Morgunblaðið - 25.11.2000, Blaðsíða 66

LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Sorgar og
samúðarmerki
Borið við minningarathafnir
ogjarðarfarir.
Allur ágóði rennur til
líknarmála.
Fæst á bensínstöðvum,
í Kirkjuhúsinu og í
blómaverslunum.
H KRABBAMEINSSJÚK BÖRN
Ct" HJÁLPARSTOFNUN
'QTJ KIRKJUNNAR
Bókhaldskerfi
B
KERFISÞROUN HF.
FÁKAFENI 11. s. 568 8055
http://www.kerfisthroun.is/
________UMRÆDAN______
Makatenging eða
einstaklingsréttur?
UNDANFARIÐ hefur borið á
því að ráðamenn hafi látið að því
liggja að tekjutenging tekjutrygg-
ingar lífeyrisþega við laun maka,
eins og hér viðgengst, eigi sér hlið-
stæður í nágrannalönd-
unum, en aldrei eru
tölur nefndar í því
sambandi. Ég þori að
fullyrða að sambærileg
skerðing viðgengst
ekki í neinu grannríkja
okkar.
Það er réttlætismál
að sá sem ekki getur
séð sér farborða með
því að vinna fyrir sér
fái lágmarksfram-
færslu úr sameiginleg-
um sjóðum velferðar-
kerfisins.
Þeir sem missa at-
vinnuna fá greiddar at-
vinnuleysisbætur óháð
tekjum maka.
Sama gildir ekki um lífeyrisþega.
Eins og málum er nú háttað skerða
tekjur maka lífeyrisgreiðslur.
Heimild fyrir þessari skerðingu var
sett inn í almannatryggingalögin
1998 um leið og skerðingarmörk
gagnvart tekjum maka voru hækk-
uð. Þau voru aftur hækkuð í sept-
ember 2000. Aður var skerðingar-
reglan í reglugerð.
Þvert á lög og samninga
Ákvæði þessarar skerðingar-
reglu hafa í för með sér að fjöl-
skyldur lífeyrisþega lenda í fátækt-
argildru jaðarskattanna þar sem
tekjur maka, auk tekna lífeyrisþeg-
ans sjálfs, geta skert tekjutrygg-
ingu hans. Ekki er nóg með að
tekjutenging þessi sé andstæð eðli
almannatrygginga heldur virðist
einnig um að ræða brot á 65. gr.
stjómarskrárinnar, en þar segir í
1. mgr.: „Allir skulu vera jafnir
fyrir lögum og njóta mannréttinda
án tillits til kynferðis, trúarbragða,
skoðana, þjóðernisuppruna, kyn-
þáttar, litarháttar, efnahags, ætt-
ernis og stöðu að öðru leyti.“
Lífeyrisþegum er með þessari
skerðingarreglu mismunað eftir
hjúskaparstöðu.
Fólki á vinnualdri er einnig mis-
munað eftir því hvort það á við at-
vinnuleysi eða heilsubrest að
stríða. Slík mismunun hlýtur að
teljast andstæð anda stjórnar-
skrárinnar.
Tekjutengingin virðist einnig
bijóta gegn 11. gr. stjómsýslulag-
anna, nr. 37/1993, þar sem segir að
stjórnvöld skuli gæta samræmis og
jafnræðis í lagalegu tilliti og að
þeim sé beinlínis
óheimilt að mismuna
aðilum á grundvelli
þjóðfélagsstöðu eða
af öðram sambærileg-
um ástæðum. Hér
virðast lög vera brot-
in, ekki ein heldur
fleiri, á þeim sem síst
skyldi og geta ekki
borið hönd fyrir höf-
uð sér.
Almannatrygg-
ingar eru pers-
ónutrygging
Við meðferð frum-
varps til laga um al-
mannatryggingar árið
1935, þeirra fyrstu
sem sett vora, kom fram í nefndar-
áliti að gert væri ráð fyrir að í þeim
fælist hrein persónutrygging. Sam-
kvæmt því er það andstætt tilgangi
og markmiði laganna að færa
tryggingarskylduna yfir á maka og
að hið opinbera firri sig ábyrgð ef
lífeyrisþeginn er í hjónabandi eða
sambúð.
Þá stríðir þetta gegn mannrétt-
indasáttmálum og alþjóðasamning-
um sem íslendingar hafa skuld-
bundið sig til að virða. í mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna, sem samþykkt var á alls-
heijarþinginu 10. desember 1948,
segir í inngangsorðum: „Það ber að
viðurkenna að hver maður sé jafn-
borinn til virðingar og réttinda, er
eigi verði af honum tekin, og er
þetta undirstaða frelsis, réttlætis
og friðar í heiminum." í 2. gr. sátt-
málans segir einnig: „Hver maður
skal eiga kröfu á réttindum þeim og
því frjálsræði, sem fólgin era í yfir-
lýsingu þessari, og skal þar engan
greinarmun gera vegna kynþáttar,
litarháttar, kynferðis, tungu, trúar,
stjómmálaskoðana eða annarra
skoðana, þjóðemis, upprana, eigna,
ætternis eða annarra aðstæðna."
Fjölskylduna ber að vernda
í 16. gr. er fjallað um jafnrétti til
hjúskapar og stofnunar fjölskyldu
og er þar sérstaklega kveðið á um
hlutverk fjölskyldunnar og skyldur
ríkisins gagnvart henni.
Þar segir m.a.: „Fjölskyldan er í
eðli sínu frameining þjóðfélagsins
og ber þjóðfélagi og ríki að vernda
hana.“ I 25. gr. sáttmálans segir
enn fremur: „Hver maður á kröfu
til lífskjara, sem nauðsynleg era til
verndar heilsu og vellíðan hans
sjálfs og fjölskyldu hans. Telst þar
til matur, klæðnaður, húsnæði,
læknishjálp og nauðsynleg félags-
hjálp, svo og réttindi til öryggis
gegn atvinnuleysi, veikindum, ör-
orku, fyrirvinnumissi, elli eða öðr-
um áföllum sem skorti valda og að
fötluðum sé ekki mismunað með
lögum hvað varðar kynferðissam-
Tryggingar
Færum umræðuna nær
þeim grundvallar-
reglum um mannrétt-
indi, segir Ásta R.
Jóhannesdóttir, sem við
þykjumst byggja
stjórnskipun okkar á.
bönd, hjónaband og bameignir."
Núgildandi lagagrein, sem kveður
á um að tekjur maka skerði tekju-
tryggingu lífeyrisþega, grefur und-
an hjónabandinu og möguleikum
lífeyrisþega til að hefja sambúð og
stofna fjölskyldu. Unnt er að leið-
rétta þetta með samþykkt fram-
varps Samfylkingarinnar um afnám
tekjutenginar tekjutryggingar við
laun maka lífeyrisþega.
Islenska leiðin - gamla
fátæktaraðstoðin
í bók Stefáns Ólafssonar pró-
fessors, Islenska leiðin, um ís-
lenska velferðarkerfið, segir um
þessa tekjutengingu (bls. 273): „Þá
er önnur beiting skerðingarreglna í
almannatrygginga kerfinu á íslandi
einnig fátíð, en það er skerðing líf-
eyris öryrkja vegna tekna maka
þeirra. Sú regla er arfleifð gömlu
fátækraaðstoðarinnar frá fyrri öld-
um, þar sem framfærsluskylda var
lögð á fjölskylduna eða ættingja í
heild, áður en til fátækraaðstoðar
gæti komið, með tilheyrandi athug-
un á þörf og þvl hvort hinn fátæki
verðskuldaði aðstoðina.
Hugmyndafræði almannatrygg-
inga, sem leysti gömlu fátækraað-
stoðina að mestu af hólmi á 20. öld-
inni, gengur gegn þessari hugsun
að örorkulífeyrisþegi hafi ekki full-
an borgararétt og beri skarðan
framfærslurétt ef maki hans hefur
einhveijar tekjur, eins og fram
kom í fyrstu tveimur köflunum í
þessari bók. Þess vegna hafa vest-
rænar þjóðir horfið frá slíkri fram-
kvæmd almannatrygginga nú á
dögum. Framkvæmd þessarar
reglu á Islandi rýrir mjög kjör
þeirra öryrkja sem fyrir verða,
samkvæmt mati OECD á kjara-
stöðu lífeyrisþega í aðildarríkjun-
um, og það kemur einnig fram í
skýrslu forsætisráðherra vorið
1999 um stöðu öryrkja. En félags-
leg og sálræn áhrif slíks fyrir-
komulags era þó enn alvarlegri því
öryrki í slíkri stöðu er að hluta
rændur sjálfstæði sínu og mann-
legri reisn.“
Tvöföld skerðing
Greiðslur til lífeyrisþega, ekki
síst öryrkja, skulu vera óháðar
tekjum maka þeirra. Þannig styðj-
um við best við bakið á því fólki
sem verst er statt í samfélaginu og
einnig við granneiningu þjóðfélags-
ins, fjölskylduna. Einnig er ástæða
til að benda á að lífeyrisþegi í
hjónabandi eða sambúð á ekki rétt
á heimilisuppbótum allt að 21.688
kr. á mánuði, sem hann ætti rétt á
byggi hann einn. Þannig er lífeyris-
þegi í hjónabandi eða sambúð með
lægri almannatrygginga greiðslur,
eða þriðjungi lægri en einhleyping-
ur, auk þess sem tekjur maka
skerða tekjutryggingu hans. í
framvarpi Samfylkingarinnar, sem
nú er til umfjöllunar í heilbrigðis-
nefnd, er því lagt til að sett verði í
almannatryggingalög ákvæði sem
felur í sér að tekjur maka skuli
ekki hafa áhrif á tekjutryggingu
lífeyrisþega. Mikil umræða hefur
verið undanfarið um tekjutengingu
þessa og margt sagt til að draga
athygli frá meginkjama málsins.
Þessi grein er tilraun til að færa
umræðuna nær þeim grundvallar-
reglum um mannréttindi sem við
þykjumst byggja stjórnskipun okk-
ar á.
Höfundur er þingmuður Samfylking-
arinnar í Reykjavík.
Ásta R.
Jóhannesdóttir
Verslum þar sem stemmníngin er.
Borgarstjóri kveikir
jólaljósunum á Hlemmi
laugardáginn 25. nóv. kl.
Kyndilganga niður Laugaveg
að Þjóðleikhúsimj.
SINDRI
Borgartúni 31 • s. 575 0000 • www.sindri.is