Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1927, Blaðsíða 48

50
hefur hann hlotið að vera, án þess hefði varla slíkur höfðingi, ágætis
Iæknir og afburða valmenni, sem var Rafn Sveinbjörnsson (d. 1213)
á Rafnseyri, sótt svo langt að kvonfangi Hallkötlu dóttur Einars.
(Sjá sögu Rafns — með biskupasögum eldri).
Hitt getur Iíka verið — sem sumir ætla, en mér þykir ólikara —
að einhverjir hafi gefið fé til ferjunnar í guðsþakkaskyni, til þess að
greiða fyrir krossferðafólki. En hvort sem var, og hvort einn gaf eða
fleirri, þá var samin máldagi, eða skjalfest gjöfin og skilyrðin sem
henni fylgdu. Máldagi þessi er enn til, og sýnist vera að öllu óbreyttur.
En sami Ijóður er á honum og flestum öðrum elstu máldögum, að
bæði vantar heimildarmenn og tímatal. Líklegast þykir, að hann sé
gerður litlu eftir 1200 — og gæti þá vel verið settur með ráði Páls
biskups Jónssonar og Halls lögsögumanns.
Máldagi þessi er einsdæmi að því leyti, sem ekki þekkist annar
slíkur um nokkurn ferjustað á íslandi. Hann er og að öllu merkilegur,
og samgróinn ritsnillingum fornaldar, fáorður og kjarnyrtur, — en
vegna þess nokkuð torskilinn á hundavaðslestri. Tel eg því rétt og
skylt að prenta máldagann aftur (sjá Fbrs. I. bls. 319) með þeim skýr-
ingum sem föng eru til. En til þess að spara rúm og tvítekningar, set
eg greinagerð og athugasemd jafnframt, milli sviga inn í sjálfan
máldagann.
Feriu maldagi a olfus a.
Þessi er feriu maldagi a olfus a. at þar liggr til land at feriu
(jörðin Kirkjuferja í Ölfusi) ok kyr iij, (3 kýr) engi teigr á straums-
nesi. (Straum-s-nes kallast enn slægjuland mikið að mestu frá Kallað-
arnesi en nokkru frá Flóagafli. Þáverandi Straumsnes er nú víst að
mestu brotið af ánni. Líkara að »engiteigur« hafi verið afmarkaður
slægjublettur — sem svaraði fóðrinu fyrir kýrnar þrjár? — heldur
en ákveðin stærð, án aðgreiningar. Og undanskilin Kallaðarnes torfunni,
fremur en viðbót frá Flóagafli) kasta tvitogum kesti i feriu land firi
utan a. (Gefandinn hefur átt — eða keypt til að gefa nýja ferju-
staðnum — Kirkjuferju, — með Auðsholti, óbygðu úr og sameign þá
líka? — ekki aðeins afgjaldið og áfangastaðinn fyrir ferðamenn, heldur
líka undanskilið leiyuliðanotum þar, mótak nægilegt fyrir bóndann í
Kallaðarnesi. í Kirkjuferjulandi er enn afbragðs mótak, 15 stungur
að sögn. »Tvítugur« köstur mun vera 20 álnir á lengd, upp úr jafn-
langri mógröf, og alt að helmingi þess á vídd, eða eftir því sem þá
var venja) þar skal sa er kalldaðarnes1) a ok fe þetta varðveitir fa
1) d i nafni þessu, varla eldra en frá afriturum á 14 eða 15 öld, þá er
mest breytast nöfn og afbakast.