Morgunblaðið - 25.11.2000, Page 42

Morgunblaðið - 25.11.2000, Page 42
42 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000 UIKU m MORGUNBLAÐIÐ Vísindavefur Háskóla íslands Hví finnst okkur sætindi góð? VISINDI UNDANFARNA viku hafa gestir Vísindavefjarins orðið vísari um hlutverk úfsins, stærstu risaeðluna og þá fyrstu og hvernig vísindamenn geta vitað það sem þeir vita um risaeðlur, virði fyrirtækja, kirkjuleg tákn ogliti, kirkjuárið, altari, hvort mögulegt sé að við lifum í draumaheimi, vald yfir kjarnorkuvopnum Bandaríkjanna í kalda stríðinu, ríbósa, gelatín, aðferðir til að geyma kartöflur, DHA-fitusýrur í lýsi, af hverju við erum sólgin í sætindi, alzheimer-sjúkdóminn, fjölkvæni, meltibólur, hvort hægt sé að kljúfa vatn öðruvísi en með rafmagni, súrefnismagn í lofti og pabba Abrahams. Hvernig geta fyrirtæki sem rekin hafa verið með tapi í mörg ár verið miklu meira virði en fyrirtæki sem skila góðri afkomu? SVAR: Verðmæti fyrirtækja ræðst af núvirði þess fjárstreymis sem rekstur þess skilar yfir líftíma fyr- ii’tækisins. Þar sem framtíðar- fjárstreymið er að sjálfsögðu ekki þekkt verða fjárfestar að áætla það út frá ýmsum þáttum, svo sem vexti þeirrar atvinnugreinar sem fyrirtækið starfar í, markaðs- hlutdeild fyrirtækisins, framlegð af rekstri, hæfi stjórnenda og svo framvegis. Núvirt fjárflæði ræðst svo af þeirri ávöxtunarkröfu sem fjárfestar gera til fyrirtækisins og hækkar hún eftir því sem meiri óvissa er um framtíðarfjárstreym- ið. Af þessum sökum getur fyrir- tæki sem rekið hefur verið með tapi í mörg ár samt sem áður verið mikils virði ef fjárfestar gera ráð fyrir að möguleikar þess til tekju- öflunar í framtíðinni séu miklir. Tapið getur hugsanlega verið til komið vegna kostnaðar við rann- sóknir, vöruþróun, markaðssetn- ingu, útþenslu og fleira sem reikn- að er með að muni skila verulegum tekjum og hagnaði í framtíðinni. Oftast er um að ræða fyrirtæki sem hanna, framleiða og/eða selja tæknilega flóknar vörur eða lausn- ir, sem jafnvel getur tekið mörg ár að þróa áður en þær verða mark- aðshæfar. Gott dæmi um þetta er ýmsar hugbúnaðarlausnir sem oft tekur langan tíma að þróa en þeg- ar því er lokið kostar framleiðslan lítið sem ekkert. En markaðsvirði fyrirtækja sem byggt er á miklum væntingum um framtíðarvöxt í tekjum og hagnaði er líka verulega viðkvæmt fyrir hvers kyns breyt- ingum á væntingum. Minni vöxtur en væntingar stóðu til getur leitt til stórfelldrar lækkunar á mark- aðsvirðinu eins og nýlegt hrun á gengi fjölmargra tæknifyrirtækja í Bandaríkjunum hefur sýnt okkur. Á hinn bóginn getur verið að fyrirtæki sem skilað hefur góðri af- komu í mörg ár eigi ekki jafn- glæsta framtíð fyrir sér. Tekjur í fortíð eru ekki ávísun á tekjur í framtíð og ef sá markaður sem það starfar á er ekki í vexti þá er fyrir- séð að lítil tekjuaukning er fram- undan hjá fyrirtækinu og sífellt erfiðara verður fyrir það að skila hagnaði, svo ekki sé talað um að auka hagnaðinn. Ef uppsafnaður hagnaður síðustu ára endur- speglast nú þegar í verði hlutabréf- anna, þannig að heildarverð þeirra á markaði er ekki lægra en innra virði, þá getur verið eftir litlu að slægjast fyrir fjárfesta sem koma inn í fyrirtækið í dag. Lárus Bollason verðbréfamiðlari hjá Landsbanka Islands Hvernig vita vísindamenn hvernig risaeðlur litu út, hvernig þær voru á litinn og hver líkamsbygging þeirra var? SVAR: Fyrstu risaeðlurnar komu fram fyrir um það bil 225 milljónum ára og þær síðustu dóu út fyrir um 66 milljónum ára, í lok krítartímabils. Leifar þessara dýra hafa víða fund- ist í jarðlögum, einkum setlögum sem myndast hafa í ám og vötnum. Mest hefur fundist af beinum, bæði heilum og brotnum, og stund- um hafa fundist heillegir hlutar úr www.opinnhaskoli2000.hi.is Morgunblaðið/Þorkell beinagrind og jafnvel heilar beina- grindur. Út frá slíkum leifum er oft unnt að komast að ýmsu um út- lit dýranna, að minnsta kosti f megindráttum, og má í því sam- bandi benda á að á beinunum eru oft vöðvafestingar sem geta gefið upplýsingar um legu og stærð vöðva og í þeim eru einnig op og rör fyrir æðar og taugar. I kjálk- um má oft sjá tennur, sem gefa upplýsingar um tanngerðir og mat- aræði dýranna, og stærð augna- tófta getur sagt til um augnastærð og stærð nasaröra um nasaop. Horn á hauskúpum varðveitast yf- irleitt frekar vel. Þá hafa einstaka sinnum fundist hlutar úr vöðvum og húð dýranna, einkum þeirra sem hafa grafist í mjög fínkornótt setlög, og saurkúlur geta gefið ýmsar upplýsingar um meltingar- færin og fæðuna. Einnig hefur fundist talsvert af eggjum sumra þessara dýra og jafnvel heilu hreiðrin, til dæmis frá horneðlu í Mongólíu. För eftir heillegar risaeðlur eða hluta úr einstaka dýrum hafa stundum mótast í setlögin sem leif- ar þeirra finnast í og markar þá fyrir útlínum dýranna. Fótspor eft- ir risaeðlur hafa fundist hér og þar og stundum má af formi þeirra og dýpt ráða í stærð og jafnvel þyngd dýranna, og einnig geta sporin sagt okkur til um hvort dýrin fóru saman í hópum eða voru einfarar. Þannig má til dæmis sjá að sumar af stærstu jurtaætunum fóru sam- an í hópum og höfðu þá ungviðið inni í hring fullvaxinna dýra. Talið er líklegt að litur dýranna hafi verið svipaður og hjá núlifandi skriðdýrum, en flestar risaeðlur virðast hafa verið með beinflögur í húðþekjunni. Gert er ráð fyrir að smærri tegundir og ungviði hafi haft liti sem féllu vel að umhverf- inu, til dæmis grænleitar eðlur þar sem gróður var mikill, en hinar hafi ef til vill verið gráleitari sem höfðust við á opnari og gróður- snauðari svæðum. Þá er talið sennilegt að karldýrin hafi fengið meira áberandi liti í tilhugalífinu, til dæmis á höfði og baki, eins og sést hjá mörgum núlifandi eðlum. Húðleifar, sem hafa fundist í mjög fínkornóttum setlögum, virðast frekar styðja þessar tilgátur, en því er ekki að neita að litarefni í húð varðveitast illa í jarðlögum. Leifur A. Símonarson prófessor í jarðfræði við Háskóla Islands Af hverju þyrstir okkur í sæt- indi og af hverju finnst okk- ur þau góð? SVAR: Við mannfólkið skynjum ferns konar bragð með tungunni, sætt, salt, súrt og beiskt, og fæðumst með þann eiginleika að þykja sætt bragð gott, beiskt og súrt vont en erum hlutlaus eða með einhvern áhuga á salti. Þetta mótast síðan enn frekar af reynslu okkar og verður til þess að okkur langar eða langar ekki í hinar ýmsu fæðuteg- undir. Hvaða fæðutegundir börn kjósa að borða mótast að miklu leyti af foreldrum og hvaða venjur eru í samfélaginu í kringum þau að því að talið er. Þannig er ekki talið lík- Kveðnir draumar Draumstafir Kristjáns Frímanns Mynd/Kristján Kristjánsson Sterkur draumur, kveðinn vel. SKILNINGUR manna á draum- um ræðst nokkuð af tíðaranda hvers tíma. Á fyrri tímum og fram undir miðja tuttugustu öld var landbúnaðarhefðin sterk í huga landsmanna og speglaðist glöggt í draumum þeirra þar sem veðurfar, landhættir og dýr höfðu ákveðna og afgerandi merkingu. Falli snjór, en drjúpi dögg, dult ska! ei hvað þýðir: hefir þjóðin haldið glöggt harðdrægar ársins tíðir. En ef sterkleg stormahríð styrjöld gerir að bjóða, halda menn það merki stríð meðal heimsins þjóða. (ísl. þjóðhættir.) Fyrrum sagði gamla fólkið að ekki væri vandalaust að segja draum sinn. Til þess að hann réðist vel áttu menn að hafa fyrst upp þessa þulu: „Draum dreymdi mig,“ sagði Sankti Pétur. „Hvernig er hann látandi?" sagði Kristur. „Að þú hefðir alla veröldina í þínum hnefa, og varst kóngur kónganna og drottinn drottnanna.“ „Þig dreymdi rétt,“ sagði Kristur, „hver sem segir þinn draum fyrri en sinn, hans draumur skal þeim að sigri verða.“ Það hvernig draumar lifna ræðst því að einhverju leyti af hug dreymandans til drauma og vilja hans til að þeir verði sýni- legir og rætist. Þannig má jafn- vel kveða sig til vitundar um hul- in öfl hugans og kalla fram á nýju tungli þýðan draum um þíða tíð til jóla. Rauða tunglið vottar vind, vætan bleiku hlýðir (vætu bleika þýðir), skíni ný með skærri mynd skírviðri það þýðir. (ísL þjóðh.) „Marsil" dreymdi Móðir mín var alvarlega veik og lá fyrir dauðanum. Ég veiktist svo einnig og við dóum á sama tíma. Áður en ég dó kvaddi ég systur mína og frænku en þar sem bróðir minn var ekki á staðnum bað ég föður minn að skila kveðju til hans. Þótt ég væri dáin var eins og faðir minn væri enn í sambandi við okkur. Það var eins og ég væri á skeiði milli þess að vera lifandi og dáin; ég var að ganga frá öllu sem ég átti ógert í lifanda heimi. Ég gekk því um eins og vofa. Ég fór heim til bestu vinkonu minnar, sem ég hafði ekki náð að kveðja og vissi ekki að ég var dáin, fór í svefnherbergi eitt í húsinu og náði þar í stóra kápu inní fata- skáp. Ég breiddi hana á rúmið og hóf að sauma út í hana stór gul blóm sem hafði greinilega verið byrjað á en átti eftir að klára. I sömu mund kom vinkona mín inn. Með henni var einhver önnur stelpa sem mér fannst ég kannast við. Hún heilsaði og ég spurði hvort hún gæti séð mig. Hún játti því en sagðist svo vera á hraðferð. Ég sagðist bara vera að klára að sauma í kápuna og hún sagði að það væri bara gott. Þá var hún á förum. Við föðmuð- umst er við kvöddumst og svo var hún farin. Ég vissi að þetta hafði verið okkar síðasta kveðja. Ég tók kápuna og mátaði hana. Hún var alltof stór á mig en mér fannst blómin sóma sér vel. Því

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.