Morgunblaðið - 30.11.2000, Blaðsíða 40

40 FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Cleo Laine -
aldarfjórðungi síðar
DJASS
Tó nIeikar
BROADWAY
Cleo Laine og kvintett Johns Dank-
worths. Cleo Laine söngnr, John
Dankworth klarinett, sópran og
altósaxófón, Mark Nightingale bás-
únu, John Horler píanó, Malcolm
Creese bassa og Allan Ganley
trommur. Broadway, þriðjudags-
kvöldið 28.11.2000.
ÞAÐ var mikið um að vera í ís-
lensku djasslífí sl. helgi. Stórsveit
Reykjavíkur, undir stjóm Daniels
Nolgárds, flutti útsetningar hans á
verkum Sigurðar Flosasonar bæði í
Reykjavík og á Akureyri. Eg fjallaði
um flutning Stórsveitarinnar, Sig-
urðar og Daniels, á þessum útsetn-
ingum, um páskaleytið í ár og þó
Stórsveitin hljómi ekki eins vel í
steini og gleri Tjamarsals Ráðhúss-
ins og viðarklæddu Kaffíleikhúsinu
var spiiamennskan jafnvel betri og
ekki skemmdi að fremsti djasspían-
isti Islands sat við flygilinn: Eyþór
Gunnarsson.
Sunnudagurinn var svo dagur
Rúnars Georgssonar, eins fremsta
saxófónleikara íslenskrar djasssögu.
Hann blæs sjaldan opinberlega nú-
orðið, en um nónbil, á sýningu
Tryggva Ólafssonar í Gerðarsafni,
var hann í fautaformi og blés við-
stadda þvísem næst uppúr sætunum
og um kvöldið mætti hann með sax-
inn á afmælistónleika til heiðurs Guð-
mundi R. Einarssyni í Múlanum.
Vonandi að hann haldi eigin djass-
tónleika sem fyrst.
Þriðjudags- og miðvikudagskvöld
vom svo kvöld hins breska djass, er
hjónin Cleo Laine og John Dank-
worth, sem við kölluðum nú bara
Johnny þegar hann var einn helsti
boðberi bíboppsins í Evrópu eftir
stríð, sungu og léku ásamt fjóram
þekktum enskum djassleikuram á
Broadway í boði Ólafs Laufdals. Frá-
bært framtak hjá Ólafi því það er
sjaldgæft að einkaaðilar taki þá
áhættu að bjóða hingað stórstjömum
á borð við þau hjón. Sumum þótti
miðaverð hátt, en
ef aðgangseyrir
nægir fyrir kostn-
aði sleppur Ólafur
vel.
Cleo og John
héldu hér fræga
hljómleika á Lista-
hátíð 1974 og léku
m.a. André Previn
og Ami Egilsson
með þeim. Eg var
erlendis er þeir
tónleikar vora
haldnir en hlustaði
á þau í Laugar-
dalshöllinni tveim-
ur áram síðar. Þá
var Kenny Clare
trommari þeirra
einsog oftar. Ekki
þóttu mér það ýkja
skemmtilegir tón-
leikar, enda höllin
afleit fyrir söng-
konu með jafn
meistaralega
sviðsframkomu og
Cleo Laine. Sem
betur fer voru tón-
leikamir á Broadway mun betur
heppnaðir, enda nándin meiri þó hús-
ið sé stórt.
Kvintettinn hóf leikinn á nýjum
ópus eftir John, Shakin’ Bones, þar-
sem hljómsveitin var kynnt til leiks
og síðan blés hann í sópransaxófón
Blue Goose eftir Duke Ellington,
einsog Johnny Hodges gerði á
hljóðrituninni frægu 1940. Þetta er
einn frábærra Ellington-ópusa sem
alltof sjaldan heyrist.
Cleo Laine steig síðan á svið við
mikil fagnaðarlæti og söng syrpu af
Vincent Youmans-lögum þarsem
flutningur hennar á Tea For Two bar
af. I Want To be Happy var dálítið
laust í reipunum þó samstiga söngur
og leikur hjónanna væri skemmtileg-
ur og svo Basie-píanóleikur Johns
Horlers. Syrpur verða sjaldan
merkilegar og sannaðist það enn á
syrpunum tveimur er hún söng auk
þessarar. Sú fyrri með Ellington-
lögun, en hin síðari með lögum
Hoagy Carmichels. Aðuren Elling-
ton-syrpan hófst flutti Cleo og kvint-
ettinn St. Louis Blu-
es eftir W. C.
Handy a la Basie og
svo söng hún Creole
Love Call EU-
ingtons aðdáunar-
lega vel. Aður sagði
hún söguna af því er
EUington hljóðrit-
aði veririð 1928.
Hann var að leika
lagið í Cott-
on-klúbbnum, en
söngkonan Adelaide
Hall stóð í hliðar-
vængnum og raul-
aði textalaust með.
EUington var svo
hrifinn að hann bað
hana að mæta í
hljóðver daginn eft-
ir og syngja röddina
á plötu á sama hátt.
Það gerði Adelaide
og er söngpartur
hennar síðan hluti
verksins. Cleo söng
þó ólíkt Adelaide,
sleppti urrinu.
Adelaide bjó á Eng-
landi lengst af ævinnar, var góð vin-
kona Cleo og söng með þeim hjónum
níræð.
Eftir hlé hóf kvintettinn leik og
blés John Autumn In New York fal-
lega í altóinn. Honum tókst ekki eins
vel upp í hraðara tempói í Stompin’
At The Savoy. I slíku tempói var
hann bestur á klarinettið.
Cleo Laine fetar fimlega einstigið
milli kabarett- og djasssöngs, en þeg-
ar henni tókst best upp eftir hlé, eins-
og í djömpópus Sy OUvers, ’Tain’t
What Do You, og meistaraballöðu
Carmichels, Star Dust, var sveiflan
sterk og djasstilfinningin sönn. Með
aldrinum hefur ballöðutúUnm hennar
dýpkað - aftur á móti var létt yfir
aukalaginu, hinum tregafulla blús
Billie HolUday er hefst á orðunum: I
love my man, enda Cleo gengið allt í
haginn í h'finu og John Dankworth
enginn lúser einsog gæjamir hennar
BilUe HolUday.
Tónleikamir vora frábær skemmt-
un og þegar best lét dúndurdjass.
Vernharður Linnet
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Cleo Lane hélt tónleika á
Broadway Hótel íslandi
fyrir fullu húsi.
Frábær
Goldbergtilbrigði
TONLIST
Geislapliitur
HELGAINGÓLFSDÓTTIR
Johann Sebastian Bach: Goldberg-
tilbrigðin (Aría og 30 tilbrigði)
BWV 988. Flyljandi: Helga Ingólfs-
dóttir (semball: Willem Kroesber-
gen (1990), í stíl J. Couchet). Upp-
taka og hljóðvinnsla: Halldór
Víkingsson. Upptökustaður: Skál-
holtskirkja, ágúst 1999. Heildar-
tími: 77’02. Útgáfa: Smekkleysa
SMC 2/ AC Classics AC 99074.
Verð: 2.199.
ÁRIÐ 1742 leit eitt frægasta
hljómborðsverk aUra tíma dagsins
ljós. Höfundurinn, Johann Sebastian
Bach, nefndi verkið ,Aria mit ver-
scheidenen Veránderangen vors
Clavicimbal mit 2 Manualen" en nú á
dögum gengur það jafnan undir nafn-
inu Goldbergtílbrigðin. Verkið er
Qórði og síðasti hlutí safnsins Clavier-
Ubung sem Ukast tíl var ætíað til
flutnings á ýmis hljómborðshljóðfæri.
í fyrri hlutum Clavier-Úbung er með-
al annarra verka að finna ítalska
konsertinn BWV 971 (1735), Sálma-
forspilin BWV 669-689 og Partíturnar
BWV 825-830 (1731).
Johann GottUeb Goldberg (1727-
1756), sá sem tílbrigðin era kennd við,
var hirðsemballeikari í Dresden hjá
Hermann Carl von KayserUngk
greifa. Sagan segir að greifinn hafi
beðið Bach um að semja verkið svo að
Goldberg gæti leikið það fyrir sig sér
til hugsvölunar á andvökunóttum.
Goldberg var því aðeins 13 ára þegar
verkið var samið og hlýtur að hafa
verið i meira lagi snjall sembaUeikari,
því verkið er óhemju krefjandi tækni-
lega. Ef sagan er þá sönn - en hún er
höfð eftir sonum Bachs og birtíst í
fyrstu ævisögu Bachs eftir Johann
Nikolaus Forkel (1802).
Helga Ingólfsdóttír hefur unnið
þrekvirki með því að hljóðrita þetta
mUda verk á geisladisk fyrst Islend-
inga. Svo langt má ganga að segja að
þetta sé einstakt afrek sem marki
þáttaskil í útgáfu hljóðritana hér á
landi. Og svo er tilefnið verðugt, 250
ára ártíð Johanns Sebastíans Bachs.
Vart verður hans minnst á virðulegri
hátt en með því að hljóðrita hin stór-
brotnu GoldbergtUbrigði. En eitt er
að vinna verk og annað að vinna það
vel. Eg þori að fullyrða að þessi nýi
diskur sé besti einleiksdiskur sem ég
hef heyrt frá hendi íslensks hljóð-
færaleikara fyrr og síðar. Og saman-
burður við heimsfræga tónlistarmenn
er einnig mjög þessari nýju hljóðritun
í hag. Áram saman hef ég hlustað mér
tU ánægju á útgáfu Trevor Pinnocks
(Archiv 415 130-2) og píanóútgáfu
Glenn Goulds (CBS Masterworks CD
37779) sem mér hefur alltaf þótt ákaf-
lega faUeg - þrátt fyrir raul, stunur og
sérviskulega spUamennsku. Núna
finnst mér Pinnock-útgáfan vera
ryþmískt slöpp í samanburði við túlk-
un Helgu og Gould fara yfir strikið í
tiktúram sínum. Flutningur Helgu
Ingólfsdóttur er eitthvað svo blátt
áfram og „heilbrigður", þótt hvorki sé
farið niður á plan hversdagsleikans
né ofuráhersla lögð á tæknilega sýn-
ingarstæla. Hún nýtm- þess líka að
hljóðritun Halldórs VUringssonar hef-
ur framúrskarandi mikla fyllingu og
faUega hljóðmynd. Þar að auki hljóm-
ar sembaU Helgu svo miklu betur en
hljóðfæri Pinnocks, sem er heldm-
ekki eins vel hljóðritað. Helga hefur
kosið mjög frísklegt tempó í flestum
tUbrigðunum og yfirbragð verksins í
flutningi hennar er bjartara en ég hef
heyrt hjá öðrum listamönnum. Radd-
ir era ákaflega skýrt mótaðar þrátt
fyrir hraðann og ryþminn er svo lif-
andi að ómögulegt er að sitja kyrr í
fjöragu köflunum. Flutningur Helgu
er geysUega sannfærandi út í gegn,
hvergi er misfeUu að finna. Einmitt
svona á þetta verk að hljóma.
Helga Ingólfsdóttir skrifar sjálf
textann í bæklingnum. Hann er vel
framsettur, áhugaverður og aðgengi-
leg lesning fyrir alla. Skemmtílegt er
að lesa tUvitnanimar úr verki Forkels
sem varpa nokkra ljósi á afstöðu tón-
skáldsins tU Ustar sinnar.
ítrekað skal lofið fyrir vel heppn-
aða hljóðritun Halldórs VUdngssonar.
Þetta er frábær diskur, sem ég fuU-
yrði að sé einstakur í sinni röð.
Valdemar Pálsson
Fallega og músíkalskt
mótaður orgelleikur
AP
Mexíkóskir meistarar
ÞETTA verk mexíkúska lista-
mannsins Diego Rivera er þessa
stundina til sýnis í listasafninu i
Dallas í Bandarfkjunum.
Verkið nefnist „Calla LUy
Vendo" og er hluti sýningarinnar
Mexíkóskir meistarar nútímans, en
auk Rivera má einnig nefna Frieda
Kahlo meðal þeirra sem verk eiga á
sýningunni.
TOIVLIST
Fríkirkjan
ORGELTÓNLEIKAR
Kári Þormar flutti rómantfska
orgeltónlist eftir F.Mendessohn,
F.Peeters, S.Karg-Elert, M.Duru-
flé, R. Vaughan Williams og C.
Franck. Þriðjudagurinn
28. nóvember, 2000.
RÓMANTÍSK orgeltónlist leið
fyrir það, að tengslin við orgeltónUst
Barokkmanna rofnaði á klassiska
tímabUinu og stóra meistaramir
Haydn, Mozart, Beethoven og Schu-
bert höfðu Iítinn áhuga á þessu hljóð-
færi, svo að það er í raun ekki tU
„klassisk" orgeltónlist. Þetta er skilj-
anlegt, því það var sónötuformið, sem
blómstraði í aUs konar hljóðfæratón-
Ust og óperan sem hafði mildl áhrif á
framvindu tónUstar. Rómantísku
meistaramir, Mendelssohn, Liszt og
seinna meir Reger, reyndu að skapa
orgelinu sess, með gerð rómantískra
orgelverka og hjá frönskum tón-
skáldum vora Vidor, Saint-Saens og
Cesar Franck fremstir í flokki. enda
vora það Frakkar sem náðu að
nokkra tengslum við nútímatónlist.
Kári Þormar orgelleikari við Frí-
kirkjuna, hélt tónleika s.l. þriðju-
dagskvöld og var tónefnið rómantísk
orgeltónlist. Tónleikamir hófust á
sónötu nr. 3, í A-dúr. op. 65, eftir
Mendelssohn, úr flokki sex slíkra
verka útgefinna 1845 en í þessum
verkum reynir tónskáldið að sam-
hæfa kontrapunktaðferðir J.S.
Bachs, við hinn klassisk-rómantíska
tónstíl sinn. Sónatan op 65. nr. 3, er
fallega tónUst og sérstaklega seinni
þátturinn, sem var fallega fluttur.
Tveir sálmforleikir, eftir Flor Peet-
ers 1903-86), Belgískt tónskáld, er
var víðfrægur kennari og konsert-
orgelleikari, vora næst á efnis-
skránni og era þessir forleikir mjög í
anda C. Francks, falleg tónlist. Sá
seinni, við sálminn Nú fjöll og byggð-
ir blunda, var nokkuð óvenjulegur,
fyrir lágradda útfærslu, þ.e. samspil
vinstri handar og pedals. Þessi sálm-
forleikir voru fallega mótaðir.
Kóralfantasían yfir Nú gjaldi Guði
þökk, eftir Siegfried Karg-Elert
(1877-1933), þýskan orgelleikara og
tónskáld, nemanda Reinecke, er
sambland af mörgum vinnuaðferðum
frá tímum barokksins, rómantíkinni
og einnig brá fyrir ótónal tónlínum og
hvort það var ákvörðun orgelleikar-
an, þá byggðist lengd verksins á end-
urtekningu kaflans í heild, aðferð,
sem var mikið notuð í barokk og
klassik. Þessi sérkennilega tón-
stílsblanda var mjög vel flutt og með
töluverðum tilþrifum.
Prelúdia og fúga yfir nafnið Alain,
op 7, eftir Maurice Duruflé (1902-89),
var leiktæknilega eitt af erfiðari við-
fangsefnum Kára á þessum tónleik-
um og þar sýndi hann töluverða
leikni í prelúdíunni og reyndar einnig
í fúgunni, sem er svona og svona að
formi til. Þetta er að mörgu leyti
skemmtilegt verk, er var í heildina
séð vel flutt. Prelúdina yfir þjóðlag
frá Wales, eftir Ralph Vaughan Will-
iams er sérlega falleg tónsmíð, sem
var sérstaklega vel flutt af Kára og
tónleikunum lauk með þriðja Kóraln-
um í a-moll, eftir César Franck, und-
ur fallegu verki, sem er síðast af
þremur kórölum, er hann samdi á
dánarári sínu. Telja margir þessi
verk vera eins tónrænt „testamente".
Tónefni a-moll kóralsins er tvískipt,
þar sem upphafið er eins konar
prelúdía, sem má heyra á víxl við
kóralinn. Þetta glæsilega verk lék
Kári Þormar vel og með fallegri og
látlausri raddskipan. Kári er efnileg-
ur orgelleikari, sem þarf að festa
handtak sitt með því að halda oftar
tónleika en hann hefur gert. Honum
hættir til að vera svolítið laus í hryn,
órólegur, sem mátti merkja á nokkr-
um stöðum, t.d. í Kóralnum, eftir
Franck, þó hann væri i heild vel flutt-
ur. Það sama má segja um prelúd-
íuna, eftir Duraflé, en þar sýndi Kári;
að hann ræður yfir töluverðri leikni. I
verkum Peeters, Vaughan Williams
og seinni kafla orgelsónötunnar, eftir
Mendelssohn, var leikur Kára mjög
fallega og músikalskt mótaður.
Jón Ásgeirsson