Morgunblaðið - 30.11.2000, Blaðsíða 47

Morgunblaðið - 30.11.2000, Blaðsíða 47
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2000 47 LISTIR BÆKUR Skáldsaga HEIMSINS HEIMSKASTI PABBI eftir Mikael Torfason. JPV-forlag, Reykjavík 2000.218 bls. Með lúftgítarinn á lofti MARTEINN Máni Sævarsson er breyttur og þreyttur maður. Einu sinni hét hann Marteinn Hnikar Sævarsson og lífið var miklu betra þá. Hann átti góða vini og var ör- uggur í hverfinu sínu. Hann vissi út á hvað þetta allt saman gekk. Eða hafði að minnsta kosti ekki of mikl- ar áhyggjur af því. Sem breytist allt þegar hann verður fullorðinn, eignast konu, börn og gemsa og er allt í einu orðinn þátttakandi í lífs- gæðakapphlaupinu. Það er því táknrænt að í sögunni er það konan hans sem fær Martein til að skipta um nafn og er fallið óneitanlega tengt henni: „Einu sinni var ég her- skár bardagamaður en svo kynntist ég konunni minni [S]“. Marteinn er í ofanálag umvafinn einhverjum ókennilegum og ógnandi kvenleika alla frásögnina. Mamma hans gerði honum hluti sem hann getur ekki horfst í augu við; eiginkonan fjötr- aði hann í viðjar vanans og hélt síð- an fram hjá honum; dætrum hans líkar illa við hann og til að bíta hausinn af skömminni er búið að kvenvæða samfélagið og hann sjálfan með. Þetta er veruleikinn eins og hann blasir við sögu- hetju nýjustu skáld- sögu Mikaels Torfason- ar, Heimsins heimsk- asti pabbi. Mikael vakti nokkra athygli árið 1997 með sinni fyrstu bók, Falskur fugl, sem hann síðan fylgdi eftir Mikael ári síðar með Saga af Torfason stúlku. Einkenni Mika- els í íyrstu bókinni voru óheflaður stíll, hispurslaus umfjöllun um kyn- líf og ofbeldi og áherslu á það sem kalla mætti afbrigðilegan þanka- gang sögumanns. Þessir þættir eru allir áberandi í nýju bókinni en krafturinn sem dreif frásögnina áfram í Fölskum fugli er þó ekki til staðar. Og þótt bókin eigi í miklum og stöðugum samræðum við sam- tímann - tilvísanir til líðandi stund- ar reka hver aðra - og sögumaður klæmist og djöflist eins og hann getur er sagan gamaldags á einhvern undarlegan hátt. Grunnfrásögnin er leitin að föðumum, sem birtist reyndar nokkuð skemmtilega á tvennan hátt í bók- inni, en fyrst og fremst er sögumaður sérlega smáborgara- legur í hugsun, vill láta banna fóstureyð- ingar og skilnaði. Martein dreymir bókstaflega um hinn horfna veruleika karl- ræðisins og bölsótast út í félagslegar umbyltingar ’68 kynslóðarinnar, karlmenn eru bara ekki eins og þeir eiga að sér nú á dögum. En hann veit líka að einu sinni var þetta öðruvísi. Einu sinni voru til „hörkukellingar sem grétu tárum sínum í hljóði,“ og karlmenn áttu sér óorðaðan djúpstæðan sann- leika sameiginlegan. Karlmannleg- an sannleika sem kom konum ekk- ert við. Það sem lesandi saknar oft og tíðum í frásögninni er einhvers Brot úr menningararfi BÆKUR Þ u I u r í FÖÐURGARÐIFYRRUM eftir Guðrúnu Auðunsdóttur. Myndskreyting: Halldór Pótursson. Útgefandi: Áslaug Ólafsdóttir. 2. útgáfa, Reykjavík 2000. HÖFUNDUR að þulunum, Guð- rún Auðunsdóttir húsfreyja að Stóru- Mörk undir Eyjafjöllum, var fædd 1903 og dó nú á síðasta tug ald- arinnar. Hún var ein af hinum mörgu, listrænu systkinum frá Dalseli. Þulumar komu út 1956 með mynd- um eftir Halldór Pétursson. Þetta er önnur útgáfa, óbreytt frá þeirri fyrri. Eftirmála ritar Sigurður Einarsson frá Holti. Eftirmálinn birtist einnig óbreyttur. í tímaritinu Iðunni 1916 segir að ís- lenzkar þulur sem þá birtust í Skfrni og Iðunni undir dulnefni (D.) séu eftir Theódóru Thoroddsen. Höfundar að þulum voru flestir konur, en þó má ekki gleyma frábærri þulu eftir Sig- urð Nordal er birtist í Iðunni 1923. Iðunn telur þulur til „ódáinsepla" sinna. í eftirmála að þulum Guðrúnar Auðunsdóttur um þessar „kvenlegu hannyrðir" segir Sigurður Einarsson m.a., að nokkrar íslenzkar konur hafi tekið ástfóstri við þuluna og orðið snillingar í þeirri ljóðagerð. Þar segir: „.. þulan skipar í ljóðagerð þann sess, sem bróderí og myndsaumur skipa meðal kvenlegra hannyrða. Hún er snoturt sýsl við sköpun fagurra hluta“. Hvað sem því líður, sem hér er sagt, hafa þulur ekki gegnt minna menningarhlutverki en hver annar skáldskapur. Þær hafa veitt innsýn í aldarhætti, þroskað og mannbætt eins og allt það sem „formæður“ unnu í kyrrþey, af óeigingimi og ástríki sem kenndi vaxandi kynslóð að staldra við og íhuga hvers virði það væri að vaxa inn í umhverfi þar sem kærleikurinn býr. í þeim felst sami andi og ljóðum okkar helstu skálda til mæðra sinna á gengnum öldum. Þessi orð eru sett hér vegna þess að þulur Guðrúnar Auðunsdóttur kveikja þau í vitundinni. Móðurhöndin mjúk og hlý máði af augum raunaský, sýndi kærleik öllu í, óðalsprýðin góða, greind með glaðværð hljóða. Vék oft góðu að vesölum, vann í hljóði’ að góðverkum, stillt og sett í sorgunum sönnogmildídómi, geymdfráöllugrómi. Guðrún Auðunsdóttir birti Ijóð í Rangæingaljóðum og víðar. í grein um hana í „Heima er best“ 1963 er hún talin með fremstu konum á öldinni í þessari skáldskapargrein, þulunni. Það er dóttir Guðrúnar, Áslaug, sem sér um 2. útgáfu. Henni er heiður að þvi. Hún hefði mátt koma meira við sögu sjálf, t.d. með formála. Eftir- máli Sigurðar er „bam síns tíma“. Þulurnar eru listilega ortar, fallegar og sannar. Myndir Halldórs Péturs- sonar eru mikil þjóðlífslýsing sam- stiga skáldskap. Ekkert blaðsíðutal var í 1. útgáfu og er því ekki hér. Mjög falleg bók. Jenna Jensdóttir Nýjar bækur • ÚT er komin bókin Einn da.gur þúsund ár - Sagan af Snorra og Eddu eftir Elínu Elísabetu Jó- er 128 bls., prentuð í Steindórs- prent-Gutenberg. Hönnun: Magn- ús Torfason. Bókin kostar 2.480 krónur. Hún fæst í Kirkjuhúsinu Laugavegi 31 og í bókaverslunum um allt land. 1 hannsdóttur. Myndir í bókinni eru eftir Brian | Pilkington. Bókin fjallar um dreng sem heitir Snorri og Wgi:. | er tólf ára. Hann býr með föður | sínum sem er fornleifafræðing- Elín Elisabet Jóhannsddttir ur Qg ^ekur að sér að geyma stóra steinklukku um tíma. Klukkan er forngripur og Snorri kemst fljótt að því að hún býr yfir ógnarlegum dularmætti. Hún er klukka eilífðarinnar og al- heimsins, þar sem einn dagur er sem þúsund ár og þúsund ár sem einn dagur. Undarlegir atburðir verða þess valdandi að Snorri kynnist víkinga- stelpunni Eddu en hún hefur aldrei bragðað pizzu með pepper- óní né farið í tölvuleiki. í gegnum alheimsklukkuna ferð- ast þau um tímann og lenda í ótrú- legum ævintýrum og lífsháska. Ótrúleg tilviljun ræður því að þau villast inn í framtíðina. Útgefandi er Skálholtsútgáfan, útgáfufélag þjóðkirkjunnar. Bókin Fjólan • ÚT er komin Ljóðasvig II eft- ir Stefán J. Fjól- an. Stefán hefur á undanförnum árum sent frá sér margar ljóðabækur. Hann yrkir um sjálfan sig og samtímann og skoðar hlutina ýmist í spéspegli eða á ádeilu- kenndan hátt. Útgefandi er höfundur. Bókin er 266 síður þéttprentaðar. • ÚT er komin bókin Á bökkum Blóðár eftir Edwidge Danticat. Amabelle Désir, ung stúlka frá Haítí, er húshjálp hjá stöndugri, spænskættaðri hermannafjölskyldu í Dómíníska lýðveldinu. Hún hefur verið þar frá átta ára aldri, eða frá því að foreldrar hennar drukknuðu í Blóðánni, landamæraánni milli Haítí og Dómíníska lýðveldisins. Amabelle elskar Sebastien. Hann er íðilfagur þrátt fyrir örin í and- litinu eftir beittan sykurreyrinn. Amabelle og Sebastien deila draum- um sínum og skipuleggja framtíðina saman, en grimmdarverkin grípa í taumana. Sögunni lýkur ekki þar með - hún hefst. Árið er 1937. Sá orðrómur kemst á kreik að dómíníski forsetinn, Truj- illo, öðru nafni E1 Generalissimo, sé að undirbúa þjóðernishreinsanir. Brátt fer herinn í viðbragðsstöðu gegn haítíska landbúnaðar- verkafólkinu sem stritar á sykur- ökrunum og talar annað tungumál. Útgefandi er Skjaldborg ehf. Bókin er 207 bls. Verð: 2.980 krón- ur. • ÚT er komin bókin Trjálfur og Mimmli eftir Stefán Sturíu Sigur- jónsson. Erla Sigurðardóttir mynd- listarkona gerði teikningar við sög- una. Trjálfur er skógarálfur sem fær heimsókn frá reikistjörnunni Pí. Þar er kominn Mimmli að sælga súrefni. Á Pí er búið að steypa og malbika yf- ir allt, þess vegna er enginn gróður þar til að framleiða súrefni. Trjálfur hefur birst oft í Fjölskyldu- og hús- dýragarðinum þar sem hann hefur sagt sögur af dýrum og náttúrunni á sinn sérstaka hátt. Sagan af Trjálfi og Mimmla var upphaflega skrifuð sem leikþáttur sem meðal annars var fluttur á 17. júní-hátíðarhöldun- um í Reykjavík sl. sumar. Útgefandi er Gjörningar ehf. Bók- in er32 bls. ISBN 9979-9478-0-2 Leiðbeinandi verð: 980 krónur. konar kaldhæðin fjarlægð höfundar þegar sögumaður veður hvað mest uppi. Marteinn er stómasjúklingur. Það hefur verið saumað fyrir enda- þarminn á honum og því gengur hann með utanáliggjandi poka. Þá er hann ekki nema tæplega þrítug- ur að aldri en lífsviljinn er á þrot- um, hver nýr dagur er litlaus end- urtekning gærdagsins: „í morgun var allt jafnfyrirsjáanlegt og það er alltaf. Við erum orðin eitthvað svo steríl fjölskylda,“ segir hann snemma og gefur þannig tóninn fyrir þá neikvæðu sjálfskoðun sem fylgir í kjölfarið. Lesandi kynnist bakgrunni og barnæsku sögumanns í talmálskenndu hugsanaflæði en það er slík sorgarsaga að heilu kafl- ana þarf til að gera grein fyrir öll- um þeim andlegu hryðjuverkum sem unnin voru innan veggja æsku- heimilisins. Reyndar eru lýsingar Mikaels á mannskemmandi fjöl- skyldulífi kraftmestu og best heppnuðu hlutar bókarinnar, bit- urðin sem togast á við væntum- þykju í brjósti sögumanns verður trúverðug. Það er þó fleira sem þjakar Mar- tein en bragðdauft fjölskyldulíf, erfið æska, ótrú eiginkona og heilsuleysi, þótt þetta ætti vitan- lega að vera meira en nóg. Það er nútíminn sjálfur sem hvflir á hon- um. Við höfum öll, segir hann les- endum seint í sögunni, tapað til- gangi lífsins. Síðan andskotast sögumaður út í lélega sjónvarps- þætti, spillta stjórnmálamenn og stórfyrirtæki en mest er honum þó í nöp við kvenþjóðina. Kvenvæðing hugarfarsins er hafin, eins og sögu- maður orðar það. Karlmenn mega ekki sýna snefil af karlmennsku og eiga að gráta við hvert tækifæri, ausa endalaust úr tilfinningabrunn- inum og borða pasta. Þeim hefuy verið breytt í konur: „öllum stendui- á sama um sannleikann og því er karlinum steypt í konu. Hann reyn- ir að vinna sem minnsta yfirvinnu svo konan sakni hans ekki. Hann kemur beint heim úr vinnunni og fer ekki út í bílskúr, jafnvel þótt bfllinn sé bilaður. Hann eldar með henni og vaskar upp.“ Og síðan kúra þau saman. Fyrir sögumanni er þetta upphafið á endalokunum. Enginn vafi leikur á því að viðhorf- in til hlutverkaskipanar kynjanna hafa breyst síðustu áratugi og vel má færa rök fyrir því að karl- mennskuímyndin hafi þarafleiðandi gengið í gegnum einhvers konar kreppu sem birtist ekki síst í eftir- sjá eftir horfnum gildum. Úrvinnsla Mikaels á þessari kreppu er samt ekki mjög sannfærandi, sjálfshatur Marteins er áþreifanlegt en tilraun- in til að tengja það einhverjum fé- lagslegum veruleika, bæði með gagnrýni á nútímasamfélag og með því að bregða upp mynd af horfinni gullöld heilbrigðra fjölskyldna, verður full einfeldningsleg og þar sem þetta stef er margoft endur- tekið í hugsanaflæði sögumanns með nánast engum viðbótum eða breytingum verður framvindan stirðbusaleg og jafnvel langdregin. En það er nefnilega helsta vanda- mál sögunnar, þrátt fyrir linnulaus- ar tilraunir höfundar til að vera ögrandi og harðahlaup hans yfir hefðbundin velsæmismörk er þetta ekkert sérstaklega áhugaverð skáldsaga og Marteinn er hvorki áhugaverð né skemmtileg persóna þótt hann sé stómasjúklingur og lykti alltaf af kúk. Björn Þór Vilhjálmsson NASSAU iðnaðarhurðir Þrautreyndar við íslenskar aðstæður SALA UPPSETNING VIÐHALÐSÞJÓNUSTA ÍMF Sundaborg 7-9, Roykiayík Sfmi 5688104, fax 5688672 idex@idex.ix Allt á hvolfi... ••a Risa % % rýmingarsala Verslunin hættir sölu á fatnaði Allt á að seljast! Opið ÆHNCAR - ÚTmCT^ÍS)!! kL 10.00-18.00 - Skeiiúnni 19-S. 5681717— www.hreysti.is
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.