Morgunblaðið - 25.11.2000, Qupperneq 70

*70 LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Máttur mötuneyta
og matsölustaða
ekki
Einstaklingur sem
borðar eina eða fleiri
máltíðir dagsins í
sama mötuneyti, þar
sem á boðstólum er
matur sem inniheldur
meiri orku en hann
. þarf á að halda, getur
þyngst um mörg kíló á
nokkrum árum. Sé
maturinn einnig ein-
hæfur eða næringar-
efnasnauður (t.d. lítið
um ávexti og græn-
meti) aukast líkur á að
viðkomandi fái ekki
mörg mikilvæg efni
sem líkaminn þarf á að
halda. Þetta eykur lík-
ur á að einstaklingnum líði
eins vel og honum gæti annars
liðið, sé oftar frá vinnu og missi
heilsu fyrir aldur fram. Slíkur
getur máttur mötuneyta og ann-
arra staða þar sem fólk borðar
reglulega verið. Mötuneyti, sem
hins vegar býður viðskiptavinum
sínum upp á ljúffengan, hollan og
næringarríkan mat, getur átt þátt í
að viðhalda heilsu þeirra, bæði til
skamms og langs tíma litið. Mötu-
neyti og matsölustaðir geta þannig
í reynd stjórnað mjög miklu um
næringu og vellíðan fólks, sérstak-
lega þeirra sem borða reglulega á
sama stað.
Mötuneyti
I mötuneytum er mikilvægt að
hver og einn geti fengið hollan mat
í hverjum einasta matartíma.
Margt gott hefur gerst í mötuneyt-
ismálum landsmanna síðustu ár
með auknum skilningi á mikilvægi
þess að borða hollan mat. Sama
framþróun hefur þó ekki orðið alls
staðar og auðvitað má alltaf gera
betur.
Oft vantar mjög lítið uppá til að
maturinn geti talist hollur og
stundum nóg að íhuga hvernig
skammtað eða valið er
á diskinn. Að hægt sé
að velja girnilegt
grænmeti á a.m.k.
þriðjung disksins,
bæði ferskt og eldað,
hefur t.d. heilmikið að
segja þó að ekkert
annað sé gert. Fitu- og
sykurríkari matur
getur þannig e.t.v.
verið áfram á boðstól-
um fyrir þá sem vilja.
Hver og einn ber
ábyrgð á eigin heilsu
en með því að auka að-
BryndísEva gengi að góðum holl-
Birgisdóttir um mat, framreiða
hann fallega og gera
fólki auðveldara fyrir að velja hann,
vinnst heilmikið í hollustuátt.
Matsölustaðir
Hér á landi er nú að finna úrval
af mat frá hinum ýmsu heimshorn-
um þar sem grænmeti, gróft korn-
meti og olía eru í hávegum höfð í
stað smjörsins og rjómans og hlut-
föll matvæla á disknum önnur.
Alltaf er að bætast við kryddteg-
undir sem hægt er að nota í stað
salts og bera með sér angan af
fjarlægum löndum, auk þess sem
nýir skyndibitastaðir skjóta upp
kollinum, þar sem hollustan er
jafnvel í fyrirrúmi. Hver einasti
matsölustaður á landinu, skyndi-
bitastaðir sem og aðrir, ættu hins
vegar að sjá til þess að hægt sé að
velja þar hollan mat. Tækifærið
þarf að vera til staðar og vel sýni-
legt til þess að fólk geti valið. Við-
skiptin ættu að blómstra eftir sem
áður, ef ekki betur.
Hugmyndir
Að lokum eru hér nokkrar ein-
faldar hugmyndir að breytingum
sem þeir sem valdið hafa geta skoð-
að með opnum huga að vild:
- Að auðvelt sé að nálgast ískalt
♦ Ársalir- fasteignamiðlun ♦ Ársalir- fasteignamiðlun ♦
ATVINNUHÚSNÆÐI TIL LEIGU
Borgartún
Húsnæði Sindra er til
leigu. Skiptist í verslunar-
húsnæði á jarðhæð, lager
í kjallara og tvær skrif-
stofuhæðir. Mögul. að
skipta í smærri einingar.
Laust 01.02 nk.
i
Björgvin Björgvinsson, lögg. fasteignasali.
♦ Ársalir- fasteignamiðlun ♦ Ársalir- fasteignamiðlun ♦
♦ Ársalir- fasteignamiðlun ♦ Arsalir- fasteignamiðlun ♦
ATVINNUHÚSNÆÐI TIL LEIGU
I hjarta borgarinnar - Austurstræti 12
Til leigu 4 hæðir í þessu
virðulega húsi, alls um
750 fm. Leigist saman
eða í smærri einingum.
Hentar t.d. vel fyrir
læknastofur o.fl.
Björgvín Björgvinsson, lögg. fasteignasaii.
*♦ Ársalir- fasteignamiðlun ♦ Ársalir- fasteignamiðlun
Mataræði
Mötuneyti og matsölu-
staðir geta í reynd,
segir Bryndís Eva
Birgisdóttir, stjórnað
miklu um næringu og
vellíðan fólks.
vatn á aðlaðandi hátt og að hægt sé
að kaupa sódavatn.
- Bjóða uppá fitulitla mjólk og
hreina safa í stað sykraðra ávaxta-
safa og gosdrykkja.
- Bjóða uppá grænmeti með öll-
um mat, ýmist ferskt, eldað eða
jafnvel hvort tveggja eftir því sem
við á.
- Minnka framboð af hefðbundn-
um rjóma- og majonessósunum,
bjóða frekar góða jafnaða sósu og
betri kaldar sósur, t.d. blandaðar
létt-majonessósur, eða sósur úr
sýrðum rjóma, tómötum, olíuedik-
dressingar o.fl.
- Bjóða upp á fítuminni sósu að
auki þegar feitari sósur eða hamsar
eru á boðstólum.
- Nota fituminni mjólkurvörur,
svo sem 10% sýrðan rjóma og létt-
mjólk, í matargerðina.
- Nota fituminni ost sem er hægt
að bragðbæta með ýmsum krydd-
um eða feitari og bragðmeiri osti
samanvið.
- Nota fitulítið kjöt og hafa jafn-
vel oftar fisk en kjöt í matinn,
gjarnan feitan fisk.
- Frekar að ofnbaka, sjóða eða
grilla en að djúpsteikja.
- Nota sjaldnar mikið unna kjöt-
og fiskrétti eða velja þá sem hafa
hollustu að leiðarljósi.
- Nota frekar olíu eða fljótandi
smjörlíki en smjör eða smjörlíki í
matargerð og bakstur.
- Nota alls kyns spennandi
krydd í stað mikils salts eða krafts.
- Prófa stundum að elda grófara
kornmeti með mat, svo sem hýðis-
hrísgrjón. Prófa nýjar korntegund-
ir, svo sem heilt hveiti eða búlgúr, í
mat og bakstur, jafnvel baunir.
Hafa sjaldnar franskar en venju-
legar soðnar kartöflur eða bakaðar.
- Ekki hafa uppbakaða súpu á
hverjum degi eða bjóða uppá tvær
gerðir.
- Bjóða alltaf uppá gróf brauð
(þar sem það á við).
- Hafa álegg fjölbreytt og magr-
ari vörur með þeim feitari, gjarnan
fiskiálegg og alltaf einhvers konar
grænmeti, jafnvel ávexti. Hefð-
bundin majonessalöt má gera með
létt-majonesi og sýrðum rjóma eða
einungis því síðarnefnda.
- Gjarnan má bjóða uppá ávöxt
sem millibita eða ávaxtasalat sem
eftirrétt.
- Bjóða sjaldnar upp á feita og/
eða sykraða eftirrétti. Nota ávexti
mikið þess í stað.
- Hafa á boðstólum lítið sætt eða
ósætt trefjaríkt morgunkorn og
minna sætar og feitar mjólkurvör-
ur í morgunmat.
- Kaffibrauð má gjarnan vera
gróft brauð, annar gerbakstur eða
ávöxtur í stað hefðbundins sæta-
brauðs stundum.
- Hafa ávaxtakörfur frammi á
fundum.
Til varnar
kennurum
NÚ ERU meira en
tvær vikur liðnar af
verkfalli framhalds-
skólakennara og hafa
þær fréttir einar borist
að annaðhvort talist
samninganefndir ekki
við eða að fundur hafi
verið haldinn en án ár-
angurs. Á meðan geng-
ur okkar ágæta unga
fólk um, fyrst í skamm-
góðri gleði yfir auka
frídögum en síðan
áhyggjufullt og leitt.
Margir hafa fengið sér
vinnu í einhverri mynd
en enn aðrir rangla um
í aðgerðarleysi sem getur leitt til
margs konar erfiðleika. Og það er
líkt og einhver dofi hafi fallið á
landsmenn, fólki virðist standa ein-
hvem veginn á sama, upptekið af
eigin vinnubrjálæði og enn heyrast
gömlu frasarnir: „þessir helv...
kennarar, eru þeir nú enn einu sinni
komnir í verkfall og krefjast hærri
launa og vinna ekkert í þrjá mánuði
á sumrin...“ Slíku er ekki vert að
svara öðru en því að biðja fólk að
lesa betur heima. Að fólki sé hins
vegar sama um hvað verður um
menntun barna sinna er aftur á móti
ófyrirgefanlegt.
Þótt við lifum í fádæma ómann-
eskjulegu samfélagi í dag, held ég að
flestir geri sér grein fyrir því að nú
sem aldrei fyrr er nauðsyn að eiga
vel menntaða, vel launaða og hæfa
kennara sem gefa bömum okkar
ekki bara tómt nafn skólagöngunnar
heldur líka menntunina, sjálft inni-
hald umbúðanna. Það er búið að
hólfa fólk mjög rækilega niður í sam-
félagsleg hólf þar sem gamla fólkið
er í elliheimilishólfinu (ekkert fyrir
okkur hinum), litlu börnin eru í leik-
skólahólfinu, krakkamir í skólahólf-
inu og við, þetta „klára“ miðjumoð, í
vinnuhólfinu þar sem þeir em líka
Gróa Finnsdóttir
sem stjórna peninga-
flæði þessarar þjóðar. I
því samfélagi sem er
þannig uppbyggt, að
ofangreindir hópar
eiga afar lítil samskipti
sín á milli mestanpart
dagsins, heldur mest
innbyrðis, hlýtur eitt-
hvað mikið að vera að.
Eitthvað hlýtur að
bresta fyrr eða síðar
þar sem uppeldi bama
okkar hvílir ekki nema
að hluta til á herðum
foreldranna vegna
tímaskorts og hæfa
kennara vantar vegna
atgervisflótta úr greininni. Bömin
og unglingamir eiga auk þess sinn
félaga í sjónvarpi og myndböndum
og móta sitt talmál samkvæmt
enskri tungu eins og Megas sagði
svo réttilega á Degi íslenskrar
Kennarar
Akur kennaranna
verður sífellt stærri til
plægingar, segir Gróa
Finnsdóttir, og er hlut-
verk þeirra gjörbreytt
frá því sem áður var.
tungu, þannig að til verða ambögur
eins og „þetta „telur“ ekki....“, „það
myndi „gera daginn" fyrir mig ef...“,
að ég tali nú ekki um „verðin" öll
sem fólk talar um dægrin löng.
Akur kennaranna verður því sí-
fellt stærri til plægingar og er hlut-
verk þeirra gjörbreytt frá því sem
áður var, þar sem uppeldishlutverk
þeirra vegur sífellt þyngra. Börnin
koma oft með afskiptaleysi, ein-
- Fjölbreytni er lykilatriði.
Það þýðir ekkert að vera með
mat sem fólki líkar ekki, en það er
einmitt stærsta áskorunin, að gera
hollan mat bragðgóðan fyrir fólk
sem oft á tíðum er vant óhollum og
brösuðum mat. Annað er að fara
sér hægt. Góð leið er að nota smám
saman minni rjóma og smjör í mat-
inn, bæta aðeins við grænmetið á
diskinn o.s.frv.
Það mikilvægasta er að forðast
allar öfgar. Það þarf ekki að gjör-
breyta matseðli í öllum mötuneyt-
um eða matsölustöðum, þar er yfir-
leitt margt gott að finna, en víða
væri hægt að auka fjölbreytnina og
bjóða upp á meira af bragðgóðum
hollum mat. Með nokkrum einföld-
um breytingum er hægt að áorka
heilmiklu í hollustuátt. Margir
myndu hér eflaust kvarta undir
verðlagi á ávöxtum og grænmeti,
en oft er hægt að minnka aðeins
kjöt- og fiskskammtinn þegar
grænmeti er bætt við, auk þess sem
hægt er að velja það sem er ódýrast
á hverjum tíma. Þannig má að ein-
hverju leyti halda verði í skefjum.
Hitt er svo annað mál að það er
merkilegt að stjórnvöld á Islandi
skuli ennþá treysta sér til að bera
þá ábyrgð að halda grænmetis og
ávaxtaverði háu þegar ljóst er að
heilsa þjóðarinnar er í veði.
Markmiðið með hollu mataræði
til skamms tíma er að fólki líði sem
best á hverjum einasta degi og fái
öll þau næringarefni sem það þarf á
að halda. Til langs tíma er mark-
miðið að fyrirbyggja sjúkdóma,
ótímabæran dauða og að fólk lifí
góðu lífi lengur. Hver og einn ber
ábyrgð á eigin heilsu og með því að
gera fólki auðveldara fyrir að velja
hollan mat í mötuneytum og á mat-
sölustöðum getur heilmikið áunnist.
Höfundur er næringarfræðingur og
formaður Manneldisfélags Islands.
manaleika, hörku og heimiliserjur á
bakinu í skólann sem brýst fram í
ýmsum myndum sem kennarar
þurfa síðan að taka á. Þegar komið
er upp í framhaldsskólana kemur
þetta síðan fram í leiða og (sjálfs)
agaleysi. Því fer þó fjarri að slíkt sé
hlutskipti allra ungmenna en því
miður allt of margra og er þetta sá
veruleiki sem kennarar í dag þurfa
að kljást við með sín niðurlægjandi
laun.
Við segjum oft að börnin okkar
séu ómetanleg sem þau svo sannar-
lega eru eins og allar manneskjur.
Peningar eru hins vegar metanlegir
en samt eru þeir sem stjórna þeirra
ferð og vistun svona 6-12 sinnum
betur launaðir en þeir sem bera
ábyrgð á menntun og vegferð barna
okkar og unglinga. Utan um peninga
þjóðarinnar eru byggðar glæsibygg-
ingar þar sem hvergi er til sparað en
að hinni andlegu auðlegð, sem kenn-
arar byggja börnum okkar, er ekk-
ert hlúð. Þetta vitum við en finnst
okkur þetta í alvöru vera eðlilegt?
Það er mín skoðun að það fólk sem
vinnur við uppeldisgreinar ætti að
vera hæst launaða starfsstétt þjóð-
arinnar. Við höfum um árabil van-
metið störf þeirra á skammarlegan
hátt. Því vil ég skora á þá sem valdið
hafa að hætta öllum orðhengilshætti
og að vísa hver á annan, heldur horfa
á kjarnann sjálfan i þessu máli og
vinna síðan heiðarlega og af kjarki
út frá honum. Það krefst ávallt hug-
rekkis að takast á við mistök sín og
að horfast í augu við sannleikann og
því verður heiður þeirra því meiri
sem döngun hafa til að stöðva þetta
verkfall, kennurum og þjóðinni allri í
hag. Ríkisstjórn landsins hefur þó
fyrst og síðast ábyrgð í þessu máli
og ber að taka á því af fullri einurð
og heiðarleika því fólk vill ekki leng-
ur atgervisflótta úr kennarastétt
heldur vel menntaða, vel launaða og
ánægða kennara sem metnir eru að
verðleikum.
Að lokum legg ég til að þjóðin öll
fari í brúarsmíði og byggi brýr milli
hólfanna fyrrnefndu, til dæmis með
sveigjanlegum og manneskjulegum
vinnutíma og heildarslökun samfé-
lagsins.
Höfundur er húsmóðir og
bókavörður.