Morgunblaðið - 30.11.2000, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Saga af hundum sem eiga
sér draum um frelsi
Ragnhildur Magnúsdóttir og
Auður Sturludóttir við verk sín.
Málverka-
sýning í
gamla Isa-
foldarhúsinu
AUÐUR Sturludóttir og Ragnhildur
Magnúsdóttir opna sýninguna ,Auð-
hildi“ í gamla ísafoldarhúsinu, Þing-
holtsstræti 5, á morgun, laugardag,
kl. 17. Á sýningunni verða olíu- og
akrýlmálverk.
Auður er ættuð úr Húnavatns-
sýslu og málar myndir af fjöllum og
hestum þaðan. Hún málar með olíu-
litum á jútustriga. Ragnhildur er
uppalin á Akureyri Myndir hennar
eru af Öskjuvatni og Víti, málaðar
með akrýllitum á bómullarstriga.
Þetta er íyrsta sýning þeirra
beggja á höfuðborgarsvæðinu.
Sýningin stendur til 10. desember
og er opin alla daga kl. 14-18.
------HH--------
Rithöfundar
lesa upp
á Súfístanum
RITHÖFUNDAR lesa úr bókum
sínum á Súfístanum, bókakaffi í
verslun Máls og menningar, Lauga-
vegi, í kvöld, fimmtudagskvöld, kl.
20.
Stefán Jón Hafstein les úr bók
sinni Fluguveiðisögur, Haraldur Örn
Ólafsson les úr bók sinni Einn á ísn-
um - gangan á norðurpólinn, Ásdís
Halla Bragadóttir les úr bók sinni I
hlutverki leiðtogans og Þorsteinn
Jónsson les úr bók Þráins Lárusson-
ar Krydd.
Aðgangur er ókeypis og öllum
heimill.
PÉTUR, Étur, Tetur,
Getur, Sjáum-hvað-
setur og Getur-allt-
, betur eru aðalpersón-
urnar í nýútkominni
barnabók Sindra
Freyssonar, Hunda-
eyjunni. Þeir eru
hundar og eiga heima
í Krítey. Hundarnir
hafa stofnað leynifélag
og ætla sér að komast
til Hundaeyjarinnar
þar sem allir hvuttar
eru frjálsir. Níðingur,
erkióvinur frjálsra
seppa, hyggst koma í
veg fyrir að draumar
þeirra rætist en hund-
arnir deyja ekki ráðalausir.
Sindri segir söguna þannig til
komna að þegar hann dvaldi á Krit
árið 1997 og vann að skáldsögu
sinni, Augun í bænum, hafi hann
sent dóttur sinni heima á fslandi
bréf þar sem hann spann sögur um
ævintýri hundanna á Krítey. Hann
myndskreytti bréfin, klippti út og
límdi á þau alls kyns stjörnur og
hunda svo úr urðu líflegar sögur
sem fönguðu huga dóttur hans.
„Sagan spannst áfram og hún var
ekki í rónni fyrr en hún fékk fram-
haldið. Ég skrifaði því stöðugt fleiri
bréf. Þegar ég kom heim byrjaði
hún að suða í mér um að sameina
þessi bréf í eina heild og breyta
þeim í bók. Niðurstaðan er þessi:
Hundaeyjan - lítið ævintýri um
undrun, frelsi og fyrirgefningu,"
segir Sindri.
„Vertu ávallt undrandi yfír
furðum heimsins“
Aðspurður um hvort bókin hafi
boðskap neitar Sindri því ekki en
kveðst vilja leyfa hveijum og einum
að ráða í hann. Fyrst og fremst seg-
ir hann þó að fyrir honum hafí vak-
að að búa til bók sem myndi
skemmta dóttur hans og færa henni
spennu og ánægju - þ.e. gleðja
barnshjartað. „I bókinni birtast
vissulega ákveðin gildi sem eru mér
hugleikin. Eins og til dæmis: Vertu
ávallt undrandi yfir
furðum heimsins -
Sjáðu hvem dag sem
einstakt tækifæri -
Vertu tilbúinn að beij-
ast fyrir draumum
þínum o.s.frv. Ein-
hverjir munu líka ef-
laust sjá Níðing sem
ákveðna táknmynd
fyrir þrælkun á þeim
sem ættu ekki að sæta
þrælkun og/eða mis-
notkun á sakleysi,
æsku og varnarleysi.
Við skulum a.m.k.
vona að hundar séu
frekar grandvarar
skepnur."
Engir Disney-hundar
Halla Sólveig Þorgeirsdóttir
myndskreytti sögu Sindra. „Ég
settist niður með Höllu og lýsti
hundunum. Hún kveikti strax og
tók ástfóstri við þetta ævintýri,
a.m.k. finnst mér það endur-
speglast í teikningunum. Ég sagði
henni að þetta væri harðskeyttur
lítill skæruliðahópur - þetta em
engir Disney-hundar eins og sést á
þeim, þeir eru með ör eftir lífið,“
segir Sindri og bendir því til stað-
festingar á Pétur, væntanlegan
konung hundanna, sem er með lepp
fyrir öðru auganu. „Þetta hefur
verið hundalíf og þá dreymir um að
breyta því,“ bætir hann við.
Sindri segir að enn sé margt ós-
agt um ævintýri hundanna. „Þeir
eru ekki enn komnir til Hundaeyj-
arinnar en ef vel gengur hef ég trú
á því að mér takist að halda áfram
og leiða þetta ævintýri til lykta,
vonandi á farsælan hátt,“ segir
hann og útilokar ekki framhald síð-
ar.
Fæddur á ári hundsins
Sjálfur kveðst Sindri aldrei hafa
átt hund en einu sinni í æsku beit
hann hundur einbúa nokkurs norð-
ur í Laxárdal. Hann var að gefa
hundinum sykurmola. „Ég ber enn
ör eftir það hundsbit og lærði tvær
dýrmætar lexíur: a) þótt allir hund-
ar vilji sykur eru ekki allir hundar
eins, b) laun heimsins em van-
þakklæti,“ segir hann kiminn.
Tvennt er það þó enn sem tengir
höfundinn hundum. Samkvæmt
kínversku tímatali er hann fæddur
á ári hundsins - og ekki nóg með
það heldur er hann fæddur á
hundadögum. „Þetta er annað
hvort helber tilviljun - eða hunda-
heppni," segir hann og brosir.
Skömmu eftir að ég heyrði um
Hvolpaland sat ég á kaffihús-
inu mínu við höfnina og var
með hugann allt annars staðar. Þess
vegna hrökk ég við þegar hundur
gelti fyrir aftan mig, já, eiginlega
bara undir mér. Ég leit við og sá að
hundur, sem við skulum kalla
Hrokkinkoll, hafði leitað skjóls undir
stólnum mínum. Ég hélt að hann
væri að flýja hitann frá sólinni.
Hrokkinkollur er kaffihúsahundur
og er óviss um hvort hann fer með
hinum hundunum til að stofna
Hvolpalandið. Honum finnst of
skemmtilegt að snuðra á milli borð-
anna á kaffihúsunum og sníkja kaffi-
sopa eða sykurmola. En hann styður
samt áform hinna hundanna og ef
hann fer ætlar hann að stofna hunda-
kaffihús og sofa allan daginn undir
fallega dúklögðu borði.
En nú var Hrokkinkollur ekki í
skapi til að sofa; hann hafði fengið
hræðilegar fréttir. Vinur okkar guli,
Getur-allt-betur, var horfinn spor-
laust. Það var eins og einhver hefði
gert hann ósýnilegan með göldrum
eða þurrkað hann út með risastóru
strokleðri. Hrokkinkollur leitaði til
mín því að hann vissi að ég var
áhugasamur um ævintýri hundanna
og að Getur-allt-betur var vinur
minn.
„Geturðu lánað mér símann
þinn?“ spurði hann lágri röddu til að
hinir gestimir á kaffihúsinu heyrðu
ekki bofs. „Oft var þörf en nú er
nauðsyn!“
tír Hundaeyjunni
Sindri
Freysson
Nýjar bækur
• ÚT er komin bókin Draumar og
hugvilla sem er fyrsta ritgerð Sig-
munds Freuds um bókmenntaverk.
Það er greining á sögunni Gradiva
eftir norður-þýska rithöfundinn
Wilhelm Jensen. Þýðandi er Sigur-
jón Björnsson.
Gradiva er
stutt skáldsaga
sem gerist aðal-
lega í Pompeji á
Italíu og byggist
að verulegu leyti
á draumum ungs
fornleifafræð-
ings, sem hald-
inn er einskonar
Sigurjón hugvillu.
Björnsson. Hugvillan
byggist á ástarórum sem tengjast
fornri líkneskju á safni og saman-
burði við stúlku sem maðurinn var
ástfanginn af á æskuárum. í ritinu
beitir Freud draumakenningu rinni
við úrlausn þessarar hugvillu. í inn-
gangi sínum að þessu verki, eins og
að öðrum þýðingum á Freud, setur
Sigurjón Björnsson ritverkið í sam-
hengi við önnur rit höfundarins og
veitir lesandanum ýmsar gagnlegar
skýringar.
ISBN 9979-66-095-3 Bókin er 96
bls. Leiðbeinandi verð: 2.485 krón-
ur. Félagsmannaverð: 1.988 krónur.
• ÚTerkomin
bókin Fokdreifar
úrferðum, 12
smásögur, eftir
Jón R. Hjálmar-
sson.
Þetta er fyrsta
smásagnasafn
höfundar, en áður
hafa birst eftir
hann kennslu-
bækur, handbækur, sagnfræðirit,
viðtalsbækur og fleira.
Eins og titill þessarar nýju bókar
geíúr til kynna, þá segir í sögum
þessum frá kynnum höfundar af fólki,
einkum á ferðalögum, og sögum sem
þetta samferðafólk sagði honum af
reynslu sinni og ýmsum atvikum.
Kennir þar að vonum margra grasa
og er söguefnið harla íjölbreytilegt og
forvitnilegt. Nokkrar af sögunum
hafa áður birst á víð og dreif í blöðum
og tímaritum og á löngu árabili.
Útgefandi er Suðurlandsútgáfan á
Selfossi.
Búseta í brögmmi
BÆKUR
Sagnfræði
UNDIR BÁRUJÁRNS-
BOGABRAGGALÍF í
REYKJAVÍK 1940-1970
eftir Eggert Þór Bernharðsson.
JPV Forlag, Reykjavík 2000.
288 bls., myndir, kort.
HOLLENSKUR starfsbróðir minn,
sem margt hefur ritað um stórveldis-
sögu þjóðar sinnar á öldum áður,
hafði eitt sinn orð á því við mig, að
óskaverkefni sérhvers sagnfræðings
hlyti að vera saga, sem væri skýrt af-
mörkuð í tíma: góð saga yrði að hafa
bæði upphaf og endi. Viðfangsefni
Eggerts Þórs Bemharðssonar í
þessari bók er einmitt þessarar gerð-
ar. Saga braggabyggðarinnar í
Reykjavík er skýrt afmörkuð í bæði
tíma og rúmi, svo skýrt að nánast má
dagsetja upphaf hennar og endi.
Þetta notfærir Eggert sér vel. Frá-
sögn hans er skýrt mótuð og mark-
viss, enginn vafi leikur á því hvenær
hún hefst, ekki heldur á því hvenær
henni lýkur. í frásögninni er
skemmtilegur hrynjandi sem stig-
magnast uns hátindi er náð, þegar
sögunni er komið fram um 1964. Þar
brotnar báran, ef svo má að orði
kveða, og við tekur útfallið og smá-
dregur úr krafti þess allt til sögu-
loka.
Sitthvað hefur verið ritað um sögu
braggabyggðarinnar í Reykjavík um
miðbik aldarinnar, en aldrei áður
hefur verið fjallað um hana á svo
markvissan og skipulegan hátt.
Fyrri rit, þar sem þetta efni hefur
verið til umræðu, hafa flest verið
skáldverk eða endurminningar, þar
sem braggalífið hefur komið við
sögu. Þar er oft fjallað um einstaka
þætti eða hliðar sögunnar á áhrifa-
ríkan og eftirminnilegan hátt, en
engin heildarmynd dregin upp. Það
er gert í þessu riti. Höfundur fjallar
ýtarlega um tilurð braggahverfanna
á stríðsárunum, um upphaf og fyrir-
komulag skipulegrar braggabúsetu
á árunum eftir stríð, um ástand
braggaíbúða og ævikjör þeirra, sem
þær byggðu, um fólkið, sem bjó í
bröggunum, og daglegt líf, um við-
horf samfélagsins til braggabúa og
félagslega stöðu þeirra, og loks um
útrýmingu braggabyggðarinnar.
Engin áhöld geta verið um það, að
saga braggabyggðarinnar er for-
vitnilegur og að mörgu leyti merkur
þáttur í byggingarsögu Reykjavíkur.
Margir þeirra sem upplifðu þessa
sögu munu að sönnu vilja gleyma
henni, „húsafólk" ekki síður en
braggabúar, og fáir munu hafa sakn-
að braggahverfanna er þau hurfu.
En ástæðulaust er að reyna að
gleyma þessum þætti í sögu höfuð-
borgarinnar, og enginn þarf að fyrir-
verða sig fyrir hann. í ljósi sögunnar
má líta á braggabyggðina sem vaxt-
arverki samfélags, sem óx stjórnlítið
og alltof hratt. Víst var vistin í
bröggunum oft ill og umhverfið lítt
aðlaðandi, en þar voru þó margar
undantekningar og fór hér sem
endranær, að veldur hver á heldur.
Margir braggabúar komu sér vel
fyrir, bættu húsnæði sitt og um-
hverfi eftir föngum, og virðist hafa
liðið bærilega í bröggunum, þótt allir
tækju því fegins hendi að komast í
annað og betra húsnæði. Ber þá enn
að hafa í huga, að margar „íbúðir" í
Reykjavík þessa tíma voru stórum
lakari en margar braggaíbúðirnar.
Þá höfðu braggabúar það víða fram
yfir þá sem bjuggu í annars konar
bráðabirgðahúsnæði að meðal þeirra
ríkti samheldni og félagsandi, sem
gerði þeim lífið bærilegra en ella.
Þegar á allt er litið má spyrja, hver
hefði orðið saga Reykjavíkur og alls
þess fólks, sem þangað flutti á tíma-
bilinu 1945-1960, hefði bragganna
ekki notið við? Trúlega hefði vöxtur
bæjarins orðið mun hægari en raun
bar vitni, eða fólkið hefði neyðst til að
hírast í enn lakara húsnæði.
I þessari bók leggur höfundur
áherslu á, að braggabúar hafi upp til
hópa verið ósköp venjulegt fólk, og
er það vafalaust rétt. Engu að síður
höfðu margir, mjög margir, andúð á
braggabúum. Þeir voru stimplaðir
annars eða þriðja flokks borgarar og
átti það vafalaust mikinn þátt í því að
flestir vildu komast úr bröggunum
við fyrsta tækifæri. Ástæður þessara
félagslegu viðhorfa eru athyglisvert
rannsóknarefni, sem Eggert gaum-
gæfir nokkuð, en hefur þó ekki ein-
hlítt svar á reiðum höndum. Til þess
er vart hægt að ætlast og vafalaust
voru ástæðurnar margar. Ein, og
kannski sú veigamesta, var sú að þar
sem fólki var úthlutað bröggum til
íbúðar, gat búseta í þeim borið vott
um bjargarleysi, þótt sú væri alls
ekki alltaf raunin. Þá hefur það vafa-
laust einnig haft sitt að segja, að
braggarnir voru byggðir sem bráða-
birgðahúsnæði af útlendingum, sem
ekki voru boðnir velkomnir af öllum,
og allir litu á hermannaskálanna sem
bráðabirgðalausn, óværu sem þyrfti
að strjúka sem fyrst af ásýnd höfuð-
staðarins. Loks er hugsanlegt, að
eftir 1950 hafi braggarnir í hugum
sumra tengst erlendri og mjög um-
deildri hersetu suður á Miðnesheiði.
Bókin Undir bárujárnsboga er
ríkulega myndskreytt og segja
margar myndanna mikla sögu, meiri
en mörg orð. Mynd, eða myndir, eru
á hverri einustu síðu, heilar mynda-
síður eru margar og myndatextar
bæta miklu við frásögn meginmáls.
Sama máli gegnir um texta í ramma-
greinum og vel hugnast mér sú að-
ferð höfundar að nota hiklaust ýtar-
legar orðréttar tilvitnanir þar sem
við á.
Þessi saga braggalífs í Reykjavík
er öll stórfróðleg aflestrar og mjög
tímabær. Nú er vaxin úr grasi heil
kynslóð Reykvíkinga sem aldrei
kynntist bröggum, og sama máli
gegnir um fjölmarga aðkomumenn
búsetta í bænum. Sá sem þessar lín-
ur ritar ólst til að mynda upp í
braggalausum bæ og man ekki til
þess að hafa stigið fæti inn í íbúðar-
bragga. I mínum heimabæ var ekki
búið í bröggum, nema ef til vill mjög
skamma hríð á allra fyrstu árunum
eftir stríð. Einu braggarnir, sem ég
minnist, voru notaðir til vöru- og
áhaldageymslu, skepnuhalds og
skemmtana.
Einn er sá þáttur sögunnar, sem
sögð er á þessari bók, sem trúlega
veldur mörgum heilabrotum og höf-
undur hefði mátt gera betri skil:
hvernig stóð á öllum þessum fólks-
straumi til Reykjavíkur? Að fólk
flytjist til Reykjavíkur úr öðrum
byggðum er ekkert náttúrulögmál I
og margir hljóta að velta því fyrir sér
hvers vegna fólk fluttist til bæjarins í
svo stríðum straumum, ekki síst þeg-
ar þess er gætt, að afar erfitt var um
húsnæði í höfuðstaðnum og bæjaryf-
irvöld reyndu, um hríð að minnsta
kosti, að hamla á móti. í bókinni fá-
um við að vita flest um vandamálin
sem aðflutningurinn og húsnæðis-
eklan olli bæjarbúum og bæjar-
stjórn, afleiðingum þeirra og lausn,
en lítið sem ekkert er fjallað um or- i
sakirnar. Það er að mínu viti ljóöur á I
annars ágætu verki. Sömuleiðis hefði
mátt útskýra nánar, þó í stuttu máli
væri, hvað varð um allan stríðsgróð-
ann. Hvernig stóð á því að íslending-
ar, sem í stríðslok voru meðal efnuð-
ustu þjóða Evrópu, voru þess ekki
umkomnir að byggja sómasamlega
yfir sig? Og það í höfuðstaðnum þar
sem umsvif hernámsliðsins skiluðu
langmestum tekjum. Þetta hefði
þurft að skýra en ég efast um að les-
endur, sem ekki hafa staðgóða þekk-
ingu á sögu tímabilsins, átti sig á
samhenginu á milli ofsagróða stríðs-
áranna og haftanna sem á eftir
fylgdu.
Að lokum vil ég þakka Eggert Þór
Bernharðssyni ágæta og fróðlega
bók og vel unnið verk. Rannsókn
hans er á allan hátt vönduð og traust
og það er satt að segja ansi vel af sér
vikið að skrifa bráðskemmtilegan og
læsilegan texta um húsnæðismál.
Jón Þ. Þór