, safnvörð-
ur á Minjasafninu á Akur-
eyri, hefur unnið þarft verk með
þeirri forgöngu, sem hann hefur
haft um að bjarga líkamsleifum
flugmanna, sem fórust í flugslysi í
óbyggðum á stríðsárunum og ekki
hefur verið sinnt um fyrr en nú.
Raunar er óskiljanlegt, að þetta
skuli ekki hafa verið gert fyrr.
Minningu þessara manna ber sú
virðing, sem nú hefur verið sýnd.
Fyrir það á Hörður Geirsson
miklar þakkir skildar.
Ritstjórnargreinar Morgunblaðsins
3. sept 1980: „Er ríkisstjórn
Geirs Hallgrímssonar,
„kaupránsstjórnin" svokölluð
af ofstækisfullum verkalýðs-
rekendum og pólitískum
handbendum, fór frá í byrjun
september 1978, var þessi
kaupmáttur kominn í 118,8
og hefur ekki orðið hærri síð-
an, þrátt fyrir það „að kosn-
ingar eru kjarabarátta“ og
að „samningar" hafa væntan-
lega „verið settir í gildi“.
Kaupmáttur kauptaxta
verkamanns var hinsvegar
kominn niður í 103,8 í apríl-
mánuði sl. Hann fór niður
fyrir 100, eða kaupmátt árs-
ins 1971, í maímánuði sl. Eft-
ir kauphækkun í júní fór
hann upp í um 108 sem þó er
allnokkru undir þeim kaup-
mætti sem var í endaðan feril
ríkisstjórnar Geirs Hall-
grímssonar á haustdögum
1978, sem Þjóðviljinn kallaði
„kaupránsstjóm". Þetta orð,
„kaupránsstjóm", fyrirfinnst
nú ekki á síðum Þjóðviljans
eða annarra vinstrimálgagna.
Ekki heldur slagorðið „kosn-
ingar em kjarabarátta". Og
krafan „samningar í gildi“ er
í dag kapitalísk villutrú.“
3. sept 1970: „Miklar fram-
kvæmdir em nú í undirbún-
ingi í virkjunarmálum. Með
Búrfellsvirkjun var brotið
blað og komið upp stórvirkj-
un á íslenzkan mælikvarða.
Þetta var einungis unnt
vegna þess, að hagkvæmir
samningar náðust um bygg-
ingu álversins í Straumsvík
pg raforkusölu til þess.
í viðtali, sem Mbl. birti í gær
við Jóhann Hafstein, for-
sætisráðherra, kom fram, að
í vetur verða lögð fyrir Al-
þingi fmmvörp um tvær
stórar virkjanir í Sigöldu og
Hrauneyjarfossi en samtals
verða þessar virkjanir 300
MW að stærð en fullbúin
verður Búrfellsvirkjun svo
sem kunnugt er 210 MW.
Enn fremur verða lögð fyrir
Alþingi frv. um tvær smærri
virkjanir í Lagarfossi á Aust-
urlandi og Svartá í Skaga-
firði en í báðum þessum
byggðarlögum er mikill
áhugi á þeim virkjunar-
framkvæmdum.“
Hættaað
vinnafréttir
hálf ijögnr
REYKJAVIKURBRÉF
Aneðanjarðarbrautarstöðinni
Akasuka Mitsuke í Tókýó
hafa lestimar vart við
mannfjöldanum, sem er á
leið til vinnu. Klukkan er um
átta að morgni. Um leið og
ein lest heldur frá brautar-
pallinum kemur sú næsta,
en samt er eins og lestarkerfið hafi ekki við körlum
í jakkafiötum og konum í drögtum, sem streyma inn
og út. A sumum brautarstöðvum í Tókýó starfa
sérstakir troðarar þegar örtröðin er sem mest og
þrýsta á farþega til að dymar á lestarvögnunum
lokist Það em engir slíkir menn á þessari brautar-
stöð, en engu að síður er vel troðið í vagnana og
einn farþeginn hefur skorðast heldur óheppilega
þannig að kinnin á honum flest út á rúðu þegar lest-
in tekur af stað.
Það er farið að rökkva í Kýótó, gömlu höfuðborg-
inni. Skemmtihverfið neftiist Gíon, en öndvert við
slík hverfi í Tókýó, sem breytast í iðandi ljósahaf er
dimma tekur, hefur þetta gleðihverfi á sér mun ró-
legri blæ. Þegar gengið er eftir Pontosjo-götu er
eins og horfið sé aftur í tíma. Hefðbundnir japansk-
ir veitingastaðir em við hvert fótmál í þröngri göt-
unni og maður veit að yíða bak við luktar dyr bíða
geisur eftir gestum. Útlendingar fá þar yfirleitt
ekki inni, en Japanar voga sér reyndar ekki heldur
inn á slíka staði nema þeir hafi meðmæli. I þetta
sinn er heppnin þó með ferðalangnum því að
skyndilega birtast þrjár skrautbúnar konur, hvítar
eins og kalk í framan og vaiimar eldrauðar, með
prjóna og skraut í hári, í háum tréskóm og klæddar
skrautlegum sloppum í skæram litum með púða á
bakinu og breiðan mittislinda. Þær skrafa og hlæja
og em horfnar nánast jafnfljótt og þær birtust.
Innfæddir sjá sennilega um leið hvort þarna era á
ferð geisur, eða mækur, en svo nefnast konur, sem
era að læra til geisu, en í þessu tilviki er gests aug-
að ekki svo glöggt.
Þessar tvær glefsur gefa innsýn í það hvemig er
að koma til Japan, þar sem oft virðist eins og takist
á tveir tímar, sá gamli og sá nýi. Það þarf ekki að
koma á óvart að sjá sloppklæddan súmóglímu-
kappa kjaga við hliðina á völtum ungmeyjum
klæddum samkvæmt nýjustu tísku í skóm með 15
sentimetra háum hælum. Það er engin spuming að
japanskt þjóðfélag hefur á sér vestrænt yfirbragð,
en stundum er ekki frá því að fleira sé ólíkt en líkt
með Japan og Vesturlöndum. Það fyrsta, sem blas-
ir við, er áherslan á hópinn umfram einstaklinginn.
Að þessu hafa vestrænir íþróttamenn komist, sem
reynt hafa fyrir sér í hópíþróttum í Japan. Fjöldinn
allur af sögum er til um bandaríska hafnaboltaleik-
ara, sem fengið hafa samning í Japan og fengu
kaldar kveðjur þegar þeir lögðu sig hvað harðast
fram. Umfram allt má ekki niðurlægja andstæð-
inginn og þykir ókurteisi að bursta hann, nóg að
vinna.
Á ýmsum sviðum þjóð-
félagsins gilda ósveigjan-
leg lögmál og blaðaheim-
urinn þar ekki undan-
skilinn. Stærri dagblöð í
Japan koma út nokkrum
sinnum á dag. Milli þeirra ríkir samkomulag um
að hætta að vinna fréttir í síðdegisútgáfurnar
klukkan hálffjögur. Það er auðvelt að fylgjast
með því hvort þetta er haldið. Ef í blaðinu er
greint frá einhverju, sem gerðist eftir þann tíma
er augljóst að samkomulagið hefur verið brotið.
Þegar stórir viðburðir verða, sem ljóst er að blöð-
in munu missa af nema undantekning sé gerð frá
samkomulaginu, halda blöðin samráðsfund. Ef
ekki næst samkomulag greinir ekkert blað frá at-
burðinum.
Um síðustu áramót reyndi á samkomulag blað-
anna. Nokkra daga á ári koma ekki út blöð í Jap-
an og er nýársdagur þar á meðal. Nú brá hins
vegar svo við að ekki var vitað hvort ringulreið
gripi um sig vegna tölvuvanda er árið 2000 gengi
í garð. Sumir blaðaútgefendur hölluðust að því að
gefa yrði út blað á nýársdag því að greina yrði frá
því ef tölvukerfi heimsins hryndu með nýju ár-
tali. Ekki féllust allir á að þetta væri næg ástæða
til að bregða af venjunni og kom því ekkert blað
út. Það þætti saga til næsta bæjar ef New York
Times og Washington Post hefðu sams konar
samráð og Asahi Shimbun og Yomiyuri Shimbun.
Þó ríkir samkeppni milli blaðanna í fréttaöfl-
un. Blaðamaður á Asahi Shimbun segir að ‘olað-
inu hafi tekist að marka sér sérstöðu með því að
fara ofan í saumana á spillingarmálum í borgum
og sveitum. Hann viðurkennir að blaðamanna-
fundir með stjómmála- og embættismönnum fari
nánast fram eftir handriti og það sé hending að
þar komi eitthvað nýtt fram. Oft og tíðum komi
spurningamar meira að segja frá stjórnmála-
mönnum eða embættismönnum, sem halda fund-
ina. Síðan bætir hann við að það sé fráleitt að
Japan og
kalda stríðið
Endurmat á
hlut Hirohitos
keisara
Laugardagur 2. september
spyrja erfiðu spurninganna þegar allir keppi-
nautarnir heyri, betra sé að sitja einn að frétt-
inni. Því hafi japanskir blaðamenn ávallt sérað-
gang að heimildarmönnum handan leiksviðsins.
Þótt hefðir setji sterk-
an svip á japanskt þjóðfé-
lag er ákveðin upplausn
farin að grípa um sig eft-
ir tíu ára samfellda efnahagslægð. Japanar upp-
lifðu samfellda uppgangstíma í rúm fjöratíu ár
eftir heimsstyrjöldina síðari. Líkt og um Þjóð-
verja mátti segja um Japana að þeir hefðu tapað
stríðinu en unnið friðinn. Þó þarf að varast að
einfalda um of. Þegar stríðinu lauk og hernámslið
Bandaríkjanna með Douglas MacArthur í broddi
fylkingar kom til Japans settu Bandaríkjamenn
sér það markmið að efla lýðræði og koma á sem
mestri tekjudreifingu og sem dreifðastri eign á
framleiðslutækjum og þátttöku í verslun. Ýmsir
atburðir in-ðu til þess að áherslurnar breyttust,
ekki síst að 1949 í Kína náði Maó Tse Tung Pek-
ing á sitt vald og ári síðar hófst Kóreustríðið. Nú
var dagskipunin að framfylgja hinni svokölluðu
innilokunarstefnu. Hætt var að hreinsa þjóðern-
issinna á hægri vængnum út úr stjórnkerfinu og
brátt voru iðjuhöldamir, sem höfðu drottnað fyr-
ir stríð, sestir í stóla sína á ný og gömlu pólitísku
valdhafarnir teknir við stjórnartaumunum. Sam-
band Bandaríkjanna og Japana hefur aldrei ver-
ið á jafningjagrundvelli á seinni hluta þessarar
aldar. Japanar hafa um flest stutt utanríkis-
stefnu Bandaríkjanna, jafnvel þótt það stríddi
gegn þeirra hagsmunum. George Kennan, höf-
undur innilokunarstefnunnar, skrifaði 1947 í
skjalinu, sem markaði hina breyttu stefnu
Bandaríkjanna gagnvart Japan, að Japan væri
vígi Bandaríkjanna í Kyrrahafinu, eins konar
ósökkvandi flugmóðurskip eins og japanskur
stjórnmálamaður orðaði það og hefur sama líking
verið viðhöfð um Island.
Því hefur verið haldið
fram að með því að snúa
við blaðinu á árunum eft-
ir stríð hafi Bandaríkja-
menn svipt Japana tæki-
færi til að ganga í
gegnum nauðsynlegar umbætur. í staðinn hafi
það kerfi, sem steypti þeim út í stríðið og ómæld-
ar þjáningar, í raun haldið velli og nú séu þeir að
súpa seyðið af því.
Onnur afleiðing þessarar stefnubreytingar var
að Japanar gerðu aldrei upp grimmdarverk sín í
heimsstyrjöldinni. Bandaríkjamenn ákváðu að
Hirohito skyldi sitja áfram sem keisari. Hann var
gerður að leiksoppi hernaðarsinna, sem teknir
voruaflífi.
Fyrir nokkra kom út bók, sem heitir Nauðgun
Nanking (The Rape of Nanking) eftir Iris Chang.
I bókinni er lýst innrás Japana í borgina þar sem
þeir nauðguðu, pyntuðu og myrtu með hrottaleg-
um hætti á nokkrum vikum rúmlega 300 þúsund
manns og er það hrikaleg lesning. Þar er einnig
farið yfir það hvernig Bandaríkjamenn og Jap-
anar reyndu markvisst að draga úr þessum at-
burði eftir stríð. Fjöldamorðanna í Nanking hef-
ur að engu verið getið í skólabókum og
stjórnmálamenn segja sumir blákalt að um kín-
verskan áróður sé að ræða. Fyrr á árinu var
meira að segja haldin afneitunarráðstefna um
Nanking í Japan. Engu að síður er viðurkenning
á þessum atburðum að aukast þar í landi.
Nú í ágúst kom síðan út bók eftir Herbert P.
Bix, sem nefnist Hirohito og tilurð Japans nútím-
ans (Hirohito and the Making of Modern Japan),
þar sem viðteknum hugmyndum um keisarann
gamla er kollvarpað. í bók Bix er Hirohito ekki
leikbrúða hernaðarsinna heldur réð hann gangi
mála. Bix leiðir meira að segja líkum að því að
keisarinn hafi hvatt til þess að ráðist yrði á
Nanking með svo grimmilegum hætti, sem raun
bar vitni, er hann lagði til að betra væri að safna
miklu liði á lykilstað og veita andstæðingnum yf-
irþyrmandi högg í stað dreifðrar, allsheijarsókn-
ar.
Þau grimmdarverk, sem japanski herinn
framdi frá 1931 til 1945, hafa enn áhrif á sam-
skipti Japana við grannríkin. Það skipti kannski
ekki svo miklu máli í kyrrstöðu kalda stríðsins,
en nú þurfa Japanar að feta vandrataðan veg.
Þeir vilja hafa áhrif í kringum sig, en grannarnir
era tortryggnir vegna þess sem á undan er geng-
ið. Er Sovétríkin leystust upp lagði japanska ut-
anríkisþjónustan áherslu á að ná áhrifum með
opnun sendiráða í fyrrverandi Sovétlýðveldum í
Asíu.
Aukin umsvif Kínverja setja aukinn þrýsting á
Japana og ekki dregur hin hraða atburðarás í
samskiptum Suður- og Norður-Kóreu úr óvissu
um þróun mála.
Við Langasjó.
Morgunblaðið/RAX
Milli Japana og Kínverja ríkir gagnkvæm and-
úð. Þetta viðhorf tekur oft á sig kyndugar mynd-
ir. Þannig hafa andófsmenn í Kína oft notað yfir-
skin til að efna til mótmæla, sem kínversk
yfirvöld hafa ekki getað hafnað. Sú var raunin ár-
ið 1985 þegar sú bylgja mótmæla hófst, sem lykt-
aði með blóðbaðinu á Torgi hins himneska friðar.
Þá var mótmælt undir merkjum andjapanskrar
afstöðu og kínverskir ráðamenn töldu ekki
skynsamlegt pólitískt að leysa upp slík mótmæli.
í Japan má draga sínar ályktanir af því að þau
tungumál, sem kennd era í skólunum, er ekki töl-
uð í grannríkjunum heldur á Vesturlöndum,
einkum enska, þýska og franska. Þegar hópur
embættismanna í héraðinu Sætama, sem liggur
að Tókýó, er spurður hverju þetta sæti fæst ekk-
ert svar. Þeir skilja ekki spurninguna, sjá ekki að
það geti verið ástæða fyrir þá til að kenna skóla-
börnum til dæmis kínversku, og halda áfram að
lýsa því að verið sé að leggja aukna áherslu á
enskukennslu.
I þessari viku hélt Yohei Kono, utanríkisráð-
herra Japans, til Peking þar sem hann ræddi við
Tang Jiaxuan. Japanar hafa mótmælt harðlega
siglingum kínverskra njósnabáta í japanskri
landhelgi og hótað að afgreiða ekki 161 milljónar
dollara (tæpa 13 milljarða króna) lán til Kína.
Kínverjar eru lítt hrifnir af slíkri tengingu, en
þeir hafa hins vegar fengið 23 milljarða dollara
(1.840 milljarða króna) í aðstoð frá Japan frá ár-
inu 1979 og vilja tæplega gera nokkuð, sem gæti
leitt til þess að þar yrði breyting á, allra síst þar
sem í Japan hafa kviknað efasemdir um að sýna
eigi Kínveijum þetta örlæti.
Bæði munu ríkin þurfa að endurskoða stefnu
sína í öryggismálum ef Kóreuríkin sameinast.
Ætlast yrði til þess að Japanar legðu sitt af
mörkum til að greiða fyrir því, en Kínverjar vilja
hins vegar ekki að Japanar verði þar of heima-
kærir. Þá hafa Japanar gripið til ýmissa ráðstaf-
ana í öryggismálum á þeirri forsendu að aldrei
væri að vita upp á hveiju Norður-Kórea tæki, en
ástæðan hefur ekki síður verið sú að þeir hafa
viljað geta varið sig gegn Kínverjum.
Þá horfa Japanar fullir efasemda til sambands
Rússa og Kínveija. Borís Jeltsín, fyrrverandi
forseti Rússlands, reyndi á sínum tíma að efna til
„strategísks samstarfs“ við Kína og Vladimír
Pútín, arftaki hans, hefur reynt að halda þeirri
stefnu til streitu og ræddi þau mál er hann heim-
sótti Kína í sumar. Pútín kemur á morgun,
sunnudag, til Japans. Japanar og Rússar hafa
enn ekki samið um frið eftir heimsstyijöldina síð-
ari og deila meðal annars um hin svokölluðu
norðursvæði eða fjórar eyjar í Kúril-eyjaklasan-
um, sem Pútín gaf í skyn í viðtali við Asahi
Shimbun í dag, laugardag, að yrði ekki leyst í
bráð, þótt hann sæi fyrir sér að undirrita mætti
friðarsamning fyrir lok ársins.
Mitt í þessum hræringum í Asíu era Japanar
að glíma við að koma efnahagslífinu af stað á ný
eftir áratugar lægð. Japönsk fyrirtæki era mörg
í vandræðum og bankar hafa farið halloka. Hið
fræga samband launþeganna við vinnuveitendur
er í hættu í kjölfar þess að Carlos Ghosn, sem
settur var yfir Nissan þegar franski bílafram-
leiðandinn Renault sameinaðist fyrirtækinu,
lýsti yfir því að hann myndi fækka starfsfólki um
21 þúsund á fjóram árum og loka fimm verk-
smiðjum í Japan. Fram að þessu var viðkvæðið í
Japan að launþeginn sýndi fyiirtækinu hollustu
og fyrirtækið bæri hag launþegans fyrir brjósti. í
einu vetfangi brast þessi mynd, en hún var senni-
lega löngu horfin í raun. Hagfræðingar hafa
áhyggjur af því að rofni þetta samband gæti það
leitt til breytts hugarfars á vinnumarkaði og sú
vandvirkni, sem verið hafi aðal japanskra verka-
manna, heyri sögunni til.
Japönsk stjórnvöld hafa reynt að vinna ýmis-
legt til að rétta úr kútnum, en ekkert hefur geng-
ið. Þegar gengið er um götur Tókýó bendir
reyndar ekkert til þess að Japanar eigi í vand-
ræðum og sömu sögu er að segja um borgir á
borð við Kýótó og Hiroshima. Velmegunin er
greiniieg og það er reyndar svo að spamaður ein-
staklinga er meiri en nemur skuldum ríkisins.
Eins og
breiðþota
sem loks
er að fara
af stað
Yoshihiro Nishida, for-
maður stjómlaganefndar
efri deildar japanska
þingsins, sagði er hann
var staddur hér á landi í
vikunni að japanskt efna-
hagslíf væri eins og
breiðþota, sem loks væri
að fara á loft. í fjöratíu ár hefðu Japanar ekki
þekkt annað en stöðugan hagvöxt og sú goðsögn
hefði vaknað að þeim hagvexti myndi aldrei
linna. Annað hefði hins vegar komið í Ijós og það
hefði tekið langan tíma að vinna sig út úr því.
Samskipti Islands og Japans hafa verið að auk-
ast undanfarið og opnun japansks sendiráðs í
Reykjavík í janúar 2001 og íslensks sendiráðs í
Tókýó síðar á næsta ári era til marks um það.
Japan kallar annars vegar fram í hugann
gamla tímann með samúræjum, geisum og kyrr-
látum görðum, sem haldið er við af natni og elju-
semi, en hins vegar Japan nútímans með öllum
sínum tækjum og skilvirkni. „Milli þessara
tveggja heima er eyða,“ segir Nóbelsskáldið
Kenzaburo Oe, „og þar búa Japanar."
Japan kallar annars
vegar fram í hug-
ann gamla túnann
með samúræjum,
geisum og kyrrlát-
um görðum, sem
haldið er við af
natni og eljusemi, en
hins vegar Japan
nútímans með öllum
súium tækjum og
skilvirkni. „Milli
þessara tveggja
heima er eyða,“ seg-
ir Nóbelsskáldið
Kenzaburo Oe, „og
þar búa Japanar.“