Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Blaðsíða 85

SUMARDAGURINN FYRSTI
89
ast ekki hafa verið umleiknar neinni alþýðuskemmtan hér svo sem
annars er víða um lönd.
Þar sem hið forna tímatal okkar tíðkaðist ekki í öðrum löndum
svo vitað sé, á sumardagurinn fyrsti sér enga beina hliðstæðu ann-
ars staðar. Stjörnufræðilega byrjar sumarið ekki á neinum ákveðn-
um degi nema þá helzt við sumarsólhvörf 21. júní, en meðal alþýðu
liefst vorið á mismunandi tíma, og fer sá munur aðallega eftir því
á hvaða breiddargráðu fólk lifir eða öðrum náttúruaðstæðum, sem
áhrif hafa á veðurfar. Þannig hefst vorið í febrúar suður við Mið-
jarðarhaf, eins og líka var hjá Rómverjum hinum fornu, og vor-
hátíðin getur því fallið saman við kjötkveðjuhátíðina eða föstu-
innganginn og gerir enda oft. Síðan hefst vorið í alþýðutrúnni æ
seinna eftir því sem norðar dregur, og á Norðurlöndum var það
eldgömul skoðun, að vorið hæfist 1. maí. Því var Valborgarmessan
að kvöldi 30. apríl helzta vorhátíð á Norðurlöndum. I Mið-Evrópu
rennur vorhátíðin hins vegar einatt saman við páskahátíðina, sem
þar er blönduð miklu veraldlegri hátíðavenjum en okkur eru tamar.
(Sbr. Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, undir Sommer;
Troels-Lund, Dagligt Liv i Norden, fjerde udgave, VII 182 o. áfr.).
Sumardagurinn fyrsti á sér því samsvörun í vorhátíðum ýmsum
á meginlandi Evrópu og er hvað tímasetningu snertir mjög í ná-
munda við helztu vorhátíð á Norðurlöndum. Varla verður þó sagt,
að nokkur sameiginleg einkenni séu með sumardeginum fyrsta og
vorhátíðum annars staðar í Evrópu fyrir utan tilhald í mat og
drykk. Er þess heldur vart að vænta, þar sem náttúruaðstæður eru
gerólíkar. Hér voru t. d. engin tré að kalla, en trjádýrkun í einhverri
mynd er mjög algengt minni í slíkum hátíðum ytra. Sameigin-
legt er það þó, að unglingar eru víða látnir tákna vorkomuna, líkt
og fyrsti dagur einmánaðar og liörpu var helgaður ungu fólki hér,
enda er mannskepnan sjálfri sér lík, hvar sem er.
í sambandi við skemmtanir barna og fullorðinna á sumardaginn
fyrsta nú um stundir þykir oft vel við eiga að segja frá því, hversu
til hans var haldið í fyrri daga. Aðalheimild manna og sú, sem
hægast þykir að grípa til, er þá svo sem oft ella íslenzkir þjóðhættir
eftir Jónas Jónasson frá Hrafnagili, enda er saman komið í henni
flest það, sem skrifað hafði verið um þennan dag fyrir 50—60 ár-
um. Frásögnin er ekki nema rúm blaðsíða og skal því birt hér til
hægðarauka vegna þess, sem á eftir fer: