Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Blaðsíða 37

KTRKJA FRÁ SÍÐMIÐÖLDUM AÐ VARMÁ
41
þessum árum. Segir Jón Gissurarson að hann hafi verið þingaprestur
og útsendari Alexíusar ábóta í Viðey, áður klaustrið var tekið, og
haft Gufuneskirkju.7 Hefur hann þá messað við kirkjur í Gufunes-
þingum, sem voru í eigu klaustursins. Það kemur vel heim við það
að séra Jón tekur kaup sitt gjarna af Lágafelli og Varmá samkvæmt
reikningunum, en á báðum þessum bæjum eru þá kirkjukúgildi. Þann-
ig er ekki ástæða til að ætla annað en að Varmárkirkja hafi staðið
uppi og verið notuð árið 1558. Séra Jón Bárðarson hefur látizt lík-
lega árið 1554, því að dómur gengur um arf eftir hann 19. nóvember
1554 á Kópavogsþingi.8 Eftir þetta er um 30 ára gloppa 1 heimildirnar
og er næst til að taka jarðabók Bessastaðaumboðs, líklega frá árinu
1584. 1 jarðabókinni er einungis getið leigukúgilda að Varmá.9 Ef
að líkum lætur hefur kirkjan þá verið svipt kúgildum sínum einhvern
tíma á þessu 30 ára tímabili. Er þá eðlilegast að hugsa sér að kirkjan
hafi einnig lagzt af á sama tímabili.
Eftir þetta yfirlit er rétt að draga saman: Á f jórtándu öld vitum við
um kirkju að Varmá og hefur maður að nafni Ketill Ivarsson átt hana
einhvern tíma á þeirri öld. Nokkru fyrr eða á árinu 1395 eignast
Viðeyjarklaustur kirkjuna og er hún í eigu þess til siðaskipta. Um
1600 er ekki kirkja að Varmá. Eftir óbeinum aðferðum má fá fram
að kirkjan hefur sennilega lagzt af á árabilinu 1553-1584.
3. Nokkrir fundnir munir og tímasetning húsaleifanna.
Nær allir hlutir og hlutabrot, stórt sem smátt, sem fannst við
rannsóknina að Varmá, voru skráðir og lega þeirra mæld, þannig að
sjá má hvar þeir hafa legið á láskurðarteikningum. Alls voru skráð
282 fundanúmer. Legumældar hlutaeiningar inn á láskurði eru held-
ur fleiri eða 296. Hinsvegar eru aðeins 256 einingar af þeim hæðar-
mældar, þannig að þær má kóordinera inn á bæði lá- og lóðskurði, þ.
e. a. s. lengd, breidd og hæð (x,y,z) legu þeirra miðaðar við mælinga-
kerfi rannsóknarinnar eru mældar. Hér verða ekki allir þessir hlutir
og hlutabrot taldir upp og lýst. Eru ástæðurnar einkum að margt
þessara eininga er mjög brotakennt og í raun og veru ekkert eigin-
legt lag á að finna. Þá eru ástæður rúmsins vegna sem og lesand-
ans, lýsing og upptalning brota þessara yrði álíka umfangsmikil og
lítið yrði á henni að græða. Munu þeir sem vilja athuga sérhvert
7 Safn til sögu íslands I, bls. 662, sjá einnig bls. 667.
8 Dipl. Isl. XII bls. 779-780; frekari heimildir um séra Jón er að finna í Safni
til sögu íslands I bls. 98 og í Sigilla Islandica II (1967).
9 AM 459 fol. afskrift dr. Jóns Þorkelssonar í Þjóðskjalasafni.