Morgunblaðið - 26.10.2000, Side 39

38 FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 2000 39
/
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TEKJUÖFLUN TIL BYGGINGA
HÁSKÓLA ÍSLANDS
s
ÞEIM dögum, sem íslenzka
þjóðin var að treysta fullveldi
sitt í sessi í aðdraganda heims-
styrjaldar og lýðveldisstofnunar, var
hún svo gæfusöm, að forustumenn
Háskóla Islands höfðu framsýni og
áræði til að finna fjáröflunarleiðir til
að kosta framkvæmdir við byggingar
hans og treysta þannig um leið sjálf-
stæði gagnvart ríkisvaldinu. Háskól-
inn fékk einkaleyfi fyrir peningahapp-
drætti og ágóðinn af því hefur reynzt
honum ómetanleg uppspretta fram-
kvæmdafjár. Síðar bættust fleiri
tekjuöflunarleiðir við og má þar sér-
staklega nefna kvikmyndahúsarekst-
urinn, sem einnig reyndist heilla-
drjúgur, einkum fyrstu áratugina.
Nú er tekjuöflun Háskólans aftur
mjög á dagskrá, því að hún rís ekki
lengur undir þeim miklu og kostnað-
arsömu byggingarframkvæmdum,
sem þegar eru í gangi, að ekki sé tal-
að um í nánustu framtíð. Nauðsyn
framkvæmdanna stafar af mikilli og
örri fjölgun nemenda, vaxandi kröfum
um aðbúnað og auknum útgjöldum
vegna viðhalds.
Sem dæmi um, hversu viðamikil
byggingastarfsemi Háskólans er má
benda á, að frá árinu 1978 hefur 8,4
milljörðum króna verið varið til fram-
kvæmda. Þar af er framlag happ-
drættisins 7,5 milljarðar, ríkisins um
600 milljónir og eignasala o.fl. nemur
330 milljónum. Eins og nú standa sak-
ir nægja eigin tekjur Háskólans ekki
fyrir framkvæmdum. Það má sjá af
því, að nokkur dráttur hefur orðið á
byggingu Náttúrufræðahússins, sem
áætlað er að kosti um 1.600 milljónir
króna. Til þess hefur nú verið varið
um 700 milljónum. Ljóst er að tekjur
af happdrættinu duga ekki til að ljúka
byggingunni, ekki sízt vegna þess, að
viðhald á byggingum Háskólans hefur
verið fjárfrekt síðustu ár og mun fara
vaxandi. Þá er augljóst, að Háskólinn
þarf að standa fyrir miklum og dýrum
byggingaframkvæmdum á næstu ár-
um til að mæta kröfum tímans.
Vafalaust er viturlegast fyrir Há-
skóla Islands að halda fast við mótun
þeirrar stefnu frumkvöðlanna, að
hann afli sjálfur fjár til framkvæmda
á sínum vegum. Til þess þarf að finna
nýjar leiðir til fjáröflunar og innan
Háskólans sjálfs eru vafalítið menn,
sem hafa ekki síður hugmyndaauðgi
en forverar þeirra, sem störfuðu í því
fábrotna og fátæka umhverfi, sem ein-
kenndi Island á frumbýlingsárunum.
Stóraukin þörf á menntuðu fólki
vegna örrar uppbyggingar nýrra at-
vinnugreina, sem nú á sér stað í þjóð-
félaginu og er reyndar fyrirsjáanleg í
næstu framtíð, veitir Háskólanum ný
tækifæri til samstarfs við atvinnulífið
um uppbyggingu hans. Menntun og
þjálfun starfsfólks á vegum Háskól-
ans, og þátttaka fyrirtækja í vísinda-
rannsóknum, getur skipt sköpum um
framtíð fyrirtækjanna og mörg þeirra
gera sér grein fyrir því. Það gerir
Páll Skúlason, rektor Háskólans,
einnig, því hann sagði í viðtali við
Morgunþlaðið nýlega, að sóknarfærin
séu fyrst og fremst í samstarfi við
fyrirtæki í atvinnurekstri, sem vilji
taka þátt í uppbyggingu Háskólans.
Að sjálfsögðu verður í þeim efnum að
gæta að sjálfstæði skólans ekki síður
en í samskiptunum við ríkisvaldið. Því
er nauðsynlegt fyrir Háskóla íslands
að leita einnig nýrra leiða til að
tryggja, að hann ráði ferðinni í þeirri
uppbyggingu, sem fyrir dyrum stend-
ur.
TIMAMOTINORÐUR-KOREU
EINANGRUN Norður-Kóreu, sem
varað hefur í um hálfa öld, virðist
nú vera að rofna. Á undanförnum dög-
um hefur hvert vestrænt ríkið á fætur
öðru lýst því ýfir að það hyggist taka
upp stjórnmálasamband við ríkis-
stjórnina í Pyongyang og Madeleine
Albright, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, hélt í opinbera heimsókn til
Norður-Kóreu. Þar átti hún viðræður
við Kim Jong-il, sem stjórnað hefur
ríkinu frá því að faðir hans, Kim
Il-sung, féll frá.
Sú einangrun, sem Norður-Kórea
hefur búið við, er að öllu leyti sjálf-
skaparvíti. Ekkert þeirra ríkja, sem
undanfarna áratugi hefur tekið upp
stjórnarhætti kennda við kommúnisma
hefur gengið jafnlangt í einangrunar-
hyggju og brjálsemi, nema ef vera
skyldi Kambódía undir stjórn Pol Pots.
Hvergi annars staðar hefur leið-
togadýrkunin verið jafnyfirgengileg
og afkáraleg og í Norður-Kóreu, þ'ar
sem leiðtogi landsins var dýrkaður
sem eins konar guðleg vera þótt for-
ysta hans skilaði þjóðinni hvorki mat
né öðrum lífsnauðsynjum.
Stjórnvöldum í Norður-Kóreu hefur
víðast hvar verið úthýst vegna stuðn-
ings við hryðjuverkahópa og áform um
að koma sér upp jafnt gereyðingar-
vopnum sem langdrægum eldflaugum
er gætu ógnað Japan og jafnvel
Bandaríkjunum.
Þíða hefur hins vegar verið í sam-
skiptum Norður-Kóreu við umheiminn
undanfarin misseri og þá ekki síst við
Suður-Kóreu. Fyrr á árinu var haldinn
sögulegur fundur leiðtoga Norður- og
Suður-Kórea, sem margir binda vonir
við að hafi verið fyrsta skrefið í átt að
endursameiningu kóresku ríkjanna
eða að minnsta kosti eðlilegum sam-
skiptum. Það loforð sem Kim Jong-il
virðist hafa gefið Albright, um að
hætta eldflaugatilraunum, lofar einnig
góðu enda eru bætt samskipti við um-
heiminn forsenda þess að fjármagn frá
alþjóðastofnunum fari að streyma til
Norður-Kóreu.
Það verður hins vegar ekki auðvelt
verkefni að taka næstu skref til að svo
rnegi verða. Efnahagur landsins er
rjúkandi rúst og ár eftir ár hafa borist
fréttir af hungursneyð í landinu. íbúar
Norður-Kóreu hafa búið við kúgun og
einangrun sem á sér vart sinn líka í
heiminum. Hvernig munu íbúar lands-
ins bregðast við þegar þeir gera sér
grein fyrir fangelsisvist sinni til fulls?
Til hvaða bragða munu ráðamenn
Norður-Kóreu grípa þegar þeir standa
frammi fyrir því að þurfa að draga úr
völdum sínum? Tíminn verður að leiða
það í Ijós.
Akvörðun um skipulag Landspítala - háskólasjúkrahúss til næstu 20 ára undirbúin
Morgunblaðið/Jim Smart
Líkan af lóð Landspítala við Hringbraut, dökku byggingarnar eru þær nýju. Fremst er svæði Háskólans.
Lóð Landspítalans í Fossvogi og er horft til suðausturs. Fremst er röð nýbygginga sem hýst geta ýmsar
deildir og hringbygging lengst til hægri er bílageymsla.
Brýnt að marka
stefnu um þroun
á lóðum spítalans
Sænsku arkitektarnir með fulltrúum Landspítala - háskólasjúkrahúss. Frá vinstri: Christian Frisenstam,
H&kon Josefsson, Ingólfur Þórisson, framkvæmdastjóri tækni og eigna, og Magnús Pétursson forstjóri.
STJÓRNENDUR Landspít-
ala - háskólasjúkrahúss
undirbúa nú ákvarðana-
töku um byggingamál
spítalans til framtíðar. Snýst það
annars vegar um uppbyggingu hús-
næðis og hins vegar innra skipulag,
þ.e. hvaða starfsemi verður til fram-
búðar á hvorri lóð, við Hringbraut
og í Fossvogi. Gert er ráð fyrir að á
næstu 20 árum þurfi að byggja 70-
80 þúsund fermetra húsnæðis verði
bráðaþjónustan sameinuð á einum
stað, vegna aukningar í starfsemi
spítalans og til að bæta þjónustu við
sjúklinga og starfsaðstöðu. Það
miðast við þá staðla sem notaðir eru
við byggingu nýrra sjúkrahúsa á
Norðurlöndum, til dæmis nýja Rík-
isspítalans í Ósló og háskólasjúkra-
hússins í Þrándheimi. Má gera ráð
fyrir að kostnaður við það verði
kringum 15-20 milljarðar króna án
tækjabúnaðar.
Sænska arkitektastofan White
Arkitekter var fengin til að setja
fram hugmyndir um framtíðar-
skipulag á lóðum spítalans við
Hringbraut og í Fossvogi en einnig
var horft til Vífilsstaðalands. Þar er
mikið landrými til frekari uppbygg-
ingar og hefur oft verið horft til
þess sem framtíðarsvæðis spítala-
þjónustunnar. Svíamir kynntu hug-
myndir sínar fyrir yfirstjóm spít-
alans síðastliðinn þriðjudag. Sátu
þann fund bæði fulltrúar stjórnar
spítalans og sviðsstjórar en einnig
fulltníar heilbrigðisráðuneytis,
landlæknis og Reyjavíkurborgar.
Marka þarf stefnuna
„Við vinnum núna hörðum hönd-
um að því að ákveða hvemig starf-
semi spítalans verður skipt niður á
lóðirnar tvær í Fossvogi og við
Hringbraut," segir Magnús Péturs-
son, forstjóri Landspítajans, í sam-
tali við Morgunblaðið. „I fyrsta lagi
er brýnt að ákveða deiliskipulag
Ióðanna og þar knýja skipulagsyfir-
völd borgarinnar á um ákvarðanir.
Á grundvelli tillagna Svíanna get-
um við áttað okkur á því hvort frek-
ari uppbygging verður á báðum lóð-
unum eða aðallega á öðram
staðnum. Hins vegar þarf að halda
áfram vinnu við stefnumörkun á því
hvernig háttað verður framtíðar-
uppbyggingu starfsemi spítalans og
hvaða áherslur verða á hvoram
stað.“
Magnús segir menn mikið hafa
horft til Vífilsstaðalands til þessa
með framtíðarappbyggingu í huga
en Ijóst sé að bæði sé rými og af
ýmsum ástæðum hagkvæmt að hún
verði í Fossvogi og við Hringbraut
og horfir hann ekki síst til nálægðar
við starfsemi Háskólans sem mjög
tengist háskólasjúkrahúsi og nýt-
ingar á núverandi húsnæði spít-
alans á hvorri lóð.
Miklir möguleikar við
Hringbraut og í Fossvogi
Arkitektarnir Hákan Josefsson
og Christian Frisenstam hafa kynnt
hugmyndir White arkitekta. Hákan
Á næstu mánuðum
þarf að mati stjórn-
enda Landspítalans
að ákveða hvernig
háttað verður upp-
byggíngu á lóðum
spítalans við Hring-
braut og í Fossvogi.
Að mati sænskra
arkitekta er hægt
að byggja til fram-
búðar á hvorri
lóðinni sem er.
Jóhannes Tómas-
son heyrði ofan
í Svíana og for-
ráðamenn spítalans.
Josefsson segir stofuna hafa fengið
það verkefni að greina og lýsa
mögulegri þróun spítalalóðanna.
Hann segir mikla möguleika á frek-
ari uppbyggingu á báðum stöðum
og landrými nægilegt við Vífilsstaði
til að byggja þar upp mun meiri
starfsemi en nú er. I hugmyndum
arkitektanna er lögð mest áhersla á
möguleikana í Fossvogi og við
Hringbraut. Segir Hákan Josefsson
það stafa af því að lóðirnar séu vel í
sveit settai', á þeim báðum sé ein-
stakt tækifæri til uppbyggingar,
lóðirnar séu nauðsynlegur huti af
borginni sem mikilvægt sé að þróa
rétt eins og aðra hluta hennar.
Skipuleggja verði byggingar, torg,
götur, bílastæði og garða spítalalóð-
anna eins og gert sé við íbúðahverfi,
miðbæi og annað sem í borginni er.
Þá segir hann það tilhneigingu
varðandi skipulag spítalastarfsemi
að ætla henni áfram stað í miðjum
borgum en ekki færa í útjaðra
þeirra þar sem sífellt sé að aukast
göngu- og dagdeildarstarfsemi sem
kalli á stöðugan straum fólks til
spítalanna.
Svipaður íjöldi
sjúkrarúma
I dag era kringum 900 sjúkrarám
á Landspítala samanlögðum, þ.e.
við Hringbraut, í Fossvogi, á
Landakoti, Vífilsstöðum og Kleppi.
Arkitektarnir byggja sínar tillögur
á því að sjúkrarúmum fjölgi ekki,
heldur verði aukinni þörf á legu-
rými meðal annars mætt með því að
þjónusta færist nokkuð yfir á dag-
deildir. Forsendur arkitektanna
miðast þannig við eftirfarandi:
Milli 60 og 70 þúsund manns
koma árlega á slysadeildir og
bráðamóttökur, um 200 þúsund
sjúklingar leggjast árlega á spítal-
ann, um 100 þúsund fá þjónustu á
göngudeildum, 120-150 þúsund
koma árlega á röntgendeildir, 10
þúsund sjúklingar eru skornir upp
árlega og fjögur til fimm þúsund til
viðbótar fara í aðgerð á dagdeildum
og á rannsóknastofunum fara ár-
lega fram um tvær milljónir hvers
konar rannsókna.
Framkvæmdum
má skipta í áfanga
Milli 420 og 450 sjúkrarúm eru á
bráðadeildum, skurð- og lyflækna-
deildum ásamt kvenna- og barna-
deildum. Rúmlega 200 pláss era á
öldrunar- og endurhæfingardeild-
um og 230-250 á geðdeildum.
Gert er ráð fyrir að sjúklingum
fjölgi á næstu 10 áram um 20% og
um 35% sé horft til næstu 20 ára.
í hugmyndum Svíanna er gert
ráð fyrir umtalsverðum bygginga-
framkvæmdum til 20 ára. Unnt
verður að skipta þeim í áfanga. Til-
lögurnar era í meginatriðum þrjái'.
I fyrsta lagi að uppbygging bráða-
þjónustu verði við Hringbraut og
þar verði einnig lyf- og skurðdeildir,
barnaspítali ogkvennadeild. í Foss-
vogi verði miðstöð öldrunarlækn-
inga, endurhæfingar og ákveðnar
valaðgerðir á skurðdeildum. Miðað
við þetta þarf að byggja kringum 70
þúsund fermetra húsnæðis á lóð
inni við Hringbraut.
í öðru lagi er gert ráð fyrir nokk-
urn veginn öfugu skipulagi, þ.e. að
bráðaþjónustan verði byggð upp til
framtíðar í Fossvogi, að þai' verði
einnig almennar lyflækninga- og
skurðdeildir svo og barna- og
kvennadeildir. Við Hringbraut
verði öldranarþjónusta, val-skurð-
aðgerðir og geðdeildir. Verði þessi
hugmynd valin þarf að byggja um
50 þúsund fermetra í Fossvogi.
Hægt að byggja upp
á aðeins öðrum staðnum
Þriðja hugmyndin gerir ráð fyrir
að uppbyggingin verði aðeins á ann-
arri hvorri lóðinni. Þá myndi þurfa
að reisa um 100 þúsund fermetra
húsnæðis sem varla myndi kosta
undir 25 milljörðum án tækjabún-
aðar. Þá þarf á báðum stöðum að
fjölga bílastæðum um 2.000 og jafn-
vel meira.
Eins og fyrr segir er ekki gert
ráð fyrir fjölgun sjúkrarúma þrátt
fyrir að horft sé 20 ár fram í tímann.
Meiri þjónusta verður á göngu-
deildum en aukning húsnæðis staf-
ar ekki aðeins af kröfum um betri
aðbúnað fyrir sjúklinga, sem gerðar
eru í dag en var þegar núverandi
spítalahúsnæði var reist, heldur
einnig stóraukinni þörf fyrir að
sinna bráðaþjónustu á hátækni-
sviði. Er til dæmis gert ráð fyrir að
langflestar stofur séu einbýli. í dag
era milli 25 og 26 fermetrar á hvert
sjúkrarúm en nýir staðlar spítala-
bygginga gera ráð fyrir að á bak við
hvert sjúkrarúm í dag séu 35 til 40
fermetrar.
Hvort sem valið yrði að byggja í
Fossvogi eða við Hringbraut er
gert ráð fyrir að reisa mætti milli 35
og 40 þúsund fermetra fyrir starf-
semi Háskóla íslands sem tengist
kennsluhlutverki háskólasjúkra-
hússins. Þar er starfsemin nú í um
6.500 fermetram. Ljóst er að þessar
hugmyndir um framtíðaruppbygg-
ingu Landspítala - háskólasjúkra-
húss krefjast mikils fjáimagns á
næstu 20 áram verði þeim hrint í
framkvæmd. Svíarnir benda á að
þar séu ýmsir möguleikar og ekki
sé víst að ríkisvaldið þurfi að sjá um
fjármögnun að öllu leyti. Þróunin sé
sú að margs konar starfsemi
sjúkrahúsa sé falin öðram aðilum,
bæði uppbygging og rekstur ýmissa
þátta.
Bjartsýnn á ákvörðun
Magnús Pétursson tekur undir
það og segir eina hugmyndina þá að
einkaaðilar sjái um uppbyggingu
húsnæðis og aðstöðu sem síðan
mætti hugsanlega leigja til að reka
spítala. Allt hljóti að vera til skoð-
unar þegar framtíðarstefna sé
mörkuð. Magnús er í lokin spurður
hvort hann sé bjartsýnn á að unnt
verði að fá ákvörðun um nauðsyn-
lega stefnumótun á næstu misser-
um:_
„Ég er bjartsýnn á að við og aðrir
sem bera ábyrgð á heilbrigðismál-
um þjóðarinnar getum tekið slíka
ákvörðun. Við þurfum að geta sam-
einast um stefnu og síðan að geta
hrint henni í framkvæmd og ég held
að við höfum allar forsendur til að
ljúka þeirri stefnumótun á næstu
mánuðum."
Framkvæmdum í ár við endurbygg-
ingu Litlabæjar í Skötufírði að ljúka
Gottdæmium ,
híbýli fólks sem
minna mátti sín
J ÓÐMIN JAS AFNIÐ
stendur að endur-
byggingu íbúðarhússins
að Litlabæ í Skötufirði
við Isafjarðardjúp. Húsið er talið
gott dæmi um byggingaraðferðir
sem fyrr á öldum voru notaðar við
Isafjaröardjúp og híbýli fólks sem
minna mátti sín.
Fyrirhugað er að Byggðasafn
Vestfjarða komi upp sýningu um
útvegsbóndann í Litlabæ, að end-
urbyggingu bæjarins lokinni.
Mikið af hleðslugrjóti
Tvennum hjónum var byggður
jarðarskiki úr landi Hvítaness í
Skötufirði á árinu 1895, að því er
fram kemur í samantekt Hjörleifs
Stefánssonar arkitekts sem skipu-
lagði endurbyggingu bæjarins.
Fjölskyldurnar reistu sér sameig-
inlega íbúðarhús og kölluðu Litla-
bæ, og ýmis fleiri hús. Húsið var
12 sinnum 6 álnir, portbyggt íbúð-
arhús. Veggir úr torfí og gijóti og
á árinu 1909 var torf á helmingi
þaksins en bárujárn á hinum, að
því er fram kemur í samantekt-
inni. Við húsið stóð skúr, jafnstór
húsinu, úr timbri og með járnþaki.
Iljörleifur Stefánsson segir að
leifar mannvirkja víða við Isa-
fjarðardjúp sýni að þar hafi hús
verið byggð öðruvísi en annars
staðar á landinu. Grjóthleðslurnar
séu meira áberandi. Það hafi fyrst
og fremst helgast af aðstæðum.
Mikið sé til af góðu hleðslugrjóti
en mýratorf vandfundið.
„Af öllum stöðum við Djúp er
mest af grjóthleðslum eftir hér í
Litlabæ. Hér eru rústir margra
húsa, meðal annars íbúðarhússins
frá 1895, og allir þessir túngarð-
ar,“ segir Hjörleifur. Hjá Litlabæ
er forn fjárborg sem lengi hefur
vakið athygli en hún er eldri en
bærinn. Og nú ákvað Þjóðm-
injasafnið að láta byggja upp íbúð-
arhúsið. Til verksins voru fengnir
bræðurnir frá Dröngum á Strönd-
um, Guðmundur Oli Krist insson
trésmíðameistari og Benjamín
Kristinsson hleðslumeistari.
Þessa dagana er verið að leggja
síðustu hönd á verk þessa árs og
voru Hjörleifur og Jón Sigurpáls-
son safnvörður á Isafirði einmitt
staddir þar til að líta eftir gangi
verksins og leggja á ráðin um
framhaldið þegar blaðamaður átti
leið þar um á dögunum. Verið er
að ljúka hleðslum og frágangi
hússins að utan.
Hjörleifur segir að framhaldið
fari eftir fjárveitingum. Vonast
hann til þess að unnt verði að ljúka
við húsið á næsta ári og vonandi
einnig að hlúa að öðrum hleðslum
og mannvirkjum á bænum. Stefn-
an er að byggja upp sem mest af
Þótt mikið hleðslugrjót sé á
Vestfjörðum er ákveðinn vandi
að velja það, sérstaklega þegar
verið er að líkja eftir verkum
annarra, eins og Benjamín
Kristinsson, hleðslumeistari frá
Dröngum, orðar það. Hann er
hér til vinstri ásamt Ara Jó-
hannessyni að velja steina til að
hlaða veggi Litlabæjar.
öðrum mannvirkjum, svo scm
hænsnahús, hesthús, hja.il, eldivið-
argeymslu, fjós, Ijárhús og hlöðu
og brunnhús.
22 til heimilis í Litlabæ
í Litlabæ bjuggu tvær fjölskyld-
ur sem höfðu lítil bú en lifðu á því
sem sjórinn gaf. Þessum örsmáa
húsi var skipt í tvennt, lóðrétt, og
bjó hvor fjölskyldan út af fyrir sig.
Báðar byggðu eigið útieldhús en
Hjörleifur segir að það hafi tíðkast
löngu áður en þessi bær var
byggður og verið löngu úrelt
byggingaraðferð. I samantekt
Hjörleifs kemur fram að á árinu
1901 bjuggu 15 manns í húsinu og
á árinu 1910 voru 22 taldir þar til
heimilis.
Hjörleifur vekur á því athygli að
flestar gamlar byggingar sem
varðveittar séu hafi verið heldri
manna hús, til dæmis á prestsetr-
um. „Hér höfum við aftur á móti
dæmi um híbýli fólks sem minna
mátti sín, bústað útvegsbóndans,"
segir hann.
Byggingamar verða afhentar
Byggðasafni Vestfjarða á Isafirði
til notkunar. Jón Sigurpálsson
safnvörður segir að rætt hafi verið
um að koma þarna upp sýningu á
högum útvegsbóndans. Það sé lið-
ur í þeirri stefnu safnsins að dreifa
starfseminni sem mest um starfs-
svæðið.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Arkitektinn og forstöðumaðurinn líta eftir uppbyggingunni á Litlabæ
í Skötufirði. Þeir standa þarna við eina af mörgum hlöðnum tóftum
með bæinn í baksýn, f.v. Jón Sigurpálsson, safnvörður á fsafirði,
Hjörleifur Stefánsson arkitekt og Guðmundur Óli Kristinsson,
trésmíðameistari frá Drönguin.