Morgunblaðið - 30.11.2000, Blaðsíða 28

2$ MMttWÁGeft'3O.ííöVÉ'MiBfift'á6ð0
URVERINU
MORGUÉBLAÐIÐ
Tvö skip eftir á kolmunnaveiðum
Börkur nálgast
70.000 tonn
BÖRKUR landar væntanlega kol-
munna hjá Sfldarvinnslunni hf. í Nes-
kaupstað um helgina og brýtur þá
70.000 tonna múrinn. Um liðna helgi
landaði hann tæplega 1.800 tonnum
og hafði þá komið með samtals um
69.500 tonn á árinu, af kolmunna, sfld
og loðnu.
Að undanfömu hafa þrjú íslensk
skip verið við kolmunnaveiðar en Óli í
Sandgerði AK er frá vegna viðgerða
og því aðeins tvö á miðunum. Alls
hefur verið landað um 240.000 tonn-
um hérlendis á árinu og þar af um
23.000 tonnum úr erlendum skipum.
Jón Kjartansson SU kom með um
1.300 tonn af kolmunna til Eski-
fjarðar í fyrradag en skipin hafa ver-
ið á kolmunnamiðunum norðvestan-
megin í Rósagarðinum.
;Emil Thorarensen, útgerðarstjóri
hjá Hraðfrystihúsi Eskifjarðar hf.,
segir að reksturinn sé mjög erfiður,
fyrst og fremst vegna olíukostnaðar.
Skipin hafa verið að fá 200 til 300
tonn á daginn en síðan er látið reka á
nóttunni. „Þetta eru engin veislu-
höld,“ segir Emil, „en vonandi upp-
skerum við þegar til lengri tíma er
litið.“
Rússar landa
irimsey
Í22,6^ ^7,9%
Sjglufjörður'^ - p—<
Þórshöfn
-0/,v Bakkafjörður
Vopnafjörður
12,1 % Borgarfj.
evstri
Kóþasker
Flateyri
/ Þingeyri
^ Bíldudalur
Patreksfjörðui
;ureyri
'Blönduós
^gp Seyðisfjörður
•15% ) Neskaupstaður ,
Fáskrúðsfjörður 20 6C
Grundarfjörður
Ólafsvík’
pa- Stöðvarfjörður
l4,9%Djúpivogur
Garður S
Hlutfallsleg breyting þorskveiðiheimilda í aflamarkskerfi
1991/1992 til 1999/2000
3%) Höfn
* Vaxtarstaðir
Samdráttarstaðir
> 40% aukning
0 - 40% aukning
0 - 40% samdráttur
> 40% samdráttur
Heimild: Þjóðhagsstofnun
meiru í Noregi
Um 70% þorskaflans til Noregs
ÁÆTLAÐ er að Rússar landi allt
upp í 70% af þorskafla sínum úr Bar-
entshafi í Noregi á þessu ári. Fyrir
tveimur árum lönduðu Rússar um
helmingi aflans í Noregi og því fer nú
um 10% meira af heildarþorskafla úr
Barentshafi til vinnslu í Noregi en
árið 1998. Þessi þróun hefur komið
sér vel fyrir fyrir norska sjávarút-
veginn vegna samdráttar í þorsk-
kvóta í Barentshafi.
í lok september sl. höfðu rúss-
neskir togarar landað um 139 þús-
und tonnum af þorski í Noregi en
það eru um 66% af heildarþorskafla
Rússa í Barentshafi. Reyndar hafa
gögn um landanir á Rússafiski í Nor-
egi á undanfömum árum ekki þótt
áreiðanleg og því gæti hlutfallið ver-
ið enn hærra á þessu ári. Á síðasta
ári lönduðu Rússar alls um 177 þús-
und tonnum í Noregi eða um 56% af
heildarafla þeirra í Barentshafi.
Rússar hafa enn ekki yfir að ráða
nægilega fullkomnum fiskvinnslum
fyrir botnfisk á svæðinu í kringum
Múrmansk og því verða togaramir
að leita til annarra ríkja til að selja
aflann. Auk þess era margar hafnir í
Norður-Noregi betur staðsettar
gagnvart helstu veiðisvæðum en
heimahafnir flestra rússnesku skip-
anna. Þá hafa nýjustu frystitogarar
Rússa sótt í að landa afla sínum í
nýtískulegar kæligeymslur i Norð-
ur-Noregi en allt frá árinu 1998 hafa
Rússar landað meira af frystum fiski
en ferskum í Noregi.
Ennfremur hefur aukin þátttaka
norskra fjárfesta í rússneskum sjáv-
arútvegi leitt til þess að rússnesku
skipin sækja nú í meiri mæli á norsk-
ar hafnir. Þannig hafa rússnesk sjáv-
arútvegsfyrirtæki haft úr að spila
meira fjármagni til nýsmíða og end-
umýjunar skipanna, á meðan fjár-
festamir ráða því hvar aflanum er
landað. Talið er ólíklegt að Rússar
auki landanir í heimalandi sínu á
næstunni, þrátt fyrir ýmsar tilslak-
anir stjómvalda þar í landi. í dag era
tvö til þrjú stór sjávarútvegsfyrir-
tæki í Múrmansk en þau eru einkum
í veiðum og vinnslu á uppsjávarfiski.
- Sta.
vi&'
taeknival.is
TEC
TecMA-186
* Hágæða litaskjár
' 58 mm pappírsrúlla
► 56 hnappa lyklaborð
► Hlíf á hnappaborði
► 20 vömflokkar
► Allt að 300 PLU/ númer
► Stillanlegur viðskiptamannaskjár
Sjóðsvétar
29,900.- m.vsk
‘teknival
Reykjavík • Skeifunni 17 • Slmi 550 4000 Akureyri • Furuvöllum 5 • Sími 461 5000
Kvótakerfið skýrir
ekki fólksfækkun
SAMBAND búsetuþróunar og fisk-
veiðistjórnunarkerfisins er afar
flókið og erfitt að fullyrða um að
kvótakerfið sé valdur að þeirri
fólksfækkun orðið hefur á undan-
förnum árum í mörgum útgerðar-
stöðum á landinu. Þetta era helstu
niðurstöður greinargerðar sem
Þjóðhagsstofnun hefur gert um
stjórnkerfi fiskveiða og byggðaþró-
un.
Nefnd um endurskoðun laga um
stjórn fiskveiða, sáttanefndin svo-
kallaða, fór þess á leit við Þjóð-
hagsstofnun í upphafi ársins að hún
gerði úttekt á áhrifum mismunandi
fiskiveiðistjómunarkerfa á byggða-
þróun. í greinargerðinni, sem birt
var fyrr í þessum mánuði, er fjallað
um þátt kvótakerfisins í þróun
byggðar og hvort það hafi haft
sýnileg áhrif á þá staði þar sem
breyting á íbúafjölda hefur verið
mest. I greinargerðinni segir að
íbúaþróun innanlands hafi verið
mörgum áhyggjuefni undanfarin ár
og áhyggjur manna fyrst og fremst
beinst að þeim stöðum þar sem
fólki hefur fækkað og hvort rekja
megi orsakir þróunarinnar til
kvótakerfisins. Hinsvegar er í
greinargerðinni bent á að ýmsum
stöðum hafi vegnað þokkalega að
því er íbúaþróun varðar, jafnvel ut-
an suðvesturhomsins, og því kunni
vel að vera að hluta af vexti þessara
staða megi rekja til stöðugleika
sem fiskveiðistjómunarkerfið hefur
boðið upp á.
Athugun Þjóðhagsstofnunar
beindist annars vegar að 20 þétt-
býlisstöðum þar sem fólki hefur
fækkað mest, eða meira en 13%, á
undanförnum 10 áram, þ.e. Ólafs-
vík, Patreksfirði, Bíldudal, Þing-
eyri, Flateyri, Suðureyri, Bolung-
arvík, Blönduósi, Hofsósi, Siglu-
firði, Hrísey, Grímsey, Vopnafirði,
Borgarfirði eystri, Seyðisfirði, Nes-
kaupstað, Fáskrúðsfirði, Stöðvar-
firði, Breiðdalsvík og Djúpavogi.
Hinsvegar beindist athugunin að
þeim 10 stöðum þar sem fólki hefur
fjölgað, eða um meira en 5% á síð-
asta áratug, þ.e. Þorlákshöfn,
Reykjanesbæ, Garði, Vogum,
Grundarfirði, Akureyri, Kópaskeri,
Þórshöfn, Bakkafírði og Höfn.
Þorskveiðiheimildir
vaxtarstaða jukust
íbúaþróun þessara staða hefur
verið afar mismunandi á síðustu 10
árum, allt frá 27,6% vexti íbúa-
fjölda á Bakkafirði til yfir 39%
fækkunar á Borgarfirði eystra.
Fiskveiðiheimildir skapa að hluta
til grandvöll fyrir búsetu á þeim
stöðum sem byggja á veiðum og
Greinargerð
um samband
fískveiðistj drn-
unar og
byggðaþróunar
vinnslu sjávarfangs. Á flestum
stöðunum sem um ræðir er aflam-
arkskerfið umfangsmest en sums
staðar skipta þorskaflahámark og
sóknardagakerfið máli fyrir útgerð-
arstaðina. Þá eru staðirnir með
mjög misjafna samsetningu á veiði-
heimildum. Skiptir þar mestu að
sums staðar er mikill hluti heimild-
anna í rækju og annars staðar
skipta uppsjávartegundir töluverðu
máli en þorskur er mikilvægasta
fisktegundin sem veidd er hér við
land. Þá er samband milli úthlut-
aðra og raunverulegra veiðiheim-
ilda margslungið, m.a. vegna þess
hversu algengt er að útgerðarmenn
breyti þeim með leigu og flutningi
milli skipa sem geta verið gerð út
frá mismunandi stöðum.
I úttektinni kemur fram að vaxt-
arstaðimir 10 höfðu í upphafi at-
hugunartímabilsins 21,31% hlut-
deild í þorskveiðiheimildum en
fiskveiðiárið 1999/2000 er hlutdeild
þeirra orðin 27,87%, hefur vaxið um
rúmlega 30%. Hlutdeildin hefur
aukist á 7 stöðum en minnkað á 3,
mest á Kópaskeri, en þar skiptir
þorskveiði nær engu máli. Hinir út-
gerðarstaðirnir eru Bakkafjörður
og Keflavík/Njarðvík.
Þorskveiðihlutdeild samdráttar-
staðanna hefur á sama tímabili
minnkað úr 24,21% hlutdeild í
14,75%. Þetta er 39% minnkun
hlutdeildar. Hlutdeildin hefur
minnkað á öllum samdráttarstöð-
unum nema einum; á Stöðvarfirði
óx þorskveiðihlutdeild um 1,9%.
Fiskvinnslan hefur
áhrif á búsetuþróun
í greinargerðinni kemur fram að
miklar breytingar hafa orðið á þró*
un fiskvinnslu á því tímbili sem tek-
ið var til skoðunar. Mikilvægar
breytingar sem gengið hafi yfir séu
annars vegar að á tímabili var mik-
ill afli fluttur óunninn til útlanda en
hinsvegar að fullvinnsla á fiski
hófst um borð í fiskiskipum. Til-
koma fiskmarkaða hafi einnig haft
umtalsverð áhrif á ráðstöfun afla til
vinnslu þegar tekið er tillit til
bættra samgangna og flutninga- og
geymslutækni. Segir í greinargerð-
inni að ráðstöfun þorskafla hafi
þannig breyst á tímabilinu 1988 til
1998 á þeim 30 útgerðarstöðum
sem til athugunar voru. Veiði dróst
verulega saman frá upphafi athug-
unartímabilsins og fram á miðjan
tíunda áratuginn og var samdrátt-
urinn meiri á þeim stöðum sem
fólki fækkaði á en þeim þar sem
fólki fjölgaði og hann varaði lengur
þar.
Afli til vinnslu
utan heimahafnar
Þá er í greinargerðinni bent á að
einungis kemur hluti af aflanum til
vinnslu í heimahöfn skipsins. Af-
lamagn sem fór til vinnslu í heima-
höfn dróst saman eins og aflinn á
fyrri hluta tíunda áratugarins.
Fljótlega eftir að sú þróun snerist
við fóra bátar á vaxtarstöðunum að
landa meira magni til vinnslu
heima en á samdráttarstöðunum
kemur sífellt minna hráefni til
vinnslu heima þótt veiðar hafi auk-
ist að nýju. I upphafi athugunar-
tímabilsins fór nokkur þorskafli
óunninn til útlanda. Magnið dróst
mjög ört saman en hefur aukist á
allra síðustu áram á ný. Vaxtar- og
samdráttarstaðirnir era samstiga í
þeirri þróun.
Þá kemur í greinargerðinni fram
að störfum í sjávarútvegi hefur
fækkað á samdráttarstöðunum en
fjölgað á vaxtarstöðunum. Sam-
drátturinn í sjávarútvegi virðist þó
vera hluti af almennum samdrætti
á samdráttarstöðunum, enda er
fækkun sjávarútvegsstarfa 38% af
heildarfækkun starfa. Á vaxtar-
stöðunum hefur störfum í öðrum
greinum ekki fjölgað þótt sjávar-
útvegurinn hafi eflst. Skýringa er
að einhverju leyti að leita í því að
aðrar framleiðsluatvinnugreinar
hafa dregist saman.
Sveígjanleiki í
sjávarútvegi mikilvægur
í geinargerðinni segir að ljóst sé
að þróun sjávarútvegsins hafi haft
áhrif á þróun byggðar í landinu en
að orsakasamband þessara þátta sé
flókið. Mjög erfitt sé að draga þátt
fiskveiðistjórnunarkerfisins sjálfs
út úr þessu sambandi. Það hafi ver-
ið hugsað sem leið til að auka hag-
kvæmni í atvinnugreininni og
tryggja viðgang hennar til lengri
tíma. Ekki verði séð að rekja megi
til fiskveiðistjórnunarkerfisins
sjálfs meginskýringu á hinum
miklu búferlaflutningum frá lands-
byggð til höfuðborgarsvæðis sem
einkennt hafa búsetuþróunina. Ut-
gerð og framleiðsla hafi fyrst og
fremst færst milli staða á lands-
byggðinni eftir því sem hagkvæmt
hefur þótt.