Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1943, Blaðsíða 3

3
þess glögg merki, að hann hefur orðið fyrir vonbrigðum, er hann
fann ekki fleiri rústir, og vafalaust hefur hann leitað af sér allan
grun, að svo miklu leyti sem hægt var án graftar.
Séra Jón Steingrímsson hefur skrifað fornleifaskýrslu sína fyrir
Reykjadal og Tungufell 24. júní 1818. Um eyðibyggðina segir hann
svo: ,,I Hvítárhvömmum, nánasta afréttarplátsi fyrir norðan Hamars-
holt, veit almenningur að nefna aðskiljanlega bæi, er í fyrndinni skyldu
þar hafa staðið, en eyðilagzt af Heklugosum, hvarámeðal ég minnist
sem þeirra sérlegustu: Búðartungu, Rógshóla, Lauga, Þórarinsstaða
og Mörþúfna.“
Auk Búðarártungu, sem sérstöku máli gegnir um, nefnir prestur
þarna einmitt þá sömu fjóra bæi, sem Brynjólfur fann rök til, að
byggðir hefðu verið. Að vísu ber skýrsla prests með sér, að hann
telur bæina hafa verið fleiri, en samt er það ekki tilviljun, að hann
nefnir einmitt þessa. Og þetta styrkir enn mjög þá skoðun, að byggð-
in á Hrunamannaafrétti hafi aldrei verið öllu meiri en á þessum fjór-
um bæjum. Þó væri ef til vill réttmætt að bæta Stangarnesi við,,
vegna ummæla jarðabókarinnar. Bæirnir verða þá alls fimm, og skal
nú vikið að þeim í röð, þó að meginmálið fjalli um Þórarinsstaði,
sem bezt hafa varðveitzt og þekktastir eru nú.')
1. Stangarnes. Eins og þegar er sagt, má sjá í jarðabókinni,
að römm arfsögn hefur geymzt hjá Hrunamönnum um byggð á
þessum stað, svo að þeir töldu, að til skamms tíma hefði séð þar leif-
ar af kirkju og kirkjugarði, þó að aðrir teldu kirkjuna hafa verið á
Laugum. Þegar jarðbókin er samin, virðast allar rústir hafa verið
horfnar, en arfsögnin lifað.
Brynjólfur Jónsson segir í grein sinni: „Stangarnes hefur án efa
staðið í nesi því, er áður er getið, að árnar myndi milli sín (þ. fe.
Hvítá og Stangará), og enn heitir Stangarnes. Það er blásið, og er
grjótás mikill eftir því endilöngu. Engin rúst sést þar, en útlit er fyrir,
J) Hér er ekkert tillit tekið til Búðarárhakka og Búðarártungu, sem báðir
tru frá 17. öld, sbr. jarðabók Árna og Páls, II. bd., bls. 273. Sjá enn fremur
Árljók 1896, bls. 3—4 og lýsingu D. Bruuns í Fylgiriti Árbókar 1898, bls.
12 og 55, og uppdrátt á töflu IX. Enn fremur hefur Ólafur Lárusson skrifað
um þessa bæi í Vöku III, bls. 333. — Ekki verður bér heldur fjölyri um
1’jáknadyngju, sem mér virðist eftir lýsingum jarðabókarinnar og fornleifa-
skýrslu Brynjólfs Jónssonar lielzt munu hafa verið rauVasmiSja. Enginn
htfur heldur talið Djáknadyngju með eyðibæjum.
1*