Morgunblaðið - 26.10.2000, Blaðsíða 14

14 FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ræddu einkarekstur í heilbrigðisþjónustu á opnum fundi Sjálfstæðisflokks
Island dregst aftur úr
N or ðurlandaþj óðunum
Skiptar skoðanir eru um ágæti einka-
væðingar í heilbrigðisþjónustu og af því
tilefni hélt Sjálfstæðisflokkurinn opinn
fund um málið í Valhöll í fyrradag.
Trausti Hafliðason sat fundinn.

;

Morgunblaðið/Ásdís
Guðjón Magnússon, læknir og rektor Norræna heilbrigðisháskólans í
Gautaborg, telur að skapa þurfi umræðu á meðal almennings um einka-
væðingu í heilbrigðiskerfinu og kanna hug hans til breytinga.
RÆÐUMENN á opnum fundi Sjálf-
stæðisflokksins, sem haldinn var í
fyrradag og bar yfirskriftina „Hug-
myndir um einkarekstur í heilbrigð-
isþjónustunni", voru allir sammála
um það að bæta þyrfti heilbrigðis-
þjónustuna á Islandi og að vel kæmi
til greina að blanda saman ríkis-
rekstri og einkarekstri til þess að
auka svigrúm fyrir einstaklinga og
gera þjónustuna skilvirkari og fjár-
hagslega hagkvæmaii. Ræðumenn-
ina greindi hins vegar á um það
hversu langt ætti að ganga í því að
einkavæða en enginn þeirra vildi þó
algjöra einkavæðingu.
Um 60 manns sóttu fundinn, þar
sem þeir Guðjón Magnússon, læknir
og rektor Heilbrigðisháskólans í
Gautaborg, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, prófessor við Háskóla
íslands, og Sigurbjörn Sveinsson,
læknir á heilsugæslustöðinni í
Mjódd, fluttu erindi. Ingibjörg
Hauksdóttir hjúkrunarfræðingur
var fundarstjóri.
Norðurlandaþjóðimar hafa
gert ýmsar tilraunir
Guðjón sagði að umræðan um
einkarekstur í heilbrigðisþjónustu á
íslandi væri komin miklu skemmra á
veg en á hinum Norðurlöndunum,
þar sem þegar hefðu verið gerðar
ýmsar tilraunir á því sviði.
„Þeir eru til dæmis komnir miklu
lengra í því að bjóða út heimahjúkrun
og heimilisþjónustu í stærri borgum
og bæjum, sem og að bjóða út að-
gerðir og rannsóknir af ýmsu tagi,“
sagði Guðjón. „Þetta hjálpar kaup-
andanum að því leyti að það verður til
ákveðin verðsamkeppni, því það eru
fleiri en einn og fleiri en tveir sem
bjóða í verkið og í sumum tilfellum
þarf ekki einu sinni aðilinn sem er að
bjóða í það að vera staðsettur á því
svæði þar sem þjónustan er veitt, því
það er til dæmis hægt að flytja
blóðsýni og annað töluvert langar
vegalengdir."
Guðjón sagði að Norðurlandaþjóð-
irnar væru líka komnar töluvert
langt í að þróa nýtt greiðslufyrir-
komuiag fyrir sjúkrastofnanir.
„Þær eru með blönduð greiðslu-
kerfi, þar sem að hluta til er um að
ræða fasta greiðslu og síðan er greitt
ákveðið fyrir hvert læknisverk, að-
gerð eða rannsókn þannig að spít-
alarnir hafa ákveðinn hag af því að
auka framleiðnina."
Að sögn Guðjóns eru samt aðal-
lega tvennar breytingar sem standa
upp úr á Norðurlöndunum.
„Önnur er sameining sjúkra-
stofnana og við erum auðvitað búnir
að stíga ákveðið skref í þá átt hér ný-
lega og hin er að aðgreina kaupendur
og seljendur þjónustu með miklu
markvissari hætti en við höfum gert.
Varðandi síðara atriðið þá er auðvit-
að aðeins farið að ræða það hér en við
erum auðvitað komnir miklu
skemmra á veg hvað það varðar en
hinar Norðurlandaþjóðirnar.
í Danmörku eru t.d. gerðir þjón-
ustusamningar, þar sem skilgreint er
hversu mikið er greitt fyrir tiltekna
þjónustu. Á nokkrum stöðum í Sví-
þjóð eru aðilar sem skilgreina það
hvaða þjónustu þarf að kaupa frá
spítulunum íyrir þá íbúa sem þar eru,
hvað þurfi að kaupa marga legudaga,
margar aðgerðir eða rannsóknir.
í Noregi er búið að taka upp kerfi
sem byggist á því að sjúkrahúsin fá
greitt í samræmi við það hversu
miklu álagi mismunandi sjúkdóma-
hópar valda. Þetta er tilraun til þess
að koma í veg fyrir að sjúkrahúsin
fari að velja inn aðeins „léttari" sjúkl-
inga til þess að gera reksturinn hag-
kvæmari og þar af leiðandi geta látið
þá fjármuni duga sem þau fá. Með
þessum hætti er reynt að tryggja að
verið sé að greiða fyrir þá þjónustu
eða það álag sem fylgir ákveðnum
tegundum sjúkdóma. Þetta eru auð-
vitað Bandaríkjamenn búnir að gera
lengi og þessi aðferðafræði er núna
að koma upp í Evrópu."
Þarf að kanna hug þjóðarinnar
til einkavæðingar
Guðjón sagðist vera hlynntur því
að blanda saman einkarekstri og rík-
isrekstri í heilbrigðisþjónustu, en
hann sagði að næsta skref Islendinga
ætti að vera það að kanna hug þjóð-
arinnar til þessa t.d. með skoðana-
könnunum.
„Það þyrfti að skoða það til dæmis
hversu mikill vilji er hjá fólki til að
greiða aukalega fyrir heilbrigðis-
þjónustu, það vitum við ekki. Er fólk
til dæmis tilbúið að borga aukalega
fyrir að fá sérútbúið herbergi á
sjúkrahúsi? Við þurfum líka að skoða
betur hug heilbrigðisstarfsmanna til
svona breytinga. Við vitum af langri
reynslu að það er afar erfitt að fram-
kvæma svona breytingar í óþökk
- starfsmanna. Síðan er þetta líka
spurningin um það hvort við eigum
að auka valfrelsi einstaklinganna. Að
fólk fái að velja í meira mæli en nú er
hver sé meðferðaraðilinn.
Það er líka spuming hvort við eig-
um að opna fyrir þann möguleika að
fólk geti greitt að fullu fyrir sína
þjónustu. Sá valmöguleiki er til að
vissu leyti hvað varðar þjónustu utan
spítala, en ekki í sambandi við stærri
aðgerðir inni á þeim.
Eg held það sé að skapast grund-
völlur fyrir því aðsetja af stað einka-
rekinn valkost. Ég held að það sé
bara spuming um það hvenær þeir
aðilar, sem hafa séð um þá þjónustu
sem búið er að byggja upp utan spíta-
lanna, nái saman og búi þannig um
hnútana að þeir geti sjálfir boðið upp
á valkost."
Aldursskipting Islendinga
er hagstæð
Guðjón sagði að þrátt fyrir að Is-
lendingar væra á eftir í umræðunni
um einkarekstur í heilbrigðisþjón-
ustunni hefðu þeir forskot að
ákveðnu leyti því aldursskipting íbúa
væri afar hagstæð miðað við annars
staðar á Norðurlöndunum og víða í
Vestur-Evrópu.
„Það verður fyrst eftir þijátíu ár
sem við verðum með sama hlutfall af
fólki, sem er 65 ára og eldra, og Sví-
þjóð, Noregur og Danmörk era með í
dag. Við getum nýtt okkur þetta að
því leyti að við vitum að hverju dreg-
ur og getum því leitað eftir bestu
kostunum í stöðunni. Til dæmis get-
um við aukið eftir mætti stuðning við
þá sem vilja búa sem lengst á eigin
heimili.
íslendingar hafa líka annað for-
skot sem er að þeir era afskaplega
fljótir að tileinka sér allar nýjungar
og ákvörðunarferlið hér er oft miklu
styttra en hjá öðram stærri þjóðum
og þetta gæti komið sér vel ef gera
ætti breytingar á heilbrigðisþjónust-
unni.“
Að sögn Guðjóns er einkavæðing
innan heilbrigðiskerfisins að mörgu
leyti viðkvæmt mál, bæði pólitískt og
siðferðilega.
„Ég held að það þurfi að skoða
þetta ákaflega vel áður en lagt verð-
ur út í einhverja ákvörðunartöku,"
sagði Guðjón. „Eg held að það þurfi
að koma af stað umræðu á meðal al-
mennings til þess að fólk fái ekki
ranga mynd af því hvað fólgið er
einkavæðingu á þessu sviði.
Ég held að menn hafi oft tilhneig-
ingu til að horfa allt of mikið til amer-
ískrar heilbrigðisþjónustu og ýmissa
þeirra vandamála sem era sértæk
fyrir hana og gleymt því að það er
hægt að bæta veralega okkar eigið
heilbrigðiskerfi án þess að nokkrum
detti í hug að við innleiðum amerískt
heilbrigðiskerfi.
Við getum nýtt það besta úr mörg-
um rnismunandi módelum eða kerf-
um. Ég myndi segja að hollenska
módelið væri eitthvað sem við ættum
að horfa sérstaklega til, þeir hafa náð
þvi að skapa þetta jafnræði á meðal
þegnanna þannig að allir fái lág-
marksþjónustu, en samtímis getað
veitt einkavæðingu í mjög auknum
mæli, haldið kostnaði allvel niðri
hvað snertir heildarútgjöld og boðið
upp á mikið valfrelsi fyrir einstakl-
ingana.“
Lögmál skortsins í
heilbrigðisþjónustu
Hannés Hólmsteinn sagði í upp-
hafi á erindi sínu að lítill ágreiningur
væri um það að íslensk heilbrigðis-
þjónusta væri prýðileg, en bætti því
síðan við að hana mætti auðveldlega
bæta með því að nýta kosti einka-
reksturs og blanda honum saman við
hinn opinbera rekstur.
Að sögn Hannesar gildir lögmál
skortsins í heilbrigðisþjónustu. Hann
sagði að þjónustan væri ekki ókeypis
og því þyrfti á einhvern hátt að
skammta hana.
„I stórum di'áttum era bara til
tvær leiðir til að skammta það sem
skortur er á,“ sagði Hannes. „Það er
annars vegar hægt með verðlagn-
ingu og hins vegar með valdboði.
Annars vegar með því að láta okkur
borga fyrir það og hins vegar með því
að einhver miðstýrður aðili dreifir
því út á grundvelli sínum.“
Hannes Hólmsteinn sagði að á ís-
landi hefði ríkið skammtað þessa
þjónustu og að niðurstaðan væri sú
að langir biðlistai’ væra eftir ákveð-
inniþjónustu.
,Astæðan fyrir þessum biðlistum
er að þjónustan er veitt á lægra verði
en jafnvægi getur myndast við.“
Hannes Hólmsteinn sagði að það
ætti fyrst og fremst að auka svigrúm
þess kerfis, sem nú væri við lýði, með
því að bjóða þeim, sem væra aflögu-
færir, upp á að kaupa sér þjónustu og
sleppa þannig við biðlistana. Hann
sagði að þessi þjónusta yrði viðbót
við núverandi kerfi og lagði áherslu á
það að áfram yrði boðið upp á þá
þjónustu sem þegar væri í boði, enda
væri þjóðarsátt um það.
Fjölmargir íslenskir
læknar starfa erlendis
Að sögn Hannesar era fjölmargir
íslenskir læknar við vinnu erlendis.
„Hvers vegna getum við ekki leyft
þeim að koma hingað og setja upp
einkareknai' skurðstofur, þannig að
við sem að kærum okkur um það að
fá þjónustuna strax og eram tilbúin
til þess, getum það?
Ég held að verkefnið framundan
sé annars vegar að sameina sveigjan-
leika, fjölbreytni og þróunarmátt
bandaríska heilbrigðiskeifisins og
hins vegai' öryggi og mikla áhættu-
dreifingu norræna kerfisins. Mér
finnst að í framtíðinni getum við sett
okkur það markmið að sumir geti
notið betri þjónustu en nú er í boði ef
þeir velja að greiða fyrir það sjálfir
en að enginn þurfi að þola verri þjón-
ustu en nú er í boði. Ég sé því fyrir
mér að framlög einstaklinga til heil-
brigðiskerfisins aukist en framlög
ríkisins verði óbrejht.“
Það er skoðun Hannesar Hólm-
steins að ríkið eigi áfram að sjá um að
halda uppi öilugum forvörnum í skól-
um, tjölmiðlum og annars staðar. Þá
mótmælir hann því að Háskóli Is-
lands skuli takmarka aðgang að
læknadeildinni því það þjóni einungis
sérhagsmunum lækna og takmarki
aðgang að greininni.
Fara þarf afar varlega
í allar breytingar
Sigurbjöm sagðist vilja fara afar
varlega í allar nýjar hugmyndir um
að fólk geti keypt sér tryggingu til að
auka rétt sinn í heilbrigðiskerfinu og
fá þjónustu á undan öðram, sem ekki
hefðu efni á að kaupa sér slíka ti-ygg-
ingu. Hann sagði að í hans huga
myndu Islendingar áfram búa við
ríkisrekna heilbrigðisþjónustu.
„Þær breytingar sem Hannes tal-
ar um verða ekki nema framboð af
þjónustu í landinu verði stórkostlega
aukið ,“ sagði Sigurbjörn. „Við gæt-
um samt gert ýmsar tilraunir með
einkavæðingu. Ríkisvaldið hefur haft
vissan skilning á sérfræðiþjónust-
unni. Það er vel rekin þjónusta, ein-
ingaverð er lágt og það eru sóknar-
færi á þeim vettvangi.
Við getum aukið einkarekstur inn-
an sjúkrahúsanna. Það mætti fjölga
verktökum og ég gæti alveg hugsað
mér að ef þetta yrði gert myndu af-
köst stofnananna aukast.“
Aukning
áþyngd
skóla-
barna
MARKTÆK aukning á þyngd
grunnskólabarna kom fram í
rannsókn Magnúsar Ólafsson-
ar, heilsugæslulæknis á Akur-
eyri, er hann kannaði í hve
miklum mæli þyngdaraukning
hefði orðið meðal grunnskóla-
barna á Akureyri á 25 og 30
ára tímabili. Segir hann
þyngd þeirra hafa aukist á bil-
inu 10 til 20% en aukningin er
nokkuð misjöfn eftir einstök-
um árgöngum bæði meðal
stúlkna og drengja.
Magnús Ólafsson segir í
samtali við Morgunblaðið að-
alþýðingu þessara niður-
staðna þá að börn sem séu of
þung hafi tilhneigingu til að
vera það áfram fram á fullorð-
insár. Þeim sem séu of þungir
hætti fremur en öðrum við að
fá ýmsa kvilla og sjúkdóma
svo sem hjarta- og æðasjúk-
dóma, háþrýsting, slitgigt og
ákveðnar tegundir krabba-
meins. Segir hann lækna ráð-
leggja of þungum eða of feit-
um unglingum meiri
hreyfingu og breytt mataræði
og þá er einnig oft haft sam-
band við foreldra.
Aukning á
sykursýki
Þá hefur sykursýki II,
svokölluð fullorðinssykursýki
sem oftast kemur til vegna of
mikillar þyngdar, komið fram
í auknum mæli á síðustu árum
hjá ungu fólki eða jafnvel
unglingum að sögn Magnúsar.
Hann segir það heldur ekki
hafa góð áhrif á sjálfsmynd
unglinga eða félagslega og
sálræna líðan þeirra að vera
of feit eða of þung. í þessu
sambandi má geta þess að
Magnús er að undirbúa í fé-
lagi við Rannsóknastofnun
Háskólans á Akureyri og sálf-
ræðing, í'annsókn á líðan
unglinga sem eru of feitir eða
of þungir, hvort og hvaða
samband sé þar á milli og
hvernig þeim vegni í skóla.
Fer þessi rannsókn í gang nú
í vetur.
Magnús rannsakaði grunn-
skólabörn veturinn 1992-93 og
aftur 1997-98 og bar hópana
saman við úrtakshóp frá 1967-
68 sem fékkst úr heilsufars-
skýrslum skólabarna fyrir
þann vetur. Fjöldi í árgöngum
var kringum 100 í rannsókn
Magnúsar en 30-40 veturinn
1967-68.
Fleiri árgangar
hjá drengjum
Á 25 ára tímabili kom fram
marktæk aukning hjá 8, 10,11
og 12 ára piltum og 8,11 og 12
ára stúlkum. Á 30 ára tímabili
kom fram marktæk þyngd-
araukning hjá 8, 9, 10, 11 og
12 ára piltum og 8, 10 og 11
ára stúlkum. Hafa því fleiri
árgangar hjá piltum en stúlk-
um þyngst og helst sá munur
milli athugananna.
Magnús segir að milli 10 og
20% barnanna, þó heldur nær
15 til 20%, séu annaðhvort of
þung eða of feit og meirihlut-
inn sé of þungur. Stuðst er við
erlendar viðmiðanir um hvar
líkamsþyngd liggur og út frá
þeim má sjá hversu mörg
börn úr hverjum árgangi fara
yfir þau viðmið.
Gert er ráð fyrir að rann-
sóknum á þyngd grannskóla-
barna verði haldið áfram með
reglulegu millibili.