Gefn - 01.01.1870, Side 8

8
helga, grasafræðina og slíkar bækur; og að það ekki gefur
út betri og aðrar bækur en það gerir nú, kemur öldúngis
ekki til af því að menn vanti sem geti samið þær, heldur
af því að félagið hamlar þeim og drepur þarmeð niður
allri menntun Íslendínga, en gefur lítið út annað en töblur
og bókalista og annað þess konar, sem er í sjálfu sér því
nær einskis virði, þó oss sé sagt að félagið eigi eitthvað
þijátíu þúsund dali í bókum — það eru peníngar einúngis
á pappirnum.
Yér skulum bæta hér við fáeinum athugasemdum, sem
eru í nánu sambandi við þessa hluti. Á meðan kennararnir
við skólann lifðu við minni laun, þá urðu til þau rit þeirra
sem þeir tóku öllum fram í á sínum tíma, án þess nein
ritlaun væri veitt eða heimtuð. En síðan enginn er farinn
að taka í mál að rita nema fyrir borgun, þá hefir öllu farið
versnandi að öllum jafnaði. Fyrst framan af rituðu menn
fyrir bókmenntafélagið ókeypis og þókti nóg laun sá heiður
og gleði að sjá verk sín koma fyrir almenníngs sjónir —
og einmitt þessi rit félagsins eru þau beztu; því meira sem
félagið hefir borgað fyrir þau, því verri hafa þau orðið.
þessu er öldúngis eins varið í öðrum löndum; búksorgin og
peníngasóttin drepur niður öllu andlegu fjöri, því þar með
fylgir alls konar óhóf og óþoli, svo menn hafa ekki tíma til
að hugsa um neitt annað né æðra en sællífi og munað; það
vita allir menn að mörg þessi »skáld« sem borin eru á
höndum og lifa »í vellystíngum praktuglega« eru leirskáld,
en hin eiginlegu skáld og allir verulega kröptugir menn eru
því fráskildir — á hinn bóginn mega þeir ekki eiga bágt
né líða neyð — en það má segja hér með sanni, að »torvelt
mun verða ríkum manni að inn gánga í himnaríki«.
Yér drápum á það fyr, að Íslendíngar væri manna
færastir um að færa sér bækur í nyt, og vér vonum að
menn muni kannast við það, að vér séum svo óhræddir að
segja það sem oss finnst vera réttast í hverjum hlut, að vér
ekki komum með tómt skjall eða sláum löndum vorum gull-