Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1970, Page 111

SUMARDAGURÍNN fyrsti
115
tekning nema 1 Barðastrandarsýslum, einkum vestursýslunni. Þar
sýnist þetta nánast vera regla.
Hinsvegar er allvíða byrjað á einhverju vorverki, þótt ekki sé
nema til málamynda. Þetta átti að vera táknrænt og boða athafna-
semi á sumrinu. Einkanlega er þess getið, að elzta fólkið hafi verið
fastheldið á þessa venju. Aðallega var byrjað á túnávinnslu, þótt
ekki væri dreift nema úr einu hlassi eða klíningur mulinn ofan í
nokkra þúfnakolla. Þessa er getið hér og þar á öllu landinu og
virðist enginn munur eftir héröðum. 1 Vestur-Skaftafellssýslu var
þó meira að gert. Þar sýnist hafa verið algengt að vinna eitthvert
erfitt vorverk einmitt þennan dag, stinga út úr fjárhúsi eða jafn-
vel bera fjóshauginn á völl.
Þá voru nokkur brögð að því víða um land, að gemlingar væru
brennimerktir þennan dag, ef aðstæður voru að öðru leyti hag-
stæðar. Engin regla er þó á þessu eftir landshlutum, heldur virðist
þetta vera einstaklingsbundið. Þessa er þó oftar en einu sinni getið
í Skagafirði og Hreppum í Árnessýslu. Loks hafa menn sums staðar
og án nokkurrar héraðaskiptingar gert sér að leik, væri veður hag-
stætt, að hleypa skepnum út þenna dag, þeim sem enn stóðu inni.
Helzt voru það gemlingar, en einnig hrútar til að sjá þá berjast,
kálfar og jafnvel kýr til að horfa á leik þeirra. En í bland var svo
látið heita, að verið væri að lofa blessuðum skepnunum að taka líka
á móti sumrinu.
í framhaldi af þessu er ekki úr vegi að víkja að því, sem getið
er á bókum, að sumar búkonur hafi haft það fyrir sið að fara með
bónda sínum í fjárhúsin á sumardaginn fyrsta og líta yfir fénaðinn.
Allmargir (19) staðfesta þessa sögn, margir hafa heyrt þess getið
eða vitað til þess annars staðar en heima hjá sér (16), en fæstir
telja sig ekkert þekkja til þessa siðar (11). Þess verður þó að gæta,
að einungis tæpur helmingur svarar þessari spurningu yfirleitt, og
má ætla, að hinum sé venjan einnig ókunnug.
Allt er þetta einkar skiljanlegt. Meðan fært var frá og sauða-
mjólkin nytjuð, var það oftast verk húsmóðurinnar að hafa umsjón
með mjöltum og nýtingu mjólkurinnar. Því var eðlilegt, að áhuga-
samar búkonur kynntu sér skömmu fyrir sauðburð, hvernig ærnar
„bjuggust til“ og litu jafnframt á heyjaforðann, væri jörð enn gróð-
urlaus. Þess er enda getið nokkrum sinnum í svörum, að þær hafi
ekki aðeins litið yfir féð, heldur og tekið undir ærnar. Sumardagur-
inn fyrsti var einmitt skömmu áður en sauðburður hófst almennt