Morgunblaðið - 30.11.2000, Blaðsíða 43

42 FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2000 43
fMmgiissiMiifrifr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
BÆTT STAÐA
STAÐA útlendinga hér á landi
batnar verulega verði frum-
varp afgreitt sem lög frá Al-
þingi, sem ríkisstjórnin hefur sam-
þykkt og er nú til umfjöllunar í
þingflokkum hennar. Nýrri stofnun
verður komið á fót, Útlendingastofn-
un, og mun leysa Útlendingaeftirlitið
af hólmi. Nýja stofnunin mun fara al-
mennt með mál er snerta útlendinga
hér á landi, svo og málefni flótta-
manna er æskja hælis.
Útlendingum hefur fjölgað hér
mjög á undanförnum árum, m.a. hafa
íslenzk atvinnufyrirtæki sózt eftir út-
lendingum í vinnu og í sumum grein-
um er framlag þessa fólks mikilvægt
fyrir atvinnulífið, t.d. í fískiðnaði,
einnig er mikil spurn eftir erlendu
starrfsfólki með hvers konar sér-
menntun og sérfræðiþekkingu. Brýnt
er orðið að tryggja réttindi útlend-
inga og þá ekki sízt flóttamanna, sem
hafa lent í ýmsum hremmingum síð;
ustu árin við komuna til landsins. í
frumvarpinu er fjallað um rétt flótta-
manna til hælis og verndar gegn of-
sóknum og með því er verið að upp-
fylla skyldur samkvæmt alþjóðlegum
samningum, m.a. samningi Samein-
uðu þjóðanna um vernd gegn pynt-
ingum. Hvað pólitíska flóttamenn
varðar verður tekið tillit til þess,
hvort þeim stafi nokkur ógn eða
hætta af því að verða sendir til baka
til þess lands, sem þeir komu frá, eða
til síns heimalands.
Sólveig Pétursdóttir dómsmála-
ráðherra segir, að í frumvarpinu sé
ÓVISSA
EHUD Barak, forsætisráðherra
ísraels, lýsti því yfir á föstu-
dag að hann væri reiðubúinn að
efna til kosninga. Barak hefur sætt
hörðum árásum ísraelsku stjórna-
randstöðunnar á ísraelska þinginu
síðastliðnar vikur. Með því að sam-
þykkja að boða til kosninga er hann
að taka mikla pólitíska áhættu en
jafnframt kann það að vera eina
leiðin út úr þeirri sjálfheldu, sem
friðarumleitanir í Mið-Austurlönd-
um eru komnar í.
Viðræður ísraela og Palestínu-
manna í Camp David í Bandaríkjun-
um síðastliðið sumar voru einstakt
tækifæri til að halda áfram þeirri
þróun sem hófst með Óslóarsam-
komulaginu. Þegar upp úr viðræð-
unum slitnaði var hins vegar ljóst
að erfitt yrði að taka upp þráðinn á
nýjan leik. Barak teygði sig lengra í
samningsátt en nokkur fyrri for-
sætisráðherra ísraela en Yasser
Arafat, leiðtogi Palestínumanna,
var ekki reiðubúinn að semja. Hafa
sumir kennt því um að ekki hafi
verið tryggt nægjanlega fyrirfram
að hann hefði öruggt bakland á
meðal annarra arabaríkja í samn-
ingunum.
Síðastliðna tvo mánuði hefur ríkt
eins konar stríðsástand á hernumdu
svæðunum. Enn á ný er það orðið
daglegt brauð að sjá fréttir af því
að hópar palestínskra ungmenna
hafi grýtt ísraelska hermenn og að
börn hafi fallið er slíkum árásum er
svarað með skothríð. Bílasprengjur
ÚTLENDINGA
fjallað um meðferð á málum útlend-
inga, þ. á m. um andmælarétt og leið-
beiningarskyldu, svo og aðstoð við þá
og rétt á talsmanni í alvarlegri mál-
um. Hún bendir m.a. á vegna umræðu
undanfarið, að það sé ekki, og hafi
ekki verið, úrslitaatriði í umfjöllun
um málefni pólitískra flóttamanna,
hvort þeir hafi komið til landsins með
fölsk skilríki eða eigi farmiða til baka.
Af öðrum ákvæðum í frumvarpinu
má nefna, að eftir þriggja ára búsetu
má veita útlendingi ótímabundið
dvalarleyfi. Eitt af skilyrðunum fyrir
því er, að viðkomandi hafi sótt nám-
skeið í íslenzku.
Núgildandi lög um eftirlit með út-
lendingum eru frá árinu 1965 og hafa
miklar breytingar orðið í heiminum
frá þeim tíma og reyndar almennt á
viðhorfum fólks til umheimsins. Ein-
angrun landsins er rofin. Heildarend-
urskoðun á lögunum um eftirlit með
útlendingum er því löngu tímabær.
Nýja frumvarpið er sniðið að íslenzk-
um aðstæðum eftir norrænni löggjöf,
svo og að aðild Islands að Schengen-
samkomulaginu.
Það er vissulega ánægjulegt, að
málefni útlendinga komi nú til um-
fjöllunar Alþingis og að réttarbætur
þeim til handa sjái dagsins ljós innan
skamms. Eldra fyrirkomulag þessara
mála hefur sætt verulegri gagnrýni,
enda er það eðlilegt, að breytingar
séu nauðsynlegar í takt við nýja tíma.
Fram hjá því verður ekki litið, að á
íslandi er að myndast fjölþjóðlegt
samfélag.
í ÍSRAEL
springa í Israel og landnemar eru
vegnir úr launsátri.
Pólitísk staða jafnt Baraks sem
Arafats er þröng. Harðlínuöfl innan
raða Palestínumanna sækja hart að
Arafat og stjórn hans sætir ásökun-
um um spillingu og óstjórn. Völd
Arafats hafa ekki síst byggst á því
að hann hefur verið talinn sá maður
er helst gæti náð samningum við
Israela um sjálfstætt ríki Palest-
ínumanna. Stefnt hafði verið að því
að lýsa yfir stofnun slíks ríkis síð-
astliðið haust. Draumur palestínsku
þjóðarinnar um eigið land virðist
hins vegar jafnfjarlægur og fyrr.
Barak þarf á hinn bóginn að tak-
ast á við harðvítuga stjórnarand-
stöðu, jafnt frá hægri sem vinstri.
Ekki síst hefur stigmagnandi of-
beldi gert hann berskjaldaðan
gagnvart gagnrýni þeirra afla, sem
saka hann um að hafa gefið of mikið
eftir í samningum við Palestínu-
menn. Israel er lýðræðisríki og
stjórnmálabarátta er óvíða jafn-
óvægin og í landinu helga.
Við fyrstu sýn kann svo að virðast
sem yfirvofandi kosningar með
þeim átökum sem þeim fylgja muni
gera friðarvonir að engu í bili. Það
þarf þó ekki að vera. Barak mun
aldrei geta yfirboðið harðlínustefnu
Likud. Það má færa sterk rök fyrir
því að hann eigi helst líkur á sigri
takist honum að semja við Arafat
eða sannfæra Israela um að hann
geti náð skynsamlegum samning-
um.
Nauðsyn á evrópsk-
um vettvangi til að
skapa evrópska rödd
Morgunblaðið/Sigrún
Karel van Wolferen á skrifstofu sinni skammt frá Amsterdam.
Alþingi áformar að afnema heimild til að fresta
skattfærslu söluhagnaðar hlutabréfa
Skattlagning söluhagnaðar af hlutabréfum
Núgildandi lög Frumvarp fjármálaráðherra Frumvarp Samfylkingarinnar
Skattahlutfall 10% 10% 10%
Skattahlutfall af söluhagnaði umfram 3,2 m.kr.á einstakling, 6,4 m.kr. f. hjón 38,37% tekjusk. + 7% hátekjusk. 10% 38,37% tekjusk. + 7% hátekjusk.
Einstaklingar Heimilt að fresta skattlagningu Heimild afnumin Heimild afnumin
Fyrirtæki Heimilt að fresta skattlagningu Heimilt að fresta skattlagningu Heimild afnumin
Skiptar skoðanir
um hvort breyta eigi
skattprósentunni
Stefnt er að því að afnema fyrir áramót
heimild til að fresta skattlagningu hagnað-
ar af sölu hlutabréfa. Fjármálaráðherra
leggur til að samhliða verði skattprósenta
af hagnaði umfram 3,2 milljónir lækkuð,
en skiptar skoðanir eru um það.
Þegar stjórnmálamenn
þurfa ekki að svara til
ábyrgðar missa þeir
hæfíleikann til að meta
áhrif gerða sinna og
réttlæta þær, segir
Karel van Wolferen í
viðtali við Sigrúnu
Davíðsdóttur og bendir
á að mikilvæg forsenda
þess sé opinber vett-
vangur. Slíkan vett-
vang vanti í Evrópu.
Evrópusamruninn
krefst þess að það verði
til opinber, evrópskur
vettvangur samfélags-
umræðu og tíminn eftir kalda stríð-
ið krefst nýs hugsunarháttar, sem
inniheldur fleiri raddir en banda-
rískar. Þetta er kjarninn í hug-
myndum Karels van Wolferen,
prófessors við háskólann í Amster-
dam og fyrrverandi blaðamanns.
Wolferen hefur um árabil haft ann-
an fótinn í Japan og eru skoðanir
hans litaðar þeirri reynslu.
Bókin „The Enigma of Japanese
Power: People and Politics in a
Stateless Nation“ frá árinu 1990
gerði hann að heimsfrægum sér-
fræðingi í valdi og valdaskiptingu í
Japan og í valdakerfum almennt.
Eitt af því sem einkennir japanskt
vald er að það er varla lýðræðislegt
í vestrænum skilningi og þar er
enginn, sem er endanlega ábyrgur.
Hvort tveggja mótar mjög sýn
Wolferens á Evrópusamrunann.
Prófessorinn, sem býr á gömlum
sveitabæ í 20 mínútna akstursfjar-
lægð frá Amsterdam, er með skrif-
stofuna sína í gamalli hlöðu. Þar er
hátt til lofts og vitt til veggja, fullt af
bókum og þægilegum stólum, að
ógleymdu skrifborði og tölvu. Á
veggjunum hanga fallegar svart-
hvítar ljósmyndir, sem hann hefur
sjálfur tekið. Þetta áhugamál hús-
ráðanda gerir það að verkum að
hann vildi gjarnan koma til íslands
við tækifæri.
Hann er sannfærður um að þar
sé margt gott myndefnið.
Önnur fótfesta hans er fjallakofi
ekki langt frá Tókýó, þaðan sem
sést yfir nálæga fjallatinda, auk
þess sem hann á sér dvalarstað í
Tókýó.
Þangað til nýlega var
hann meirihluta ársins í
Japan, en nú hefur það
breyst eftir að hann tók
við prófessorsstöðu.
Hann dvelur meirihluta
ársins í Hollandi, þótt hann haldi
áfram í sjónarhornið japanska og
fótfestu sína þar.
Evrópusamruni séður
að austan
Áður en kemur að þörfinni á hin-
um evrópska vettvangi vaknar
spurningin um hvert Evrópusam-
runinn stefnir að mati van Wolfer-
ens. Það stendur ekki á svarinu.
„Það veit í rauninni enginn. Það
eina sem við höfum eru niðurstöður
nokkurra ríkjaráðstefna,“ segir
hann snarlega. „í stað þess að svara
þessari spurningu beint kýs ég að
taka smá útúrdúr. Ég held að við
höfum ekki réttu forsendurnar til
að skilja samtímann. Tíminn eftir
kalda stríðið er að taka á sig mynd
og sú mynd hefur ekki sést áður.
Við þurfum meira skapandi þekk-
ingu og hana getum við meðal ann-
ars fengið með því að horfa til Asíu
og bera pólitískar stofnanir í
Evrópu saman við það sem gerist í
Asíu.
Ég hef áhuga á ríkisvaldi, sem
hefur ekki ríki að baki sér í hefð-
bundnum skilningi. í bókinni minni
um vald í Japan komst ég að þeirri
niðurstöðu að Japan væri ekki ríki í
hefðbundnum skilningi, því þar
vantaði ábyrgðarskylduna. ESB er
skondið dæmi, því það byrjaði sem
tollabandalag, sem síðan hefur orð-
ið annað og meira, þótt reyndar hafi
sumir upphafsmanna þess talað um
hið pólitíska markmið. Það er ekki
sambandsríki eins og þau sam-
bandsríki, sem við þekkjum, en þó
pólitískt samband. Með tilkomu
EMU er ekki lengur hægt að horfa
framhjá pólitískum afleiðingum
samrunans." Hvaða samsuða mun
koma út úr þessu? „Það er ekki gott
að segja, en örugglega ekkert, sem
hefur sést áður, heldur eitthvað,
sem á sér engar nákvæmar hlið-
stæður. Ég hef enga trú á að það
verði neitt í líkingu við Bandaríkin,
því það skortir allar sögulegar for-
sendur til þess. En það verður ekki
horft framhjá þvi að samruninn nú
er orðinn mun meiri en nokkur
hefði trúað fyrir áratug.
Áherslan á efnahagssamvinnuna
hefur leitt marga til að álykta að
hægt sé að skiija að hið
pólitíska og hið efna-
hagslega og efnahags-
samvinnan geti verið án
pólitískra afleiðinga -
en því fer auðvitað
fjarri. Með tilkomu evrópska seðla-
bankans hafa aðildarlöndin afsalað
sér viðamiklum sjálfsákvörðunar-
rétti.
Áður fyrr höfðu löndin þetta und-
arlega samband við þýska markið
og þýska seðlabankann. Þá fengu
Frakkar þá hugmynd að þeir ættu
að hafa þarna meiri áhrif, þar með
þokaðist EMU af stað og löndin af-
söluðu sér þessum mikilvæga hluta
sjálfsákvörðunarréttar síns. Þetta
hefur óhjákvæmilega pólitískar af-
leiðingar, því þar með þurfa löndin
að ræða gengismál og tengd mál og
koma sér saman um þau og um að-
gerðir.
En gallinn er að það eru engar
aðstæður til að ræða þessi sameig-
inlegu mál. Hvar geta Danir til
dæmis borið saman bækur við ítali?
Hvergi. Það er enginn opinber vett-
vangur til þar sem tvær eða fleiri
þjóðir geta skipst á skoðunum.“
Lýðræði í ESB
Hvernig sérðu fyrir þér að slikur
sameiginlegur vettvangur eigi að
vera? „Slíkur vettvangur er ekki
einn áþreifanlegur vettvangur,
heldur settur saman úr þúsund slík-
um - en á einhvern hátt þarf hann
að byrja.
Grundvallaratriðið væri að koma
á fót blaði. En áður en ég kem að því
vildi ég minna á annað.
Frá mínu óevrópska sjónarhomi
er lýðræði ákjósanlegt. Þar er
þrennt tekið sem gefið. I fyrsta lagi
að það séu kosnir góðir stjórnmála-
menn til að halda kerfinu gangandi.
í öðru lagi að það sé einfalt að losna
við sitjandi stjóm með því að efna
til kosninga. Én það er í raun ekki
nóg, heldur þarf einnig að vera
kerfi, sem hindrar öfgar, eins og
náðu yfirhöndinni í Japan og
Þýskalandi, en einnig öfgar eins og
komu upp á yfirborðið í Lewinsky-
málinu í Bandaríkjunum, þar sem
þetta eina mál var alls ráðandi um
langa hríð.
I þriðja lagi er svo atriði, nátengt
hinu fyrra, sem er opinber vett-
vangur, þar sem er hægt að koma
því til skila hvað skiptir máli og
hvað ekki, til að efla umræðu og
miðla samþykki. Með öðmm orðum
vettvangur til að gera borgurunum
kleift að rækja pólitíska þegnskyldu
sína, því fólk gegnir ekki aðeins
hlutverki sem vinnandi fólk eða í
einkalífinu. Til að þetta hlutverk
öðlist merkingu þarf að vera til
opinber vettvangur."
Talandi um lýðræði, þá hefur
ESB oft verið gagnrýnt fyrir skort
á lýðræði. Hver er þín skoðun á því?
„Evrópu er stjórnað af ráði ráð-
herra, sem hver er kosinn í sínu
landi, svo að hluta er þar fylgt lýð-
ræðislegum leikreglum. En Evrópa
getur ekki sent þessa ríkisstjórn
sína heim með kosningum líkt og
hægt er að gera í hverju landi.
Þingmenn Evrópuþingsins em ekki
þingmenn í sama skilningi og þing-
menn þjóðþinganna. Það er heldur
ekkert kerfi til að hindra öfgar á
evrópskum vettvangi og það er
sannarlega ekki til neinn evrópskur
vettvangur. Þetta svarar því spurn-
ingunni um lýðræði í ESB.
En spurningin er þá hvað skiptir
hér máli og hvernig skapa má þess-
ar forsendur. Þarna held ég að
skipti máli að skapa evrópskan vett-
vang. Það hefur verið reynt áður og
ekki tekist, en nú held ég að það
væri lag að reyna þetta aftur. Það
þarf að skapa þennan vettvang, en
það er ekki við því að búast að hann
skili hagnaði.
Eitt af því sem almennur vett-
vangur skapar er krafan um
ábyrgð. Eitt af því sem má sjá í Jap-
an er að þegar valdhafar, hvort sem
þeir em stjórnmálamenn eða emb-
ættismenn, þurfa ekki að svara til
ábyrgðar missa þeir hæfileikann til
að hugsa fyrir og útskýra gerðir
sínar.
Evrópusammninn er ekki heppi-
legur fyrir lýðræðið í hverju ein-
stöku landi. Þegar ráðherrar koma
frá fundum í Bmssel og segja frá
ákvörðunum þar, sem þeir em
ósammála, er það fast svar að þessu
geti þeir ekki breytt. Á þennan hátt
geta valdhafarnir falið sig á bak við
kerfi, sem almenningur er tor-
trygginn á. Það er ekki hægt að
draga menn til ábyrgðar á vett-
vangi ESB. Með evrópskum vett-
vangi væri hægt að koma ábyrgð
áleiðis.
Það efast enginn um nauðsyn á
slíkum vettvangi, en vandinn er
hvemig honum verður komið á. í
hverju landi em málefni rædd á
vettvangi verkalýðsfélaga, kirkj-
unnar og annarra stofnana samfé-
lagsins. En þessar stofn-
anir eiga engar al-
mennar evrópskar ræt-
ur, heldur rætur í hveiju
landi og það verður því
ekki til nein evrópsk
umræða í þeim.
Innan Sameinuðu þjóðanna er
mikið rætt um alþjóðlegt borgara-
samfélag, þar sem frjáls félagasam-
tök (NGO) gegna mikilvægu hlut-
verki. En fiest þeirra era um leið
þrýstihópar og era ekki á neinn hátt
fulltrúar stórra þjóðfélagshópa,
hvað þá þjóðfélaga. Það er misskiln-
ingur að líta á þessi samtök sem
dæmi um sérlega virkt lýðræði, því
þau em iðulega boðberar þröngra
hagsmuna."
Evrópskur
vitundarvettvangur
En stafar skortur á evrópskum
vettvangi ekki einfaldlega af því að
það er ekki til neitt sem kalla mætti
evrópskan hugsunarhátt, heldur
aðeins danskan, ítalskan, breskan
og svo framvegis, þar að auki á
mörgum málum - að það er ekki til
neitt, sem kalla mætti evrópska vit-
und? „Tungumálin em vissulega
mismunandi og ákveðinn þröskuld-
ur, en mér finnst í spumingunni
einmitt felast ástæðan fyrir að
skapa þennan vettvang. Það er ekki
til nein evrópsk vitund eða hugsun-
arháttur af því að þennan vettvang
vantar. Okkur vantar möguleikann
á að sjá hvað hinir em að hugsa.
Hingað til hafa fáir kippt sér upp
við þessa vöntun. Mönnum hefur
staðið á sama. Það er ekki við því að
búast að ríkisstjómir eða embættis-
menn stuðli að því að stofna slíkan
vettvang, því það liggur í eðli þess-
ara tveggja aðila að vilja halda al-
menningi óupplýstum. Það hefur
nýlega komið út bók í Japan, sem
heitir einfaldlega „Haldið fólkinu
óupplýstu". Það er ekki heldur á
markaðsöflin að treysta í því að
koma upp slíkum vettvangi, því
hann er ekki heldur þeim í hag, sem
hugsa mest um ágóða.
Á þessum vettvangi mætti taka
fyrir mál sem em almenningi í hag,
en sem annars era ekki rædd nóg.
Það er til dæmis áberandi að eftir
ríkjaráðstefnur ESB fara stjóm-
málamennimir heim hver til síns
lands og kynna niðurstöðumar á
gjörólíkan hátt. Það er eins og þeir
séu hreint ekki að ræða sama mál-
ið.“
Hvaða raddir em það sem þér
finnst vanta í umræðuna? „Það em
ekki síst raddir frá útjöðranum, frá
löndum eins og Slóveníu, íslandi,
Danmörku og svo framvegis. Ég
vildi gjarnan vita hvað hugsandi
fólk í þessum og öðmm löndum er
að hugsa. Hvað eru Danir til dæmis
að hugsa um velferðarþjóðfélagið?
Það er áhugavert, því þeir hafa af
því langa reynslu. Og hvað era Slóv-
enar að hugsa um Evrópusammn-
ann? En það kemur fleira til. Með
því að fylgjast með umræðum í Jap-
an rann það upp fyrir mér hve mikið
af því sem Japanir álíta um sjálfa
sig er mnnið frá bandarískum
fræðimönnum. Japanir sjá sjálfa sig
með bandarískum augum, sem lýð-
ræðisþjóðfélag er alltaf leitist við að
vera sammála um allt - bara af því
að Bandaríkjamenn þurftu skyndi-
lega að réttlæta að Japanir yrðu
bandamenn þeirra.
Sama gildir um skoðanir Evrópu-
búa um sjálfa sig, þótt það sé
kannski ekki í jafnríkum mæli.
Evrópubúar hafa enga rödd, sem
kemur innan frá, um hverjir þeir
séu og hvað þeir vilji.“
Hvers konar málgagn sérðu fyrir
þér? „Málgagn, þar sem hugsandi
menn frá ýmsum löndum velta upp
málum er vekja áhuga í þeirra lönd-
um og lýsa sjónarhomi sínu á ýmis
viðfangsefni á evrópskum vett-
vangi. Ég vildi helst sjá blað á papp-
írsformi, en geri mér grein fyrir að
Netið gæti verið mikilvægt, enda
þyrfti efnið i þessu málgagni að eiga
greiða leið að fréttamiðlum í hverju
landi.“
Hverju myndi það breyta að hafa
svona málgagn? „Þar væri hægt að
leggja málefni á borðið, sem væra
enn ekki komin upp á yfirborðið.
Þær væri hægt að velta upp fleiri
hliðum á velferðarkerfinu, hlut-
verki markaðarins og áhrifum þess
að auka viðskiptafrelsi en er hægt
með því að einblína aðeins á um-
ræðuna í hverju landi.
Hugmyndir hugsandi
Evrópubúa eiga ekki
aðeins erindi við landa
þeirra, heldur einnig við
aðra Evrópubúa."
Þú nefndir áðan að svo mikið af
hugmyndum Evrópubúa um sig
sjálfa væra sprottnar frá Banda-
ríkjunum. Er ESB til fyrir Evrópu
eða til að mynda mótvægi við
Bandaríkin? „Aður vom Bandarík-
in annars vegar og hins vegar
fjöldamörg Evrópulönd og svo Jap-
an, sem alltaf fylgir Bandaríkjunum
eftir. Siðan em það hugsanlega öfl-
ug veldi eins og Kína, sem enn sem
komið er fer ekki mikið fyrir.
Evrópsk rödd er mikilvæg til þess
að minna Bandaríkin á hvað er
hugsað annars staðar. Margir
Bandaríkjamenn halda að allir
stefni að því að líkjast Bandaríkjun-
um í einu og öllu. Évrópsk rödd get-
ur minnt á að svo er ekki.“
AGREININGUR er um
það á Alþingi hvort
breyta eigi skattprósentu
vegna hagnaðar af sölu
hlutabréfa, sem er umfram 3,2 millj-
ónir á hvem einstakling. Allgóð sam-
staða er hins vegar um að afnema
beri heimild einstaklinga til að fresta
skattfærslu söluhagnaðar. Á síðasta
ári var skattfærslu um 13 milljarða
frestað.
Heimild til frestunar á skatt-
færslu hagnaðar af sölu hlutabréfa
var sett í skattalög árið 1996. í
greinargerð með lögunum kom fram
að markmiðið með henni væri að
auka aðlögunarhæfni atvinnulífsins
að breyttum aðstæðum, auðvelda
skipulagsbreytingar í atvinnulífinu
og stuðla að því að fjármagn héldist í
íslensku atvinnulífi, jafnframt því að
auka spamað hjá almenningi.
Reynsla af þessari lagaheimild
þykir hins vegar hafa leitt í ljós að
hún hafi haft aðrar afleiðingar en
vonastvar eftir.
„Ýmislegt bendir til þess að þeir
sem hafa hagnast vel á sölu hluta-
bréfa á undanfömum áram hafi í
vaxandi mæli nýtt sér umrædda
frestunarheimild. Þá virðast sífellt
fleiri telja að hagstæðara sé að
ávaxta það fé í hlutafélögum, sem
em annars staðar en á íslandi,
vegna hag stæðari skattareglna og í
ýmsum tilvikum í skjóli bankaleynd-
ar. Leiða má líkur að því að í mörg-
um tilvikum falli skattlagningin jafn-
vel niður vegna skorts á upplýsing-
um. Þetta tvennt, frestun skatt-
greiðslna og hagstætt skattaum-
hverfi, em án efa helstu ástæður
þess að stærri fjárfestar hafa kosið
að stofna eigin hlutafélög erlendis.
Þannig má halda því fram að í gild-
andi reglum felist ákveðin hvatning
fyrir einstaklinga til þess að fjár-
festa í félögum erlendis fremur en
hér á landi. íslenskir fjárfestar hafa
því getað takmarkað skatta sína með
því að greiða sér arð frá hinu erlenda
félagi, sem er skattlagður með 10%
skatti hér á landi. Þetta er gert þar
sem hagstæðara er að fá fjármagns-
tekjur í formi arðs en söluhagnaðar
þegar fjárhæðimar em orðnar há-
ar,“ segir í greinargerð með fram-
varpi fjármálaráðherra um breyt-
ingar á tekjuskattslögunum, en
fmmvarpið gerir ráð fyrir að heim-
ildin verði afnumin.
Samkvæmt gildandi lögum greið-
ist 10% fjármagnstekjuskattur af
hagnaði af sölu hlutabréfa. Ef hagn-
aðurinn er meiri en 3,2 milljónir á
hvem einstakling og 6,4 milljónir
fyrir hjón greiðist hins vegar skattur
í samræmi við almennan tekjuskatt,
þ.e. 38,37%. Gera má ráð fyrir að
flestir sem hagnast svo mikið á
hlutabréfaviðskiptum þurfi að
greiða hátekjuskatt, en það þýðir að
viðkomandi greiðir 46,37% skatt af
söluhagnaðinum.
Samkvæmt úttekt um þetta mál
sem birtist í Morgunblaðinu í haust
hafa margir einstaklingar sem hafa
hagnast vemlega á hlutabréfavið-
skiptum kosið að fara þá leið að
stofna eignarhaldsfélög erlendis og
fjárfesta fyrir söluhagnaðinn í því.
Þar með er hagnaðurinn kominn í
hlutafélag og hlutverk þess er þá
fyrst og fremst að ávaxta peningana
m.a. með því að fjárfesta í öðmm fé-
lögum. Mörg þessara félaga em
staðsett í Lúxemborg þar sem
skattaumhverfið er mun hagstæð-
ara en hér á landi. Bankaleyndin
gerir það einnig að verkum að mjög
erfitt er fyrir íslensk skattayfirvöld
að fá upplýsingar um þessi eignar-
haldsfélög.
Skattfærslu 13 milljarða
frestað
Samkvæmt upplýsingum frá rík-
isskattstjóra, sem fjármálaráðherra
greindi frá á Alþingi fyrir skömmu,
nam söluhagnaður af hlutabréfum
alls tæplega 20 milljörðum króna á
síðasta ári. Þar af vom 6,6 milljarðar
skattlagðir sem fjármagnstekjur,
sem þýðir að þar er um að ræða fólk
sem er undir 3,2 milljóna markinu.
Af þessari upphæð er þar af leiðandi
greiddur 10% skattur.
Skattlagt sem aðrar tekjur, þ.e.
tekjur umfram 3,2 milljóna markið,
em hins vegar 182 milljónir. Upp-
hæðin þar sem skattlagningu hefur
verið frestað nam hins vegar 13
milljörðum, þ.e. miklum meirihluta
alls söluhagnaðar af hlutabréfum á
síðasta ári. Af þessum 182 milljónum
sem fara í almenna skattlagningu
fær ríkið um 80 milljónir í tekju-
skatt.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra
benti á það á Alþingi þegar hann
mælti fyrir fmmvarpi til breytinga á
lögum um tekju- og eignarskatt, að
10% fjármagnstekjuskattur af áður-
nefndum 13 milljörðum gæfi ríkis-
sjóði 1,3 milljarða.
„Þannig að það er ekkert vafamál
að núgildandi reglur hlunnfara ríkis-
sjóð og það væri með þessari ein-
földu breytingu hægt að afla næst-
um því þrettán hundrað milljóna
króna með h'tilli fyrirhöfn af þessum
skattstofni, væntanlega af fólki sem
ekki yrði ósátt við að greiða þennan
skatt. Ég tel að hér sé um augljóst
hagsmunamál fyrir ríkissjóð að
ræða og sjálfsagt mál að ráðast í
þessa breytingu,“ sagði Geir.
Framsóknarmenn
með fyrirvara
Þingflokkur Framsóknarflokks-
ins samþykkti frumvarp fjármála-
ráðherra með fyrirvara. Framsókn-
armenn hafa efasemdir um að rétt
sé að lækka skattprósentuna af sölu-
hagnaði umfram 3,2 milljónir á
hvem einstakling úr 38% (45% ef um
hátekjuskatt er að ræða) niður í 10%
eins og fmmvarpið gerir ráð fyrir.
10% skattur af 13 milljörðum gæti
skilað rfldssjóði 1,3 milljörðum í
tekjur eins og áður segir, en hin
skattprósentan gæti skilað rfldssjóði
5,9 milljörðum.
Þingmenn Samfylkingarinnar
hafa einnig lagt fram lmmvarp um
breytingar á þessum lögum. Fmm-
varpið gerir ráð fyrir að frestunar-
heimildin verði afnumin, en skatt-
prósentunni verði ekki breytt. Auk.
þess gerir ftmmvarp Samfylkingar-
innar ráð fyrir að heimild fyrirtækja
til að fresta tekjufærslu hagnaðar af
sölu hlutabréfa verði afnumin, en
ekki er gert ráð fyrir því í fmmvarpi
ráðherra.
Fyrirtæki mega áfram
fresta skattfærslu
Fram kom í umfjöllun Morgun-
blaðsins í haust um þetta mál, að al-
mennt væri htið svo á að það borgaði
sig ekki fyrir einstaklinga að stofna
eignarhaldsfélög erlendis og flytja
söluhagnaðinn í þau nema að við-
komandi hefði a.m.k. 30-50 milljónir
í höndunum. Kostnaðurinn við að
stofna eignarhaldsfélögin og reka .
þau æti upp ávinninginn ef um lægri
upphæðir væri að ræða.
Vilhjálmur Egilsson, formaður
efnahags- og viðskiptanefndar, benti
á það í samtali við Morgunblaðið fyr-
ir skömmu, að menn myndu halda
áfram að nýta sér þann möguleika
að stofna eignarhaldsfélög erlendis.
Ahrifin af þessari lagasetningu væm
því m.a. þau að þeir sem væra með
lægri upphæðir greiddu skattinn og
fjárfestu fyrir það sem eftir stendur
í eigin nafni í öðmm hlutafélögum
eða á annan hátt. Þeir sem væm
með stórar upphæðir í höndunum*".
greiddu að vísu skattinni einu sinni
en fæm síðan með upphæðina í eigin
eignarhaldsfélög erlendis. Þeir
þurfa síðan ekki að greiða neinn
skatt af söluhagnaði sem félagið hef-
ur af fjárfestingum sínum í framtíð-
inni því hlutafélögum er áfram heim-
ilt að fresta skattfærslu söluhagnað-
ar.
Engin veit
hvert Evrópa
stefnir
Evrópskt
málgagn
mikilvægt