Morgunblaðið - 10.10.2000, Blaðsíða 52

52 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Enginn veit hvað átt
hefur fyrr en misst hefur
NOKKUR umræða
hefur átt sér stað að
undanförnu um einka-
væðingu Rfldsútvarps-
ins, annaðhvort að
hluta eða í heilu lagi.
Flest þau skrif bera
þess merki að höfund-
arnir hafa ekki hugsað
_jnálið til enda. Hvað
'gerðist ef Rfldsút-
varpið yrði einkavætt?
Því er í raun mjög ein-
falt að svara. RÚV yrði
selt og nýir eigendur
mundu rugla dag-
skrána og selja áskrift
en afnotagjaldið yrði
aflagt. Er það ekki hið
besta mál, eða hvað?
Einkavæðing þýddi að greiðend-
um mundi fækka tilfmnanlega þann-
ig að afnotagjaldið sem yrði áskrifta-
gjald yrði að hækka í a.m.k. það sem
það er á Stöð 2 eða í um 4.000 krónur
á mánuði. (Er nú 3.895 fyrir Stöð 2.)
Öðruvísi fengjust ekki tekjur til að
^reka stöðina. Líklega yrði einnig að
nýta aðra sjónvarpsrás á höfuðborg-
arsvæðinu fyrir nýja sjónvarpsstöð,
t.d. til að sjónvarpa íþróttaefni, því
þannig mætti ná í nýja áskrifendur.
Ekki er ólíklegt að áskriftargjald þar
yrði svipað og á Sýn eða um 3.000
krónur á mánuði. Þessi stöð næðist
einungis á höfuðborgarsvæðinu.
Það næsta sem gerðist að lokinni
einkavæðingu væri að líklega yrði að
leggja Rás 1 niður enda skilar hún
ekki tekjum til að standa undir
rekstrinum. Síðan mundi dreifikerfíð
^úti á landi smám saman minnka. Það
yrði aldrei forsvaranlegt íyrir einka-
fyrirtæki að reka dreifikerfi í sveit-
um landsins, því þær eru ekki það
fjölmennar að áskrift-
argjöld á sveitabæjum
stæðu undir rekstri
dýrs dreifikerfis.
Eftir stendur að inn-
an fárra ára væri eng-
inn möguleiki á ís-
lensku sjónvarpi í
sveitum landsins nema
þeim sem liggja við
þéttbýliskjarna. Nokk-
ur hluti þjóðarinnar
ætti þá engan mögu-
leika á íslensku sjón-
varpi.
Nú er málum þannig
háttað að 20 til 25
prósent afnotagjalds-
greiðenda á hverjum
tíma eru elli- og örorkulífeyrisþegar,
þeir fá 20 prósenta afslátt og greiða
1.680 krónur á mánuði en ekki 2.100
krónur líkt og aðrir. Nokkur hluti
þessa hóps á í erfiðleikum nú þegar
með að greiða þessar 1.680 krónur á
mánuði. Þetta er hópurinn sem var
að mótmæla á Austurvelli þegar Al-
þingi var sett íyrir stuttu. Næsta víst
er að stór hluti þessa stóra hóps
hefði einfaldlega ekki efni á að greiða
áskriftargjald uppá 4-5.000 krónur á
mánuði.
Nokkuð erfitt er að slá á þetta en
líklega hefðu þannig nokkur þúsund
heimili í landinu ekki aðgang að ís-
lensku sjónvarpi, nema sá hluti sem
nær útsendingum Slqás 1.
Er það vijji þeirra sem vilja einka-
væða Ríkisútvarpið að töluvert stór
hluti þjóðarinnar eigi ekki möguleika
á íslensku sjónvarpi? Er það framtíð-
arsýnin? Rfldsútvarpið er nauðsyn-
legt til þess að tryggja að allir eigi
möguleika á góðu og fjölbreyttu
sjónvarps- og útvarpsefni hvar svo
G. Pétur
Matthiasson
Búnaöarbanki íslands hf.
mánudaginn 16. október
Boðað ertil hluthafafundar Búnaðarbanka íslands hf.
mánudaginn 16. október n.k. kl. 16:00. Efni fundarins er tillaga
um hlutafjáraukningu til að fjármagna stofnun Bunadarbanki
International S.A. í Lúxemborg.
Fundurinn verður haldinn í húsakynnum Búnaðarbankans að
Hafnarstræti 5, 4. hæð, Reykjavík.
Dagskrá:
1. Tillaga um að hlutafé í Búnaðarbanka íslands hf. verði
hækkað um kr. 250.000.000,- með útgáfu nýrra hluta, og
að bankaráð hafi heimild til að ákveða síðar gengi og
framkvæmd aukningar að öðru leyti. Hlutafé bankans
fer því úr kr. 4.100.000.000,- í kr. 4.350.000.000,-.
Ennfremur er lagttil, vegna markmiðs um dreifða eignaraðild,
að hluthafar í bankanum víki frá forkaupsrétti sínum,
samkvæmt 1. mgr. 34. gr. laga nr. 2/1995, til að skrá sig
fyrir hinum nýju hlutum.
2. Önnur mál.
Tillögur frá hluthöfum sem bera á fram á fundinum skulu hafa
borist í hendur stjórnar með skriflegum hætti, eigi síðar en sjö
dögum fyrir hluthafafund.
® BÚNAÐARBANKIÍSLANDS HF
Smiöjuvegi 9 • S. 564 1475
RÚV
Er það vilji þeirra sem
vilja einkavæða Ríkis-
útvarpið, spyr G. Pétur
Matthfasson, að töluvert
stór hluti þjóðarinnar
eigi ekki möguleika á ís-
lensku sjónvarpi?
sem þeir búa - fyrir viðráðanlegt
verð. 1.680-2.100 krónur eru viðráð-
anlegar en 4-5.000 krónur eru það
ekki fyrir alla. Ríkisútvarpinu er
með sömu rökum skylt að höfða til
allrar þjóðarinnar og það verður
ekki gert nema með því að útvarpa
og sjónvarpa fjölbreyttu efni, líka af-
þreyingarefni. Sá hluti þjóðarinnar
sem ekki ætti möguleika á íslensku
sjónvarpi við einkavæðingu RUV
fengi þannig heldur ekki erlent af-
þreyingarefni.
Ríkisútvarp er útvarp þjóðarinnar
og þau tengsl eru sköpuð með af-
notagjaldinu. Ríkisútvarpið verður
að leita til heimilanna í landinu og
innheimta afnotagjaldið. Færi svo,
einsog margir telja að sé lausnin, að
RÚV yrði sett á fjárlög yrði Ríkis-
útvarpið ekki lengur útvarp þjóðar-
innar heldur útvarp þeirra sem ráða
fjárlagagerðinni. Ríkisútvarpinu er
nauðsyn að hafa samskipti við eig-
endur sína - þjóðina í landinu. Þrátt
fyrir óvinsældir afnotagjaldsins hafa
menn ekki fundið aðra betri leið til
að fjármagna útvarp í almannaþágu,
sú umræða hefur um árabil átt sér
stað í flestum þeim 30 til 40 ríkjum í
hinum vestræna heimi sem viðhafa
eins eða svipað fyrirkomulag og Is-
lendingar án þess að menn hafi fund-
ið betri leið en afnotagjöldin. Það
kemur mönnum ef til vill á óvart að
útvarp í almannaþágu, einsog Ríkis-
útvarpið, er reglan í hinum vestræna
heimi. Og á það hefur verið bent að
þar sem Ríkisútvarp er sterkt eru
gæði einkarekinna sjónvarps- og út-
varpsstöða meiri en í þeim löndum
þar sem útvarp í almannaþágu er
ekki eins sterkt. Það kemur ef til vill
einhverjum lika á óvart að undan-
tekning er að afnotagjaldsstöðvar
séu reknar án auglýsinga. Skand-
Geðvernd og
ALÞJÓÐA geðheil-
brigðisdagurinn, 10.
október, er í ár helgað-
ur vinnunni. Vinnan er í
huga okkar flestra mik-
ilvæg fyrir okkur sjálf,
fjölskyldur okkar og
þjóðfélagið. Hún er
stór hluti af sjálfs-
ímyndinni, hver við er-
um og fyrir hvað við
viljum standa. Vinnan
er ekki einvörðungu
uppspretta tekna, held-
ur einnig uppspretta
virðingar, félagsskap-
ar, vina og andlegrar
og líkamlegrar örvun-
ar. Atvinnuleysi getur
þýtt tap á öllu þessu. Afleiðingarnar
geta verið bágborin heilsa, jafnt geð-
heilsa sem önnur heilsa. Þetta undir-
strikar mikilvægi þess að allir fái
starf við hæfi. Frávik frá slíku geta
framkallað veruleg óþægindi.
Samkvæmt rannsóknum í löndum
Evrópubandalagsins eru verkir í
stoðkerfi og streita algengustu
vinnutengdu heilbrigðisvandamálin,
en þessi vandamál valda hvort um sig
um 30% vinnutengdra kvilla. Geð-
vernd á vinnustöðum er þvi einn mik-
ilvægasti þáttur starfsmannaheilsu-
verndar. Hér á eftir verða rakin
nokkur atriði sem huga þarf að þegar
geðvemd á vinnustöðum er skipu-
lögð.
Geðvernd á vinnustöðum
Óskýr markmið eða hlutverk,
samhliða lélegum samskiptum
stjórnenda og annarra starfsmanna,
er mikill spennuvaldur jafnt fyrir al-
menna starfsmenn sem stjómendur.
Þannig getur hegðun og stjómunar-
stíll yfirmanna haft vemleg áhrif á
andlega h'ðan undirmanna. Þessi
staðreynd gerir þá kröfu til yfir-
manna að þeir temji sér góðan
stjórnunarstfl sem er lfldegur til þess
að bæta líðan undirmanna. í þessu
felst að stjómendur þurfa að skil-
greina hlutverk starfsmanna sinna
vel og tryggja að þeir finni ekki fyrir
óöryggi í starfi sínu. Jafnframt þarf
að tryggja að þær kröfur sem vinnan
gerir til fólks stangist ekki á við lífs-
gildi þess og að hlutverk skarist ekki
þannig að til vandræða sé. Þetta á
ekki síst við í litlu þjóðfélagi eins og
okkar þar sem algengt er að hver
starfsmaður gegni mörgum mismun;
andi hlutverkum í vinnu sinni. f
þessu sambandi er rétt
að nefna að ábyrgð á
velferð annarra, eins og
t.d. kennarar, heil-
brigðisstarfsmenn,
stjórnendur og ýmsir
sérfræðingar hafa,
fylgir mikið andlegt
álag og ber því að taka
tilliti til þess í skipu-
lagningu vinnunnar.
Stjórn eigin vinnu
og samskipti
Við skipulagningu
vinnunnar þarf að
hugsa um hver sé eðli-
legur framgangur
starfsmanna miðað við
aldur og fyrri störf. Slík kerfi þurfa
að vera sem gagnsæjust þannig að
starfsmenn geti sjálfir vitað með
Geðheilbrigði
Virk geðvernd á vinnu-
stað, segir Kristinn
Tómasson, er því ein
arðbærasta fjárfesting
sem íslenskt atvinnulíf
getur ráðist í.
vissu um stöðu sína og þurfi ekki að
eyða tíma í óvissu. Þetta skiptir ekki
síst máli í sambandi við ákvörðunar-
töku um málefni er lítur að starfs-
mönnunum sjálfum og þeim verkefn-
um sem þeir fást við. Ef starfs-
maðurinn stjórnar mjög litlu um
eigin mál veldur það honum óöryggi
og óvissu um stöðu sína. Slíkt getur
síðan litað þau tengsl sem hann hefur
á vinnustaðnum við aðra, jafnt
stjómendur, samstarfsmenn og und-
irmenn með tilheyrandi vanlíðan. Ef
illa tekst til getur þetta leitt til ein-
angrunar umfram það sem vinnan í
sjálfu sér krefst og skorts á nauðsyn-
legum trúnaði við annað fólk. Þessi
trúnaður er nauðsynlegur til þess að
létta af mönnum álagi sem felst í erf-
iðum ákvörðunum eða óvæntum
kringumstæðum. Með slíkum trún-
aði er líka betur hægt að greina á
milli ákvarðana sem lúta að vinnu
viðkomandi annars vegar og hins
vegar að persónu starfsmannsins.
Ákvarðanir sem beinast að persónu
Kristinn
Tómasson
inavía og Bretland eru undantekning
en í Þýskalandi, Frakklandi, írlandi
og Ítalíu, svo fá dæmi séu tekin, er
útvarp í almannaþágu rekið fyrir
tekjur af afnotagjöldum og auglýs-
ingum.
Ríkisútvarpið hefur mátt búa við
að afnotagjaldið hefur einungis verið
hækkað um fimm prósent á tæpum
átta árum. Þetta er ekki í nokkrum
takti við verðlagsbreytingar og alls
ekki við launahækkanir eða hækkun
á kostnaði við innkaup á efni. Þannig
er Ríkisútvarpinu haldið í spenni-
treyju og hefur verið brugðist við
með hagræðingu og aukinni áherslu
á auglýsingar og kostun. Lengra
verður ekki gengið á þeirri braut.
Nauðsynlegt er að ákvarðanir um
breytingar á afnotagjaldinu verði
teknar 5-10 ár fram í tímann og stað-
ið við það þannig að sátt ríki um Rík-
isútvarpið. Það dugir, það verður
aldrei sátt um dagskrána því aldrei
líkar öllum allt allan tímann, en það
verður svo að vera. Rfldsútvarpið
fagnar því þegar hlustendur og
áhorfendur hafa skoðun á dag-
skránni. Ríkisútvarpið þarfnast þess
rétt einsog þjóðin þarfnast Ríkisút-
varpsins og á rétt á því, því án út-
varps í almannaþágu eiga heimilin í
landinu ekkert val. Nauðsynlegt er
að skoða hvað vinnst og hvað tapast
við breytingar því enginn veit hvað
átt hefur fyrr en
misst hefur. Verði Ríkisútvarpið
einu sinni einkavætt verður aldrei
snúið til baka.
Höfundur er fráfarandi dcildarstjóri
afnotadeildar RÚV.
vinna
eru líklegri til að valda mikilli streitu
og vansæld en ákvarðanir sem lúta
einvörðungu að verkefni viðkomandi.
Til þess að forðast ákvarðanir af
sh'ku tagi er nauðsynlegt að yfirmað-
ur þekki starfsmenn sína mjög vel
þar sem ákvörðunar- og samskipta-
stfll er hentar hverjum og einum er
mismunandi.
Samskipti á vinnustað eru lfldeg til
þess að lita samspil vinnu og heimil-
islífs. Starfsmenn með ung böm eiga
oft erfiðara með að fullnægja kröfum
bæði heimilis og vinnu. Þegar kröf-
um heimilis er ekki fullnægt verður
makinn óánægður með starf hins að-
ilans, sem síðan bitnar á starfs-
ánægjunni og hrindir mögulega af
stað vítahring óánægju með heimili
og vinnu ef ekki er að gert. Vinnu-
veitendur geta reynt að mæta þessu
með því að laga vinnu að fjölskyldu-
lífi.
Vinnuumhverfið og tækin sem við
notum geta verið uppspretta öryggis
og vellíðunar. Vandamál varðandi
viðhald og endurnýjun á tækjum og
búnaði og áreiðanleika þeirra er mik-
ill streituvaldur ef viðhaldinu er
áfátt. Verkefnin, sem unnin eru,
verða líka að vera nægjanlega fjöl-
breytt, en þó samfelld og markviss til
þess að okkur geti liðið vel við að
sinna þeim. Verkefni, sem ekki eru í
samræmi við getu okkar eða kunn-
áttu, eða þar sem verkþættir eru í
mikill óvissu, eru til þess fallin að
klárast seint og illa. Of mikil eða of
lítil verkefni geta gert okkur erfitt
fyrir að njóta þess að glíma við verk-
efnin. Vinnutíminn þarf að vera hóf-
legur og eins sveigjanlegur og hægt
er, ekki síst þannig að menn viti hve-
nær honum lýkur.
Lokaorð
Geðsjúkdómar valda miklu um
langtíma fjarvistir frá vinnu og eru á
meðal þeirra fimm sjúkdómaílokka
sem valda mestu um skammtíma
fjarvistir. Virk geðvemd á vinnustað
er þvi ein arðbærasta fjárfesting sem
íslenskt atvinnulíf getur ráðist í.
Að lokum er rétt að minna á ráð-
stefnuna „Geðvemd í 50 ár“ nk.
föstudag klukkan 13 í húsakynnum
Læknafélags íslands í tilefni af 50
ára afmæli Geðvemdarfélags ís-
lands í ár.
Höfundur er yfiriæknir hjá
Vinnueftirliti ríkisins og formaður
Geðverndarfélags íslands.